جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:دیوان ناصرخسرو یادگار دوران شکوفایی سبک خراسانی در قرن پنجم هجری است. علاوه بر اینکه از نظر هنر شاعری از بهترین نمونه‌های سبک خراسانیاست، از نظر اخلاقی نیز با توجّه به اهتمام شاعر به مسائل اخلاقیارزش فراوان دارد.رساله حاضر در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول مقدماتی در تبیین و تعریف علم اخلاق ، فلسفه اخلاق ، ارتباط اخلاق با علوم دیگر ، اخلاق اسلامی ، معرفی ناصر خسرو و اهمیّت بررسی اخلاقیّات در دیوان ناصر خسرو و چگونگی طرح مضامین اخلاقی در دیوان ناصر خسرو را در بر می گیرد . و در بخش دوم نیز که شامل متن اصلی پایان نامه است انواع رذایل و فضایل اخلاقی همراه با آیات و روایات مربوط و تعریف و توضیحی مختصر و شواهدی از اشعار ناصر خسرو با تحلیلی موجز و مجمل آمده است . تحقیق در مسائل اخلاقی دیوان نشان می دهد که شاعر حکیم به نکوهش رذایل اخلاقی و توصیه به ترک آنها بیشتر توجه کرده است تا به ستایش فضایل اخلاقی و ترغیب به آنها. از میان رذایل هم نکوهش بعضی از آنها مانند طمع و ستم ، مکر ، حسد و ... بیشتر از بقیه مورد توجه شاعر بوده است. درباره فضایل هم چنین سخنی مصداق دارد و ستایش صبر ، شکر ، زهد ، توبه و قناعت به موارد دیگر از نظر تعداد برتری دارد . ناصر خسرو به آیات و روایات مربوط به موضوع مورد نظرش توجه خاصّی دارد. در بعضی موارد بیت ناصر خسرو عین ترجمه آیه یا حدیث است. در اکثر موارد اشاره ای به اقتباس از آیه یا حدیث ندارد بلکه مضمون بیت ما را به این موضوع رهنمون می شود . ولی در موارد اندک، به اقتباس از آیه یا حدیث تصریح کرده است. ما سعی کرده ایم تا حد توان بیشتر آیات و روایاتی را که مورد توجه شاعر بوده برای تبیین موضوع مورد نظر اخلاقی بیاوریم.به نظر می رسد ناصر خسرو از هر فرصتی استفاده می کند تا در شعرش به وعظ و اندرز دادن به مردم بپردازد و مسائل اخلاقی را به آنها گوشزد کند – چیزی که در آثار نثرش خبر چندانی از آن نیست – و در آن قدرت کم نظیری را نشان می دهد . واعظی که علاوه بر تسلّط به موضوع ، قدرت شعر و بیان را نیز در اختیار دارد.

برخی از مخالفان فلسفه اسلامی، فلسفه را دانشی آسیب زا و مخرب معرفی کرده، آن را عاری از هرگونه کارکرد مثبت و فاقد هر نوع فواید علمی و معرفتی پنداشته اند. ازاین رو، سایر علوم اسلامی را از فلسفه بی نیاز و مستغنی قلمداد کرده، و تأثیر و کمک رسانی فلسفه به این علوم را از اساس «مورد انکار» قرار داده اند. این مقاله بر این باور است که فلسفه اسلامی، دانشی است بسیار «کارآمد» و «اثربخش» که واجد کارکردهای متعددی در حوزه های گوناگون معرفتی می باشد. یکی از این کاربردها عبارت است از: تأمین مبادی تصدیقیِ وجودشناختی و معرفت شناختی دانش کلام. متکلمان با وام گرفتن «اصل امتناع تسلسل» از فلسفه، به منزله مبدأ تصدیقیِ هستی شناختی؛ و همچنین اخذ «اصل امکان وصول به شناخت یقینیِ مطابق با واقع»، به مثابه مبدأ تصدیقی معرفت شناختیِ علم کلام، حاجتمندی کلام به فلسفه را آشکار نموده و کارکرد مثبت و «فایده آفرینی فلسفه» را در گستره این دانش، احراز و تثبیت کرده اند. این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی سود برده است.

شکرگزاری در برابر برکات و نعمت های مستمر و مداوم الهی، ضرورت و حداقل شرط بندگی الهی است. ما انسان ها در برابر بسیاری از نعمت های الهی ناسپاسیم و حتی به بسیاری از این نعمت های الهی توجه نداریم. اگر اندکی تأمّل کنیم و نیک بنگریم، در برابر نعمت های بیکران الهی ناتوان از شکرگزاری هستیم. اشکال ما این است که با بهره مندی از هر نعمتی، از سایر نعمت های الهی غافل میشویم. شایسته است با تمرین و آموزش های دینی و معنوی درصدد اصلاح این نقیصه برآییم. از سوی دیگر، اغلب شکرگزاری ما از نعمت های مادی الهی است و غالبا از وجود نعمت های معنوی غافلیم و هرگز توان شکرگزاری در برابر آنها را نداریم. این نوشتار به تفصیل به این موضوع میپردازد.

در این پژوهش پس از جست وجو در روایات پیرامون موضوع توکّل و جمع بندی، طبقه بندی، ویرایش اطلاعات و با استفاده از روش تحلیلی توصیفی این مطلب ثابت می شود که توکّل به خدا مسئله ای است که روایات بر آن مهر تأیید و تأکید زده اند. در روایات، تلاش و دوستی اهل بیت علیهم السلام به عنوان لوازم توکّل، و تعویذ و تطیّر به عنوان موانع تحقق این امر، مطرح شده است. در این پژوهش در کنار بررسی لوازم و موانع روایی توکّل، رابطه توکّل با مسئله اعتماد به نفس مورد بررسی و توجه قرار گرفته است. استفاده از تعویذهای شرعی و توکّل در کنار هم مورد تأکید است و می توان توکّل را جایگزین تطیّر نمود. لازمه توکّل، تلاش است و این دو مکمّل یکدیگرند. حب ائمه اطهار علیهم السلام از ملزومات توکّل می باشد. اعتماد به نفس در کنار اعتماد به خدا و بندگی او معنا پیدا می کند و در کنار توکّل قرار می گیرد.

در بینش اسلام، خودشناسی مفهومی اساسی است که از دو راه معرفت انفسی و آفاقی ممکن و میسر می شود و خود منشأ بسیاری از آموزه های اخلاقی و تربیتی می باشد. بر این اساس، این نوشتار به بررسی مفهوم خودشناسی از نگاه اسلام و استنتاج اهداف و روش های تربیتی برخاسته از این مفهوم می پردازد. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است که به صورت توصیفی تفسیری موضوع مزبور را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. همچنین پژوهش با رویکردی کلامی مفهوم خودشناسی نزد اسلام را بررسی می کند. ازاین رو، پژوهش در وهله نخست، معطوف به قرآن و سپس به تفاسیر متکلمان و صاحب نظران شیعی است. سرانجام باید گفت: از نگاه اسلام، خردورزی زیربنای خودشناسی آفاقی و انفسی و نیز تهذیب نفس و کمال معنوی انسان است و بر اهداف و روش های تربیتی برخاسته از این مفهوم نیز مترتب می باشد.

در اسلام، «عدالت» از زیربناییترین مفاهیمی است که تحقق عینی آن در جامعه، از مهم ترین اهداف اجتماعی و سیاسی این دین ذکر شده است. غالب مکاتب و نظریه ها و نظام های سیاسی سعی نموده اند به طور نظری و عملی خود را بدان متصف کنند. همه انبیای الهی برای تحقق این اصل مبعوث شده اند. دین مبین اسلام هم به عنوان آخرین دین، تحقق عدالت اجتماعی را سرلوحه اهداف خود قرار داده و از آن روست که میبینیم آیات بسیاری درباره عدالت و واژه های مترادف و متضاد آن وجود دارد، به گونه ای که امام علی علیه السلام در کلامی قرآن را «سخنگوی عدالت» مینامند.96 در این تحقیق با روش اسنادی تلاش شده است عدالت اجتماعی، که از اهمیتی فوق العاده ای در مدیریت اسلامی برخوردار است، بررسی و ابعاد و شاخص های آن، با مراجعه به منابع دینی استخراج شود.

حیا به عنوان موهبتی الهی، از مهم ترین عوامل حفظ و بقای عفت عمومی جامعه است که در همه ادیان آسمانی، مورد تأکید قرار گرفته است. هدف این پژوهش، بررسی این موضوع است که آموزه های اسلامی چه شیوه هایی را برای تقویت حیا در افراد توصیه نموده تا با محور قرار دادن آنها، جامعه اسلامی از مفاسد و انحرافات جنسی مصونیت یابد؟ روش این پژوهش، توصیفی تحلیلی است که سعی نموده با محور قرار دادن آیات و روایات موجود درباره حیا، عفاف و نیز حریم روابط زن و مرد نامحرم و تحلیل و بررسی آنها، به الگوی تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی دست یابد. از نتایج مهم این تحقیق آن است که تقویت حیا به عنوان زیربنای عفاف و حجاب نیازمند دو رکن اساسی است: رکن اول آن، که اصلی تر و زیربنای رکن دیگر نیز هست، تربیت صحیح جنسی فرزندان در خانواده است و رکن دوم، رعایت حریم ها در جامعه و توجه به توصیه های دینی در این باب است که در متن مقاله به آنها اشاره خواهد شد.

مقاله حاضر با پژوهش در آثار گفتاری و نوشتاری علّامه مصباح، اموری نظیر رابطه دنیا و آخرت، نیاز همیشگی به دین، جهانشمولی دین اسلام، و هدف و قلمرو دین را به عنوان مبانی دین شناختی دیدگاه بدیع ایشان پیرامون علم دینی معرفی کرده و به توصیف و تحلیل آنها پرداخته است. به اعتقاد علامه مصباح، انسان ضرورتا و به صورت همیشگی به دین نیاز دارد و دین اسلام که آخرین دین الهی به شمار میرود جاودانه است. با پژوهشی درون دینی، روشن می شود که دین نسبت به بیان حقایق خارجی تعهدی ندارد و مسائلِ توصیفی علوم طبیعی و انسانی، بالذات جزء دین نیست؛ چراکه رسالتِ اصلی دین، نشان دادن راه کمال قرب به خدا از طریق بیان حکم افعال اختیاری انسان است. در عین حال، توجه به هدف و قلمرو دین نشان می دهد که دین به لحاظ احکام ارزشی در همه عرصه های زندگی انسان ازجمله در علوم طبیعی و رشته های مختلف علوم انسانی مانند مدیریت، فلسفه، سیاست و... حضور دارد و به راستی این گونه، می توان علوم را شایسته نام دینی دانست.

سبک زندگی، از جمله مفاهیم رایج در علوم اجتماعی است که در مقام معرفی برخی از واقعیت های فرهنگی جامعه به کار می رود. تلقی «سبک» به عنوان شیوه، الگو، آیین، راه و رسم، نظم، قاعده و به تعبیر برخی داستان زندگی در فرایندهای جاری و پویش های مکرر و تجدیدشونده، با فضای فرهنگی و اندیشه ای جامعه ما تناسب بیشتری دارد. سبک در مقام تحقق امری ترجیحی، تعینی، تجربی، تراکمی، نهادینه، تاریخی و میان نسلی است. در مقام استقرار و برای نسل هایی که بدان ارجاع می دهند، ماهیت قاعده ای، هنجاری، توصیه ای و مناسکی دارد. در سطح فردی و روان شناختی، گاه از آن به منش، تیپ روانی و شخصیتی و عادت واره تعبیر می شود. در هر جامعه، معمولاً تنوعی از سبک ها و خرده سبک ها به اعتبارات مختلف رواج دارد. برخی سبک ها به دلیل عمومیت و ارجاع جمعی، کلان الگو شمرده می شوند. مفهوم سبک به لحاظ گسترده معنا، تقریبا همه عناصر و مؤلفه های عینی و نمادین را دربر می گیرد، اگرچه غالبا به جلوه های رفتاری و نمودهای عینی تقلیل یافته و تعریف می شود. امروزه رسانه های جمعی، یکی از مجاری مهم و در مواردی بی بدیل، در فرایند انتقال، تثبیت، تغییر، توجیه و حتی تولید سبک های زندگی شمرده می شوند و این گفت وگو به این موضوع می پردازد.