جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حاشیه‌ای است مختصر بر "شرح جدید تجرید" (شرح قوشچی بر تجرید الاعقتاد خواجه نصیرالدین طوسی) از عبدالرزاق لاهیجی. لاهيجي در ديباجه اين حاشيه می‌گويد که در گذشته، شرح مفصلي بر مبحث جواهر شرح تجريد نگاشته‌ام و چون مفصل و ملال آور بود لذا آن‌را گزين کرده و اين شرح را پديد آوردم. [فاضل] اين كتاب را پرداختم در پنج فصل زير : فصل اول : بحث از جواهر است باعتبار آنكه بر آن عارض شود احوالي بدون تخصص آن بنوع معيني. فصل دوم : بحث از اجسام مادي و اجسام فلكي. فصل سوم : بحث از اجسام بدون توجه به عنصريت و فلكيت آن . فصل چهارم : جواهر مادي كه جسم واقع مي شوند . فصل پنجم : بحث از عوارض.[عبد الله انوار] آغاز كتاب: بسمله ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق و أنت خير الفاتحين الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله و الصلوه علي من بکمال رسالته اختاره و لختم نبوته اصطفاه.… انجام كتاب: علة فاعلية لحصول البرودة و علة معدة ذاتية له ايضاً و الحمدلله علي اتمامه.

حاشيه اي است برشرح تجريد با عناوين « قوله - قوله »، از محقّق خَفْري و شرح المواقف ياد کرده است . حاشيه اي است از ملاعبدالرزاق علي بن حسين لاهيجي قمي متخلص به - فياض - متوفي 1072 هـ.ق. بر حواشي شمس الدين خفري، محمد بن احمد متوفي 942 هـ.ق. بر شرح ملاعلي قوشچي متوفي 789 هـ.ق. بر تجريد العقائد خواجه نصيرالدين طوسي، محمد بن محمد متوفي 672 هـ.ق. ملاعبدالرزاق در اين حاشيه از ملاصدرا به - استادنا المحقق صدراالحکماء المتألهين ادام الله برکاته في العالمين - ياد کرده است و از محقق فخري، جبائيه، ابوالقاسم بلخي، شرح مواقف و مانويه و از حکمت الاشراق شيخ اشراق، و کتاب شفا و حواشي شرح حکمت الاشراق و اثولوجياي ارسطو و مثل افلاطونيه و ... ياد و بحث کرده. (فاضل) او مي گويد اين تعليقات را بوقت قرائت اين حواشي نوشتم و اميدوارم كه دوستداران را بكار آيد (عبدالله انوار) حاشيه اي است با عناوين <قال - اقول> بر حاشيه خفري، همراه با برخي تعليقات بر شرح تجريد به عنوان <قال الشارح> . اين حاشيه تا مبحث ادراک ادامه يافته و هنگام قرائت شرح قوشچي درنزد او به درخواست برخي از شاگردانش تأليف شده است . در برخي ازمباحث به ذکر مناقشات بسيار پرداخته است. عبدالرزاق حاشيه اي نيز بر جواهر شرح تجريد قوشچي (= مقصد دوم) نوشته . بر طبق نوشته خود او در ديباچه، وي نخست حاشيه اي مبسوط و محققانه بر مبحث جواهر نگاشته و چون طباع را باختصار راغب ديده بر آن شده است كه حاشيه اي موجز بر همان مباحث بنويسد و اين همان حاشيه موجز است .«عبدالحسين حائري» حاشيه مختصري بر كتاب «حاشية شرح التجريد» نگاشته شمس الدين محمد بن احمد خفري ( 942ق ) است كه به صورت «قوله-قوله» تنظيم شده است . ( طيار مراغي ) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) كتاب تعليقاتي است بر: حواشي شمس الدين خفري بر شرح ملاّ علي قوشجي بر بخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي. (وفادار مرادي، محمد) آغاز كتاب: الحمد لصانع السموات العلي و خالق الارضين السفلي و له الاسماء الحسني و الصفات العليا و هو الغاية القصوي و العمدة الوثقي في البدء و الرجعي و له الممات و المحيي في الاخرة و الاولي... قال المصنف اعلي الله مقامه المقصد الثالث في اثبات الصانع تعالي اقول اي صانع العالم علي ان اللام للعهد او للعوض لانه المتبادر عند الاطلاق... انجام كتاب: انجام 1: الاحساس الذي المراد به هو انکشاف الخصوصيات الزائدة علي اصل الوجود.. هو ثبوت للادراک المسمي بالاحساس بلا آلة. انجام 2: لكن مراد المحشي هو الاول كما سيظهر لمجيئ الكلام بمعني التكلم في اللغة كما لا يخفي علي من له ذوق سليم. [اهدائي به آستان قدس ص 98 و 363؛ نشريه 5/594؛ نسخه پژوهي 3/129 ؛ الذريعه 6/66؛ معجم التراث الكلامي 3/14؛ نسخه پژوهي 3/149 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 131 و 189 ؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 14 و 60 ؛ مطالعات اسلامي ص 84 ؛ تراثنا س13ش/1 166 ؛ امام صادق چالوس ص 234؛التراث العربي 2/274؛كشف الحجب 173؛دانشگاه اصفهان 2/410؛ مجلس شورا 28/231 ؛ رايانه آستان قدس]

▪️محمدتقي دانش‌پژوه : فيلسوف كلامي عبدالرزاق فياض لاهيجي حاشيه‌ا‌ی بر جواهر و اعراض شرح جديد تجريد (شرح تجرید قوشچی) دارد و اين حاشيه بر يك عبارتي از طوسي در مبحث علم خدا از الهيات تجريد است و در آن سخنان انكسيمانس و ثاليس ملطي و پلاتون و ارسطو و فارابي و شيخ و سهروردي را مي آورد. گفته شيخ اشراق در تلويحات درباره ديدار او در خلسه از ارسطو و پرسش از دانائي خدا و مانند كردن او آن‌را بخود آگاهي جان در نزديك به نيمي از اين حاشيه ديده مي شود. ▪️احمد منزوي : اين دومين «حاشيه» اوست بر آن «شرح» و نسبت به نخستين گزيده تر است. و ظاهرا به همين دليل اين اثر چندان رواج نيافته و كمياب است و در منابع موجود تنها اشاره اي به آن كرده اند. ▪️فاضل : از اول بحث جواهر و اعراض تا قسمتي از مسئله تجرد نفس . لاهيجي در ديباجه اين حاشيه مي گويد که در گذشته، شرح مفصلي بر مبحث جواهر شرح تجريد نگاشته ام و چون مفصل و ملال آور بود لذا آن را گزين کرده و اين شرح را پديد آوردم.(). ▪️محمدكريم باريك‌بين : حاشيه اي متوسط بر حاشيه شمس الدين محمد خفري (-957 ق) بر الهيات شرح علاءالدين قوشچي (-879 ق) مشهور به شرح جديد بر متن تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي (672 ق) كه به صورت قوله، قوله تنظيم شده است. ▪️عبدالله انوار : گويا مراد از حاشيه مفصل او، همان حاشية حاشية الخفري علي شرح التجريد باشد. لاهيجي مي گويد قبل بر اين مباحث كتاب "جواهر الشرح الجديد للتجريد" تعليقاتي نوشتم كه متضمن تحقيقات شافيه بود .ولي اطناب آن خوانندگان را گران آمد بر آن شدم كه صرف عزيمت كنم و بسوي ايجاز گرايم و بر اين اصل اين كتاب را پرداختم در پنج فصل زير : فصل اول : بحث از جواهر است باعتبار آنكه بر آن عارض شود احوالي بدون تخصص آن بنوع معيني. فصل دوم : بحث از اجسام مادي و اجسام فلكي. فصل سوم : بحث از اجسام بدون توجه به عنصريت و فلكيت آن . فصل چهارم : جواهر مادي كه جسم واقع مي شوند . فصل پنجم : بحث از عوارض. ▪️ابتدا و انتهای نسخه : آغاز كتاب: يا من تقدس ذاته عن مشاهدة الجوهر و العرض و تنزه فعله عن مقابلة الغرض و العوض ... قال المصنف ... و فيه فصول الاول في الجواهر اقول اي في تقسيم الجواهر الي الاقسام الخمسة و بيان بعض احواله من حيث العموم فانه ذكر في هذا المقصد خمس فصول ... انجام كتاب: و ثالثا احد جزئي الجسم و يمنع احتياجه الي آخر ما يدفع به هيهنا هناك يدفع هناك

به گفته مؤلف، كتاب «تجريد الكلام» خواجه نصير طوسي بلحاظ ترتيب مناسب مسائل، تقرير مختصر دلائل، تجريد عقايد و اصول آن از زوائد و بلحاظ دربر داشتن اشارات و تنبيهات بر حقايق و دقايق و مقاصد و مواقف، تحقيقات اشاره كننده بر مطالب عاليه و حكمت متعاليه، از مصنفات ممتاز بين ديگر كتب علم كلام شده ؛ و به موجب عظمت شأن و قدر كتاب، برخي از اصحاب كمال تأليفاتي را در شرح و تعليق آن نگاشته؛ و همه آن تأليفات يا بيشتر آن، نداي از راه دور است و هدايت كننده به حقيقت و باطن عبارات كتاب نيست. مؤلف به جهت اطلاع يافتن بر عبارات كتاب از طريق منبع و مأخذ آن، شرح حاضر را در دو مقصد امور عامه و جواهر و اعراض به رشته تحرير درآورد؛ مؤلف در اول كتاب پس از شرحي در توصيف و تحسين خواجه نصير الدين و كتاب تجريد الكلام مقدمه اي مشتمل بر چهار مطلب :(تعريف علم كلام و موضوع و غايت و مرتبت آن قرار داده) و سپس بنحو تركيب مزجي در مقام شرح بر آمده و با تحقيقات فاضلانه آنرا شرح نموده است. لاهيجي كه از متكلمين مبرز و صاحب سبك شيعي است در كلام چند تاليف دارد: 1-گوهر مراد: اين كتاب يك دوره كلام شيعي با عباراتي روان و شيواست كه از بهترين كتب كلامي شيعه به زبان فارسي محسوب مي شود. 2-سرمايه ايمان: اين كتاب نيز فارسي و خلاصه گوهر مراد است 3-حاشيه بر شرح تجريد الاعتقاد 4-حاشيه بر حاشيه خفري بر شرح تجريد 5-مشارق الهام كه شرح مختصري بر تجريد است و ناتمام مانده؛ که بنا به گفته صاحب <رياض العلماء> فقط مقصد اول در امور عامه نوشته شده است ؛ ولي نسخه اي از آن تاكنون شناسايي نشده است 6-شوارق الالهام كه شرح مبسوطي بر تجريد است كه آنهم ناتمام است. اين شرح مفصل ترين شرح بر تجريد است. لكن مؤلف فقط دو جلد آن را به پايان رسانده و تا مقصد ثالث « المسألة السادسة في كلامه تعالي» ادامه يافته و بعد از آن ناتمام مانده است. علماء بر اين كتاب حواشي بسياري زده اند.«درايتي» تفسير جزو عم است گزيده از انوار التنزيل بيضاوي و حاشيه هاي شيخ زاده و عصام و حسن چلبي و ديگران . چلبي از آن ياد كرده و از مولف نام نبرده است . ( محمد تقي دانش پژوه ) كتاب شرح مزجي استدلالي بر كتاب «تجريد الكلام» خواجه نصير الدين طوسي مي باشد. در اين شرح علاوه بر توضيح متن و ذكر مطالب مفيد، به اقوال دانشمندان نيز اشاره شده است. فهرست عناوين آن به قرار ذيل مي باشد: المقدمة: في تعريف علم الكلام و بيان موضوعه و غايته، داراي چهار مطلب. المقصد الاول: في الامور العامة. المقصد الثاني: في جواهر و الاعراض. المقصد الثالث: في اثبات الصانع(اين مقصد از آخر كسر دارد). (غلامي مقدم، براتعلي) شرحي مزجي و مفصلي است بر کتاب«تجريد الاعتقاد» خواجه نصير الدين طوسي(-672ق) مشتمل بر توضيح الفاظ و تبيين مقاصد مؤلف و بيان آنچه به نظر شارح رسيده است. مؤلف در شرح ديگري بر «تجريد»دارد که مختصرتر از «شوارق» بوده و به «مشارق الالهام» مشهور است. كتاب تجريد الكلام في تحرير عقايد الاسلام تأليف سلطان الحكماء و المتكلمين خواجه نصيرالدين طوسي متوفي سال 672 مي باشد،‌بر اين كتاب شروح و حواشي بسياري از قدماء و متأخرين تأليف و تدوين گرديد، از آنجمله است(شوارق الالهام في شرح تجريد الكلام) تأليف حكيم الهي مولي عبدالرزاق بن علي بن الحسين اللاهيجي القمي كه از شاگردان مرحوم آخوند ملاصدرا شيرازي و دامادش، متوفي در سال 1051ه مي باشد. شرحي مزجي و مفصل و استدلالي است بر تجريد الكلام في تحرير العقايد الاسلام خواجه نصير الدين طوسي (682ق) كه متن مختصر و مشهوري است در علم كلام شيعه كه به تجريد الاعتقاد و تجريد العقايد نيز شهرت دارد. از آنجا كه اين متن براي مذهب شيعه داراي استدلال منطقي بود و به صورت كلاسي تدريس مي شد حواشي و شروح بسياري بر آن نوشته شد . اين كتاب در شش مقصد تنظيم شده است كه عبارت اند از: امور عامه، جواهر و اعراض، اثبات صانع، نبوت،امامت، معاد. شرح فياض لاهيجي تنها شرح مقصد اول و دوم از مقاصد شش گانه اين كتاب را دربردارد و ناتمام مانده است. (كرم رضايي، پريسا) شرح مزجي استدلالي مفصل كبير علي كتاب «تجريد العقائد» للخواجه نصير الدين محمد بن محمد بن الحسن الطوسي، و هو شرح للامور العامة و الاعراض و الالهيات، و تعرض فيه لبيان عبارات الكتاب و بيان الامور المهمة. (موسوي بجنوردي، حسن) آغاز كتاب: بسمله ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق و أنت خير الفاتحين الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله و الصلوه علي من بکمال رسالته اختاره و لختم نبوته اصطفاه.… انجام كتاب: علة فاعلية لحصول البرودة و علة معدة ذاتية له ايضاً و الحمدلله علي اتمامه. چاپ: تهران، سنگي، 1266-1267ق، 320 ص، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1277، با حواشي محمد اسماعيل اصفهاني، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1280ق، 24 سطر؛ تهران، سنگي، 1291ق، 258ص؛ تهران، سنگي، 1299، به اهتمام عبدالحسين بن محمد علي خراساني؛ تهران، سنگي، 1300ق، در دو جلد، 300 ص؛ تهران.؛ مشار عربي، ص576، ايران، بي ناشر، 1280ق.، رحلي، بدون شماره صفحه؛ 1311ق.(در هامش)، 239ص؛ ؛قم، 1384 شمسي، با تصحيح جعفر سبحاني در پنج جلد؛قم، 1386 شمسي، با تصحيح احمد عابدي در دو جلد [مجلس شورا 7/85 و 13/251 ؛ فهرست مجس ج5-95 و فهرست كتابخانه رضويه ج4-69، 70، فهرست دانشگاه 3 : 230 ؛ مجلس شورا 13/251 و 16/261 و 22/166 ؛ ملي فارس 1/310 ؛ دانشگاه تهران 3/230 و 13/3014 و 13/3248 و 6/2264 و 16/422 و 20/161 ؛ كتابخانه ملي فارس 2/192 ؛‌ذريعه 66:6 و 115 و 14/238 ؛ موسسه آية الله بروجردي 1/197؛ مدرسه صدر بازار 2/473؛ مدرسه فيضيه 1/311؛ فهرست مروي 107 ؛ آية الله فاضل خوانساري 2/91 ؛ التراث العربي في مكتبة المرعشي 2/274 و 275 و 3/449 ؛ نشريه 4/387 و 3/420 و 5/283 و 11/906 و 7/782 و 11/280 ؛ اهدائي به استان قدس ص 167 ؛ چهار كتابخانه مشهد ص 342 ‌؛ سه كتابخانه اصفهان ص 107 ؛ كتابخانه نوربخش 1/108 و 2/175 ؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/271 ؛ عربي مشار صفحه 576 ؛ نشريه 7/791 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 375 و 654 ؛ فرهنگ و هنر مشهد ص 28؛ مهدوي، مصلح الدين ص 145؛ مطالعات اسلامي ص 95 ؛ تراثنا س2ش/4 35 و س6ش/2 99 ؛ شيخ علي حيدر 2/189 و 2/281 ؛ تراثنا س5ش/3 100 و س13ش2و/3 362 ؛ امام صادق چالوس ص 205 ؛ رايانه ملي 616 و 1133 ؛ ملي 7/408 و 14/238 ؛ مركز احياء ميراث 2/31 ش 429، ذريعه 14/238 ؛ دهگان ابراهيم 1/91 ؛ معجم المطبوعات 2/1600 ؛ دانشگاه اصفهان 2/590 ؛ شورا 2/111/24 و 1/21/33 و 1/26/33؛ جامع گوهرشاد 5/258، رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام (-) حاشية شوارق الالهام رونق عليشاه كرماني، محمد حسين بن محمد كاظم (-1230) حاشية شوارق الالهام بسمل شيرازي، علي اكبر بن علي (1187-1263) مفتاح الكنوز هزار جريبي، محمد علي بن محمد باقر (1188-1245) لوامع الاعلام من شوارق الالهام حسيني، محمد تقي بن اسدالله (-14) النهجة المرضية تبريزي، محمد علي بن حسن (-) حاشية شوارق الالهام = حاشية الشوارق واحدالعين، اسماعيل بن محمد سميع (-1277) حاشية شوارق الالهام علامه حائري مازندراني، محمد صالح بن فضل الله (1297-1391) حاشية شوارق الالهام همداني، ملارضا (-) حاشية شوارق الالهام شوندي قزويني، كلبعلي بن عباس (-1304)

علم الهی به مخلوقات پیش‏از خلقت آن‏ها، یکی از پیچیده ‏ترین مباحث الهیات درباب صفات خداوند متعال محسوب می­ شود که دربارۀ آن، نظرات گوناگونی مطرح شده است. یکی از معروف‏ترین این نظریات، نظریۀ صور مرتسمۀ ابن‏ سیناست که در این مقاله، قرائت محقق لاهیجی از آن را بررسی و تحلیل می ­کنیم. محقق لاهیجی، ابتدا قرائت مشهور ابن ‏سینا دربارۀ صور مرتسمه را پذیرفته است که بنابر این قول، خداوند متعال قبل ‏از آفرینش اشیا، به آن‏ها به‏ واسطۀ صور مرتسمه ­ای علم دارد که قائم به ذات الهی هستند و این علم، فعلی و از لوازم ذات است. فلاسفه و متکلمین اسلامی پس‏از بوعلی ­سینا بر این نظر، انتقادات مختلفی وارد کرده ­اند؛ لذا محقق لاهیجی قرائتی متفاوت را دربارۀ نظریۀ صور مرتسمه به ­دست داده است تا از اشکالات این نظریه رهایی یابد. به ­عقیدۀ وی علم اجمالی، عین علم تفصیلی است و این تفصیل در تحلیل ذهن آدمی ریشه دارد؛ وگرنه علم خداوند متعال، عین ذات وی و ازنوع واحد و بسیط است و به همین جهت، قرائت متفاوت محقق لاهیجی به نظریۀ علم اجمالی درعین علم تفصیلی ملاصدرا نزدیک می ­شود.

از جمله مسائلی که متکلمان مسلمان بدان پرداخته‌اند، چیستی هویت انسان و چگونگی تداوم این هویت در عالم دنیا و عوالم بعدی است، به طوری که با موضوعات مختلفی از «عدل الاهی» در ارتباط است. بر اساس اصل عدالت الاهی، وجودِ انسان در حرکت خویش از عالم دنیا به آخرت دارای وحدت و پیوستگی وجودی است تا ثواب و عقاب در آخرت به همان فردی تعلق بگیرد که در دنیا استحقاق آن را یافته است. بر این مبنا، تحقیق حاضر در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که: «وحدت و پیوستگی وجود انسان در دنیا و آخرت در نظر فیاض لاهیجی و امام ‌خمینی چه معیاری دارد؟». پاسخ طبق دیدگاه برگزیدهٔ کلامی این دو عالِم در باب وحدت هویت و پیوستاری وجود آدمی در دنیا و آخرت بررسی شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که فیاض لاهیجی در بیان معیار این وحدت به عالم برزخ یا مثالی قائل نمی‌شود؛ بلکه بر اساس حقیقت وجودی انسان (نفس مجرد) و تعلق‌گرفتن بدنی غیر از بدن دنیایی (ولی مشابه آن) به نفس، ادله خویش را مطرح می‌کند؛ اما در تبیین موسوی خمینی وجود عالم مثال (برزخ) و بدن برزخی یا مثالین (بدنی رقیقه و لطیفه) اهمیت بسزا دارد. این پژوهش به روش تطبیقی و شیوهٔ گردآوری کتاب‌خانه‌ای انجام شده است.

مقصود حكیم سبزورای از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومی، منطقی، فلسفی و عرفانی برای ورود و فهم به درس اسفار اربعه ملاصدرا بود. وی با زبردستی و مهارت خاص موفق به انجام این امر شد و در قالب شعرهای زیبا این كار را انجام داد. هیچ كتابی پس از تألیف شرح منظومه، تاكنون نتوانسته جایگزین آن از حیث روش و مبانی گردد. مطالب كتاب كه در هفت مقصد تدوین شده است بدین شرح می باشد. مجلد سوم و چهارم، شرح منظومه شهید مطهری می باشد.

بررسی اصطلاحات عرفانی در ضمن اشعار و متون ادبی پارسی سرایان به لحاظ دانش نشانه شناسی مخاطبان را به محتوای فکری آفرینندگان آثار رهنمون است. در این پژوهش واکاوی اصطلاحات عرفانی در اشعار فیاض لاهیجی که سابقه و لاحقه ای در عرفان و تصوف اسلامی دارد هدف اصلی است. این پژوهش به شیوه تحلیل محتوا و با مراجعه آثار مکتوب به ویژه دیوان اشعار نامبرده و فرهنگ های تخصصی اصطلاحات عرفانی به انجام رسیده است که از نتایج به دست آمده می توان گفت فیاض در سرودن انواع شعر فارسی از آبشخور فکری و نظری عرفان اسلامی بهره های فراوان برده است که شاهد این مدعا به کارگیری لا اقل هشتاد درصد مضامین عرفانی در گفتار و نوشتار اوست.