جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیره نگاری از علومی است که با حدیث ارتباط مستقیم دارد، و موضوع آن زندگی رسول الله صلی الله علیه و آله است. در این میان هرچند تصور می رود عمده سیره ها نوشته اهل سنت است می توان جریان هایی را در میان علمای شیعی یافت که به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله پرداخته است. ابهام زدایی از اندیشه شیعیان مبنی بر توجه به ائمه خود و عدم توجه به رسول الله صلی الله علیه و آله از ضروریات است. پاسخ به این اندیشه مستلزم پاسخگویی به سئوالات دیگری است، از این رو بررسی موانع و مشکلات احتمالی این جریان ضرورت دارد و باید روشن کرد که آیا واقعا برخی سیره نویسان آغازین شیعه نبوده اند؟ آیا شیعیان در میان نخستین سیره نویسان حضور ندارند؟ آیا نگرش دینی آنان باعث پیدایی قالب خاص در سیره نویسی شده است؟ آیا در سیره نگاری شیعیان تغییر قالب و رویکرد ایجاد شده است؟ به نظر می رسد که شیعیان، با بی توجهی به قانون منع تدوین حدیث و با تأسی از امامان معصوم خود در زمینه سیره رسول الله صلی الله علیه و آله فعال بوده اند و در قالب های مختلفی چون تک نگاری، کتب مغازی، تاریخ الانبیا و دلائل نگاری به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله پرداخته اند. البته بسیاری از آثار شیعیان در سیره طی قرون اولیه از میان رفته و آثار اندکی در قالب های نامبرده بر جای مانده اند؛ اما از سده چهارم هجری قمری شیعیان با رویکرد تازه ای به نگارش سیره رسول الله صلی الله علیه و آله همراه با سیره ائمه معصومین علیهم السلام پرداختند. خوشبختانه بسیاری از این آثار موجود است. علاوه بر آن آثار مذکور، آثار منظومی هم در سیره و نعت رسول الله صلی الله علیه و آله وجود دارد که بی اساس بودن اتهام فوق را اثبات می کند.

در اسلام دو اصل به نام «تولی» و «تبری» وجود دارد که از فروع دین شمرده می‌شود. در آیات قرآن این دو اصل به‌عنوان نشانه ایمان و در روایات به‌عنوان محکم‌ترین دستگیره ایمان معرفی شده است. در همه‌ي اعمال و عبادات از جمله حج، تولی و تبری وجود دارد و بر اساس روایات دینی تولی و تبری دو رکن مهم حج محسوب می‌شوند. از آنجا که حج آینه تمام نمای اسلام و جلوه‌گاه شریعت اسلام است از ابعاد مختلفی می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، کارکردهای ارتباطی تولی و تبری در حج، مورد بررسی قرار گرفته است. برای رسیدن به هدف مذکور، از روش تحقیق کیفی، از نوع اسنادی و کتابخانه‌ای، به شیوه تحلیلی با رویکرد کارکرد گرایانه با تکیه بر منابع اسلامی استفاده شده است. از آنجا که اندیشمندان اسلامی بر اساس منابع اسلامی، چهار گونه ارتباط را برای انسان در نظر گرفته و کارکرد اصول و فروع دین را در پاسخ به این چهار ارتباط می‌دانند، با تکیه بر منابع اسلامی کارکرد تولی و تبری در حج را در ارتباطات چهارگانه انسان مورد بررسی قرار دادیم. از مجموع مباحث مطرح شده در این تحقیق به این نتیجه رسیدیم که جای‌جای سرزمین وحی و حرم امن الهی و معارف و مناسک حج، تجلی‌گاه تولی و تبری هستند و همچنین التزام به «تولی و تبری» در حج در چهار بعد ارتباط «انسان با خدا»، «انسان با خود»، «انسان با انسان» و «انسان با طبیعت» دارای کارکردهای بی‌شماری است. برخی از این کارکردها در ارتباط «انسان با خدا» که از طریق انجام مناسک حج صورت می‌گیرد عبارت‌اند از: آمرزش گناهان، تشبه به ملائکه، کسب اخلاص، رسیدن به تکامل، شفاعت فرشتگان، استجابت دعا، کسب تقوی و ... و در بعد ارتباط «انسان با انسان» کارکردهایی چون؛ طرد فاصله طبقات اجتماعی، خدمت‌رسانی، تجدید پیمان با ولایت، آموزش تلاش و کوشش در زندگی، حفظ شعائر الهی، تبلیغ دین، نمایش قدرت اسلام، کمک به فقرا، بیداری و آگاهی بخشی، ترسیم خط‌مشی حکومت اسلامی، وحدت و انسجام بخشی در بین مسلمانان و کنار گذاشتن اختلافات، مجالست و مشابهت داشتن به اهل‌بیت و در بعد ارتباط «انسان با خود»، تولی و تبری باعث خودشناسی و معرفت نفس می‌شود؛ و در نهایت در بعد ارتباط «انسان با طبیعت» از مجرای قوانینی که در آن تشریع شده، التزام به تولی و تبری در حج، باعث قطع تعلق حبی از طبیعت در برابر ولایت الهی و همچنین باعث حفظ محیط‌زیست از جانب حج‌گزار می‌شود.

در دوران معاصر که موج فکری بسیار گسترده‌ای در رابطه با احیای حقوق بشر به راه افتاده ، رجم از جمله موضوعاتی است که ذهن اندیشمندان اسلامی را بیش از پیش به خود مشغول ساخته است. از این رو ، بر متفکران و فقیهان مسلمان لازم آمده که با تمام توان خود، در برابر هجمه‌های فرهنگی بایستند و با منطقی روشن و کلامی متقن ، از ساحت مقدس این دین آسمانی دفاع نمایند. در فصل‌های اول و دوم این پژوهش ، به شرح مفاهیم وکلیات و تبیین موضوع رجم پرداخته شده و در فصل‌های سوم تا ششم ، جزء جزء مسایل مربوط به بحث رجم از قبیل شرایط تحقق احصان ، راههای ثبوت زنای موجب رجم ، کیفیت اجرای رجم و اسباب سقوط یا تأخیر رجم بر اساس دیدگاههای فقهای شیعه و سنّی و به صورت تحلیلی - توصیفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل آخر این پژوهش نیز که دربردارنده‌ی مطالبی نسبتاً تازه و قابل تأمل است ، موضوعاتی نظیر « نقش مقتضیات زمان در تغییر احکام » و « نگاهی نو به موضوع رجم » مطرح شده و در پایان ، ما حصل‌کار پژوهشی نگارنده که عبارت است از شرح و تبیین دو دیدگاه جدیدِ برگرفته از نگاه برخی فقهای متأخر به موضوع رجم ، به شکلی اجتهادی و با ارائه‌ی دلایل و مستندات متعدد ارائـه شده است.

این نوشتار به بررسی انتقادی نظریه عقلانیت طه عبدالرحمن از منظر حکمت متعالیهو دلالت‌های آن بر علوم اجتماعی می پردازد. به این منظور مبانی نظریه عقلانیت طه عبدالرحمن مورد بررسی قرار می گیرد. سپس به طرح عقلانیت سه لایه و مراتبی وی درباره عقلانیت پرداخته می شود. پایین ترین لایه از عقلانیت، عقلانیت مجرداست که ضمن تعریف و پی‌گیری تاریخی این عقلانیت در یونان و روزگار جدید به طرح محدودیت های منطقی، فلسفی و واقعی آن اقدام می شود. در ادامه عقلانیت مسدد و عقلانیت موید که رنگ و بوی دینی و عرفانی دارند طرح می گردد. عقلانیت مسدد با استمداد از مقاصد دینی بخشی از نقص های عقل مجرد را برطرف می سازد و عقل موید به سبب مداومت بر کنش دینی آفاق عقل مجرد را به جهان ذوات و وادی یقین باز می نماید ، مضاف برآن عقلانیت در ابزارها را هم به ارمغان می آورد. همچنیندر ادامه به آسیب شناسی عقل مسدد و موید هم پرداخته می شود. در جریان طرح سطوح سه گانه عقلانیت به دلالت‌های خاصی که این لایه های عقلانیت در علوم اجتماعی دارند اشاره می شود، هرچند نظریه عقلانیت طه عبدالرحمن خود در متن نظریه اجتماعی قرار دارد. در این راستا به بحث معنا، کنش، ساختار، جامعه، اهداف، ابزار، آزادی و ... پرداخته می شود. در خاتمه ضمن اذعان به برخی نقاط قوت نظریه و رویکرد طه عبدالرحمن ، از منظر حکمت متعالیهمبانی این نظریه مورد انتقاد قرار گرفته و در آنها مناقشه می شود. انسان شناسی اخلاقی عبدالرحمن مورد پذیرش انسان شناسی عقلانیت مدار حکمت متعالیه قرار نگرفته و نگاه وی به معرفت هم در هاله‌ای از نسبیت قرار می گیرد که امری مردود قلمداد می شود.هستی شناسی دیالکتیکی وگفتگویی وی که تاکید زیادی بر زبان دارد ودر پی آناست که رنگ وبوی زبانی به هستی شناسی بدهد،مورد انتقاد قرارگرفته وبرنقش ابزاری زبان در حکمت متعالیه تاکید می شود.

استان خوزستان در تمام دوره‌های تاریخی در علم و معرفت سرآمد بوده و چشمه‌های علم وادب پیش ازظهور اسلام در آن جوشید و دانشگاه جندی شاپور نمونه‌ای بارز بر این ادعاست و در دوره های اسلامی به پیشرفت خود در تمام زمینه‌های دانش ادامه داد .اما در مورد شعر عربی خوزستان ، شاعرانش در آن ابداع بسیار داشتند و در تمام درون مایه‌های شعری از جمله : مدح ، رثاء ، غزل ، فخر ، وصف ، حکمت و ... شعر سرودند و همچنین در قالب‌های مختلف مثل : فن موشح ، قصیده ی عمودی ، تخمیس ، شعر آزاد و فن بند و ... به نظم شعر پرداختند و آنها بودند که فن بند را اختراع کردند که بعدها این فن ، زمینه را برای ظهور شعر آزاد مهیا ساخت .و ادبیات در دو عصر مشعشعیان و کعبی‌ها به بالاترین مرتبه‌های پیشرفت و ترقی رسید که می توان آن را با ادبیات عربی در دوران طلایی اش برابر دانست و شاعرانی گرانقدر از این استان ظهور کردند که مایه‌ی افتخار آن در تمام دوران بودند واز جمله‌ی آنها می توان به شهاب الدین موسویّ وابن رحمه حویزیّ وهاشم کعبیّ و ... وبه طور کلی می‌توان شعر خوزستان را شعر دینی توصیف کرد چونکه اغلب شاعران آن از رجال دین بودند .

تصمیم‌گیری صحیح اخلاقی، تشخیص اصول و ارزش‌های صواب از ناصوابیکی از دغدغه‌های مهم آدمی است. بر همین اساس، فیلسوفان اخلاق، هماره در صدد کشف اصول و ضوابطی بوده‌اند که به کمک آن‌ها و با مراعات آن‌ها بتوان از وقوع خطا در داوری‌های اخلاقی جلوگیری کرد یا آن را کاهش داد. از نظربرخی فیلسوفان اخلاق، یکی از نظریه‌هایی که می‌تواند ما را تا حد زیادی ازای‌گونه خطاها باز دارد نظریه‌ی ناظر آرمانی است. نظریه ناظرآرمانی، اگرچه نظریه‌ای فرا اخلاقی است که به تحلیل معنایی و وجودشناسانه‌ی گزاره‌های اخلاقی همت گمارده است، اما نتایجی را در روش معرفت اخلاقی و حل تعارضات اخلاقی درپی دارد که ما را به معیاری خاص در تعیین صدق و کذب قضاوت‌های اخلاقی ملتزم می‌نماید.از منظر این نظریه از آن‌جا که تمامی حقایق اخلاقی ساخته و پرداخته‌ی پسند و ناپسند این ناظران هستندو هیچ حقیقت اخلاقی جز دیدگاه آنان وجود ندارد ،تنها این نگرش‌ها باید معیار صحّت و سقم داوری اخلاقی قرار گیرد. این ناظران از آن جهت آرمانی و ایده‌آل نامیده شده‌اند که نظریه پردازان این نظریه کوشیده‌اند آن‌ها را با ویژگی‌های خاص شخصیت‌پردازی کنند؛ خصوصیاتی که احراز آن‌ها بتواند از خطاهای معمول که قضاوت‌های اخلاقی انسان‌های عادی را مخدوش و ناقص می‌سازد جلوگیری نماید. ویژگی‌هایی که شاید بتوان گفت که احراز یا اکتساب اکثر آن‌ها از توان انسان‌های عادی خارج استاین نظریه، اگرچه ظاهری جذّاب دارد، دارای اشکالات متعدّدی است که یکی از مهم‌ترین آن ها وابسته دانستن صدق و کذب قضاوت‌های اخلاقی به ناظرانی خالی از صفات اخلاقی است که به رعایت هیچ اصل اخلاقی ملتزم نیستند. بی معیار و دلبخواهی بودن داوری اخلاقی از نتایج روشن این نظریه است. به همین علّت منطبق دانستن این ناظران بر خدا به اشعری‌گری محض خواهد انجامید. و از طرف دیگر منطبق دانستن آن بر عقل که حاکی از اصول و ارزش‌های قطعی اخلاقی است یا به از دست رفتن کارکرد عقل و یا به خاطر قبول حقایق پیشین اخلاقی، به خود ستیز گشتن این نظریه خواهد انجامید.

مرگ و میل به جاودانگی، مفاهیمی به هم پیوسته و از دغدغه های وجودشناختی انسان اند؛ این دو مفهوم، معمولاً در ذیل فرجام شناسی انسان بحث می شوند. یکی از متون دینی و مقدسی که دو مفهوم مرگ و جاودانگی را مورد توجه قرار داده اند، ریگ ودا است که کهن ترین و مهم ترین بخش از ادبیات ودایی قلمداد می شود. در ریگ‌ودا، اشارات ناچیزی به مرگ وجود دارد و در این اشارات اندک نیز مرگ بیشتر مترادف، جدایی روح از جسم، انتقال روح به جهان دیگر و اضمحلال و استحال? طبیعی (مرگ اضطراری) تصور شده‌است. جاودانگی نیز در ریگ ودا گاهی معادل تحصیل عمر کامل یا صدساله با شرایط مادی عالی در همین دنیا و گاهی اوقات به عنوان یک فرآیند انتقالی با مقصد استقرار در بهشت یمه، با شرایط مطلوب مادی بیان شده است.متون اوپانیشادی نیز که بخش آخر ادبیات ودایی اند، با برخورداری از مشرب وحدت وجودی و طرح مباحث انسان شناختی خاص، دو مفهوم مرگ و جاودانگی را مورد توجه قرار داده اند. دیدگاه این متون درباره‌ی مرگ و جاودانگی کاملاً یکدست و همسان نیست: در حالی که در برخی از اوپانیشادها از منظری محدود (اَپرا‌ویدیا) به مرگ طبیعی و آموز? تناسخ و سرگردانی در چرخ? سمساره (پیتری یانه) اشاره شده است، در اکثر متون اوپانیشادی از منظر فراتر یعنی معرفت برتر (پرا‌ویدیا) نگریسته شده و مرگ را با جهل و عدم شناخت یکی دانسته‌اند، با وجود این، در قریب به اتفاق اوپانیشادها جاودانگی مترادف خودآگاهی انسان، شناخت آتمن (روح انسانی) و همسانی آن با برهمن (روح کیهانی) بیان شده‌است. این متون، برای نیل به چنین شناخت فراتری راه هایی را پیشنهاد داده و برخی از موانع آن را برشمرده اند.پژوهش حاضر در تلاش بوده با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی قلمرو معنایی مرگ و جاودانگی، طرق نیل به جاودانگی را در دو متن مقدس هندویی یعنی ریگ ودا و اوپانیشادها، به بیان وجوه شباهت و اختلاف این دو متن بپردازد. کلمات کلیدی: آیین هندو، ریگ‌ودا، اوپانیشادها، مرگ، جاودانگی.

تعالی اخلاق و ارتقاء آن، یکی از رسالت‌های اساسی انبیاء الهی برای بشریت بوده است که دامنه وسیعی از موضوعات را شامل می‌شود. از جمله این موضوعات، طبایع اربعه می‌باشد که شناخت و تعدیل این طبایع، نقش اساسی را در تعالی اخلاق و اصلاح نفس انسان ایفاء می‌کند، ولو اینکه در اولین نظر و با بینش سطحی به مباحث اخلاقی توجه به آن مهم به نظر نرسد.از این منظر با توجه به اهمیت طبایع اربعه این موضوع در روایات و کتب حکمای اسلامی ذکر شده است. در بعضی از روایات ضمن مطرح کردن این بحث توضیحاتی در این باب آمده است که شرح و بسط آنها به چندین جلد کتاب می‌رسد. در این تحقیق سعی شده علاوه بر اثبات و تبیین اصل وجود طبایع اربعه از دیدگاه معصومین (علیهم السلام) و حکمای اسلامی، برای درک ابعاد و زوایای مختلف طبایع اربعه به بسط و شرح این موضوع پرداخته شود. در ادامه نگاهی به تعالی اخلاق از دیدگاه قرآن و روایات و رابطه و نقش طبایع با مسایل اخلاقی و تعالی آن، شده است.

این نوشتار با نگاه به مبانی قرآنی و روایی، به بررسی موضوع ‏تأثیرپذیری صدرا از قرآن و روایات در مسئله اختیار پرداخته است و این نتیجه حاصل شده که‏ وی میان رهیافتهای ‏قرآنی، عرفانی و فلسفی نوعی اتّحاد ایجاد کرده است؛صدرا،در حلّ مسئله ‏انسان‌شناسی و اختیار او، از ره آوردهای مختلف فلسفی، عرفانی،قرآنی و احادیث استفاده کرده،وی در راهیابی به تعریف مطلوب خود از انسان و اختیار او، به آموزه های شریعت توجّه داشته و یکی از مهمترین ویژگیهای انسان رااراده و اختیار او می داند.در قرآن انسان پرتوی از وجود خدا و جانشین او بر روی زمین است و درعین حال حرکت و اختیار او نیز، نادیده گرفته نشده، و عاملی مهم برای هدایت و ضلالت انسان به شمار آمده،و مشیّت الهی و اختیار انسان هر دو مورد توجّه قرار گرفته است.صدرا،با بهره گیری از قرآن و روایات به مساْله اختیار پرداخته، از سویی نقش عامل انسانی یعنی اراده و قدرت را در تحقّق افعال انسانی می پذیرد و از سوی دیگر همان فعل را مستند به خداوند می داند.قدرت الهی بر انسان و افعالش احاطه دارد ولی این احاطه و سیطره به نحوی نیست که موجب خدشه دار شدن آزادی و اراده انسانی گردد،زیرا اراده حق بر این تعلّق گرفته که افعال انسان به نحو اختیاری پدید آید.

روند مدرنیته شدن جوامع که در نتیجه رشد روز افزون وسایل ارتباطی از قبیل جراید، ماهواره، اینترنت و عرضه سهل و آسان عقاید مختلف در میان جوامع را در پی داشته است. کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده و رفته‌رفته موجب شد علاوه بر عرضه تمام قد مکاتب و فرقه‌های وارداتی، برخی نیز با التقاط و یا بهره‌گیری از همان مکاتب شرق و غرب دست به تأسیس مکتب یا فرقه معنویت‌گرا بزنند. عرفان حلقه (کیهانی) نیز از این دست می‌‌باشد. این مکتب کوشیده تا با التقاط آموزه‌های شرقی همچون بودا، برخی آموزه‌های صوفیه و برخی از آموزه‌های اسلام آن هم به صورت تحریف شده و ترکیب آنها با علوم تجربی همچون نظریه کوانتوم با عنوان آشتی‌دهی دنیای عرفان، معجونی از این باورها به دست مریدان خود با نام عرفان ایرانی دهد.بنیان‌گذار فرقه عرفان کیهانی تاکنون چند کتاب با نام‌های «عرفان کیهانی»، «انسان از منظری دیگر»، «بینش انسان»، «اسب تراوا»، «چند مقاله» و «انسان و معرفت» به چاپ رسانده است. در میان این کتب کتاب «عرفان کیهانی» به دلیل اینکه حاوی اساسنامه و اصول این فرقه و پایه‌ی فکری این مکتب می‌‌باشد برای همین از جایگاه خاصی برخوردار است. از این رو قرار دادن این کتاب در ترازوی نقد می‌تواند ارزش آموزه‌های این مکتب را زیر سوال برده و کژ‌راهه بودن این به اصطلاح عرفان ایرانی را نمایان می‌‌سازد. با توجه به مطالب بالا در این تحقیق سعی بر این شد، علاوه بر نقد برخی آموزه‌های این مکتب، بیشتر تمرکز بر نقد اصول کتاب عرفان کیهانی که حاوی عقاید کلی آموزه‌های این مکتب است گذاشته شود. عقاید و آموزه‌های عرفان کیهانی دچار آسیب‌هایی همچون تناقضات درونی، مخالفت با آیات و روایات، تفسیر به رأی آیات قران، ابهام‌آمیز بودن مفاهیم و برخورداری از مغالطات بسیار می‌‌باشد.برای رسیدن به این منظور سعی شده از کتب معتبر و مورد اتفاق علما استفاده شود؛ نوع ایراداتی وارده به این تفکر بخشی در حوزه درون دینی و بخشی در حوزه برون دینی می‌‌باشد، اما با توجه به اینکه لازم بود در این تحقیق با استناد به آیات و روایات بحث نظری این تفکر مورد بررسی قرار گیرد لذا لازم است بخش‌ها و اقسام دیگر ایرادات وارده به عرفان کیهانی در رساله‌ها و کتاب‌های دیگر مورد بررسی و نقد قرار گیرد.در عرفان کیهانی برای رسیدن به پروردگار، عدم ضرورت پذیرش مذهب و عدم تقید به دین خاص به طور مستقیم مورد تأکید قرار گرفته است؛ در این راستا نه تنها سخنی از لزوم وجود اهل بیت^ به عنوان واسطه‌ی رسیدن به خداوند و دریافت فیض او به میان نمی‌‌آید، بلکه با مطرح کردن چیزی با عنوان شعور کیهانی به عنوان واسطه فیض، واسطه‌های اصلی فیض که همان اهل بیت^ هستند را از این مدار خارج می‌‌کنند. لازم به ذکر است با توجه به بومی‌بودن این فرقه و استفاده آن از ابزارهای جذب و تبلیغ متأسفانه در طول چند قرن اخیر شاید تنها فرقه نوظهوری است که توانسته است این همه ذهن افراد را درگیر و نهایتاً از نظر کمی‌تعداد زیادی از افراد را جذب خود کند.در این نگارش فصل اول به توضیح کلیات انحراف این تفکر و ذکر مفاهیم آن اختصاص دارد و فصل دوم به نقد برخی از آموزه‌های این تفکر با استناد به آیات و روایات پرداخته است و فصل سوم هم به تبیین مغالطات برخی آموزه‌های این فرقه توجه دارد. کلید واژه: شعور کیهانی، فرقه، عرفان، کتاب عرفان کیهانی(حلقه).