جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم غیب پیامبران و ائمه علیهم السلام از موضوعات چالشی است که همواره ذهن دانشمندان اسلامی به ویژه علماء کلام را به خود معطوف داشته و سوالاتی را برانگیخته است. این مقاله نگاهی گذرا بر آیات و روایات اثباتی و نافیه علم غیب دارد و نظر نویسنده بر آن است که علم غیب ائمه علیهم السلام استقلالی نبوده و به الهام الهی و بالعرض و تبعی است. طبعا این علم غیب جامع و گسترده است. با این تفاوت که امام هر وقت اراده کند چیزی را بداند به اذن الهی به آن آگاه خواهد شد. در نتیجه علم غیب اهل بیت علیهم السلام در راستای علم غیب الهی و برگرفته از معدن وحی است.

(از مجموعۀ 7 جلدی)کتاب حاضر جلد پنجم از "مجمع الشتات فی الاصول و الاعتقادات "است که به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت حضرت آیت‌ا...اشرفی اصفهانی 1279 1361 (چهارمین شهید محراب) به طبع رسیده است .این کتاب در اصل مجموعه دست نوشته‌ها، تقریرات و متن سلسله درس‌های نامبرده است که در قالب هفت جلد به چاپ رسیده است .عمده مطالب کتاب به زبان عربی و بخش‌های کوتاهی از آن به زبان فارسی است .موضوع اصلی کتاب، اصول اعتقادی اسلامی است که با استناد به آیات قرآن کریم و روایات تدوین شده است .جلد حاضر، حاوی این موضوعات است :حروف مقطعه قرآن، علم غیب، نزول قرآن، کشتی حضرت نوح، قرآن و علوم زمین، دعا، ادیان عرب جاهلی، امر به معروف و نهی از منکر، نماز، سبب نزول برخی آیات قرآن کریم، برتری شیعه بر سایر فرق، قصه حضرت ابراهیم و ذبح ابراهیم، و قصه عصای موسی .در انتهای کتاب فهرست موضوع، آیات قرآن کریم، اماکن، اعلام، مصادر و کتب درج شده است .

کتاب الغیب و العقل (دراسة فی حدود المعرفة البشریة) کتابی است که با زبان عربی به پژوهش در شناخت وحی و عقل می‌پردازد. این کتاب به قلم الیاس بلکا نوشته شده و انتشارات المعهد العالمی للفکر الاسلامی نشر آن را به عهده داشته‌‌ است. در معرفی این کتاب آمده است: «موضوع این کتاب رابطه عقل انسان با امر پنهان عالم وجود یعنی عالم غیب است. این کتاب در صدد جواب از یک سؤال اساسی است؛ اینکه آیا عقل انسان محدود است و می توان برای آن محدوده ای لحاظ کرد، یا اینکه عقل تنها یک نیروی ادراکی است؟ آیا ورای عقل و فوق قدرت او مرتبه ای از وجود متصور است؟ و اگر برای عقل بشری محدوده ای باشد، ماهیت و حقیقت آن چیست؟ عقل با این عالم ورای قدرت ادراکی خود چگونه در تعامل است؟ این بررسی در رشته فلسفه عقل قرار دارد. شاخه ای که سعی دارد تا طبیعت این ابزار بشری مبهم را درک کند و نسبت به ابزارهای عقل و محدوده تأثیر گذاری او شناخت پیدا کند. تمام این بررسی در سایه یک مفهوم قرآنی به نام غیب صورت می پذیرد. غیب، همان عنصری که در یک آن هم موجود است و هم غایب. همان که بر عقل و انسان و جامعه انسانی افق های گرانبهایی را می گشاید. در این تلاش سعی داریم به برخی از این افق ها دست یابیم. به همین خاطر بررسی این کتاب با نگاه به دو میراث اسلامی و غربی در این موضوع پرداخته است تا بلکه پرده از برخی ارتباطات میان عقل و غیب بردارد. این بررسی می تواند برای مجادلات موجود در دنیای امروز بهره مند باشد، مجادلاتی که به دنیای عربی و اسلامی نیز سرایت نموده است، مجادله ای حول جایگاه دین و عقل در دو مجال عام و خاص.» فهرست کتاب عبارتند از: مقدمه گفتار اول: محدوده عقل و تعقل - فصل اول: دیدگاه غرب؛ ♠افلاطون؛ ♠مونتینی و سرآغاز حرکت؛ - دیکارت؛ و حرکت بر اساس شک و تردید؛ - هویی؛ - پاسکال یا معرفت احساسی؛ ♠جان لاک، پیشرفت جدیدی در فلسفه عقل گرایی؛ ♠کانت و فلسفه نقدی؛ ♠آیا بعد از کانت پایان فلسفه است؟ ♠برخی قضایای فلسفه عقل گرایی؛ - فصل دوم: محدوده عقل در تفکر اسلامی؛ ♠غزالی؛ ♠ابن خلدون. گفتار دوم: درباره غیب - کلیات در خصوص مفهوم غیب؛ - فصل اول: ارزش غیب؛ ♠نیاز انسان به ایمان و تدین؛ ♠نقش غیب در زندگی انسان؛ ♠اعتدال در اهمیت دادن به هر کدام از دو عالم غیب و شهادت؛ ♠عقلانیت مطلق و خطر آن در رشد علم؛ - فصل دوم: در ظرفیت عالم غیب؛ ♠وجود گسترده تر از آن است که احاطه شود؛ ♠نمونه های معاصر بر انکار غیب؛ ♠اصل انکار غیب؛ ♠حکمت مخفی کردن غیب از انسان؛ ♠عالم های خداوند متعال؛ - فصل سوم: غیب میان عقل و وحی؛ ♠منابع معرفت و شناخت؛ ♠ایمان به غیب؛ ♠عقل و متشابه؛ ♠مجادله میان افلاطون و امام مالک؛ - فصل چهارم: از نشانه ها و علتهای ناتوانی عقل؛ ♠ناتوانی عقل از ادراک غیب؛ ♠علم کلام؛ ♠در خلق تفکر کنید نه در خالق؛ ♠اشکال تجرید؛ ♠اشکال بیان نمودن در تصوف و عرفان؛ ♠زبان و وجود؛ - فصل پنجم: نمونه هایی از عوالم غیب؛ ♠روح از اسرار وجود است؛ ♠پیمان گرفتن در عالم ذر؛ ♠راز سرنوشت؛ ♠معمای زمان؛ ♠مکاشفه؛ ♠حکمت مرگ؛ ♠مقصود و مراد از این نمونه ها؛ ♠چکیده؛ ♠فهرست منابع و مآخذ.

مهم ‌ترین کتاب ثعالبی، الجواهرالحسان فی تفسیرالقرآن، تفسیر کاملی از قرآن کریم و در اصل خلاصه‌ای از تفسیر المحرر الوجیز فی تفسیرالکتاب العزیز، اثر ابن عطیه اندلسی (متوفی ۵۴۶)، است که ثعالبی نکاتی را به آن افزوده است؛ چنانکه غزی این تفسیر را اختصار تفسیر ابن عطیه نامیده و ذهبی آن را گردآوری آرای پیشینیان دانسته است.ثعالبی، به گفته خودش در مقدمه کتاب، برای نگارش این تفسیر از حدود صد کتاب بهره برده است. التفسیرالکبیر فخررازی در زمره این کتابها است اما ثعالبی در مقدمه، به استفاده از آن تصریح نکرده، گرچه در کتاب بارها سخنان فخررازی را ذکر کرده است. ثعالبی برای پرهیز از خطا در نقل قولها، عین سخنان نویسندگان را آورده و برای برخی کتابها علامت اختصاری به کار برده است.او پس از ذکر هر آیه، نکات دستوری و لغوی آن را آورده و در این زمینه عموماً از آرای صفاقسی (متوفی ۷۴۳)،ابوحیان نحوی (متوفی ۷۴۵) و ابوالبقاء عکبری (متوفی ۶۱۶) بهره گرفته است.سپس به بیان معنای آیه و تفسیر آن پرداخته و روایات متعلق به آیه را ذکر کرده است. منابع ثعالبی در این زمینه عموماً تفسیر طبری، کتب صحاح و سنن و مستدرک حاکم نیشابوری است.او روایات را بدون ذکر سلسله سند آورده با این همه، در آوردن روایات معتبر دقت فراوان کرده و پس از ذکر احادیث ضعیف، از بی اعتمادی خود به آن‌ها سخن گفته است. ثعالبی در تفسیر خود به اختلاف قرائات نیز پرداخته و منبع اساسی وی در این باره، تفسیر ابن عطیه بوده است.علاوه بر این به مسائل کلامی، فقهی و اصولی نیز پرداخته است.روش وی در تفسیر آیات اختصار و ایجاز است، به طوری که از تفسیر بخشهایی از آیات که ضروری نمی‌دانسته، صرف نظر کرده و مسائل بحث انگیز و مورد نزاع را نیز به میان نیاورده است. تألیف این تفسیر در ۱۵ ربیع الاول ۸۳۳ به پایان رسیده است. الجواهرالحسان فی تفسیرالقران نخستین بار در ۱۳۲۳ق./ ۱۹۰۵م. به کوشش و تحقیق محمد بن مصطفی بن خوجه در الجزایر چاپ شد.

از برجسته‌ترین جلوه‌های عرفانی تفسیر تسنیم، استناد مکرر مفسر به حدیث قدسی «قرب نوافل» است؛ این حدیث که در بین عارفان و اهل معنا بسیار مشهور است، بر این معنا تکیه دارد که انسان در اثر انجام نوافل، محبوب خدا شده و در نتیجه، پروردگار متعال مجاری ادراکی و تحریکی او را بر عهده می‌گیرد. این پژوهش از طریق بررسی مهم‌ترین موارد استناد مفسر به حدیث مزبور و مقایسه با نوع استناد دیگر تفاسیر به‌ویژه تفاسیر عرفانی، بر آن است تا جایگاه ویژه و بدیع آن را در تسنیم به عنوان یکی از مهم‌ترین جلوه‌های روایی و عرفانی آن نشان دهد؛ جلوه‌ای که مبانی عرفان اسلامی در آن با تکیه بر سنت صحیح ارائه شده است. شرح دقیق مراد آیات، حل معضلات تفسیری و پاسخ به برخی از شبهات مربوط به عصمت انبیا و ائمه علیهم السلام به استناد حدیث قرب نوافل، از مصادیق کاربرد این حدیث در تفسیر تسنیم است.

پژوهش حاضر درصدد است تا علم به غيب امامان عليه السلام را از منظر قرآن کريم بررسي و اثبات كند. شيوة بحث در اين پژوهش تحليلي، مبتني بر روش تفسير موضوعي است. از آية رؤيت اعمال (توبه:105) به دست مي آيد که علاوه بر خدا و رسول او صلي الله عليه و آله، جمعي از مؤمنان نيز حقيقت و باطن اعمال مردم را در دنيا مي بينند. ازآنجاکه مشاهدة حقيقت اعمال به صورت عادي براي عموم مؤمنان امکان پذير نيست، مراد مشاهده اي است که با موهبت الهي توسط برخي از اولياي الهي يعني امامان معصوم عليه السلام انجام مي شود. از آية امت وسط (بقره:143) نيز به دست مي آيد که جمعي از امت پيامبر صلي الله عليه و آله، گواهان بر امت در روز قيامت هستند. چنين شهادتي نيز بدون برخورداري از علم غيب به اعمال بندگان امکان پذير نخواهد بود. شواهد نقلي نيز مؤيد اين هستند که پس از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله کسي جز امامان معصوم ادعاي علم غيب و ملکوت عالم را نداشته است. مرتبه اي از علم غيب نيز براي برخي اولياي خاص الهي ثابت است؛ اما مرتبة کامل آن ويژة پيشوايان معصوم عليه السلام است.

چکیده: دلایل عقلی و نقلی بسیاری دال بر امکان آگاهی از غیب وجود دارد که امام علیه‌السلام به شکل کامل از آن برخودار می‌باشد. امام در بهره‌مندی از این علم، از منابعی الهی بهره‌مند می‌باشد که حجیت آن بر مبنای عصمت امام که احتمال کذب در حق او ممتنع می‌باشد مسلم است. بر همین مبنا علامه طباطبایی معتقد است که امام علاوه بر علم عادی سایر انسان‌ها دارای علمی غیر عادی می‌باشد که بر اساس آن به تمام وقایع عالم و حوادث حال، گذشته و آینده آگاه می‌باشد که این علم به تعلیم الهی است و علم به غیب ذاتی که مخصوص خداوند است نمی‌باشد. به نظر ایشان علم امام به دلیل اینکه علم به لوح محفوظ می‌باشد غیر قابل تغییر است و متعلق تکلیف واقع نمی‌شود و تنها متعلق رضا به قضای الهی قرار می‌گیرد. امام برای آگاهی از علوم غیبی نیاز به توجه به مقام نورانیت خویش دارد و بی‌توجهی به همین مطب عامل بروز برخی شبهات می‌باشد. امام خمینی (ره) نیز مانند علامه طباطبایی قائل به نظریه تعمیم علم امام می‌باشد و امام علیه‌السلام را حامل علم الهی می‌دانند. بنابر نظر ایشان، امام انسان کاملی است که تجلی تمام شئونات الهی از جمله علم الهی می‌باشد. ایشان بهره‌مندی از اسماء الهی را نشان دهنده وسعت علم امام می‌دانند و بیان می‌دارند که بهره‌مندی از علوم غیبی تنها به شکل حضوری و با برطرف شدن شواغل و عدم وابستگی به طبیعت حاصل می‌شود. بنابراین، این دو متفکر بزرگ امام علیه‌السلام را عالم به تمام وقایع هستی می‌دانند و آیات و روایات را موید افکار خویش قرار می‌دهند. دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی مکمل یکدیگر می‌باشند به این صورت که علامه طباطبایی بیشتر به جنبه‌های فلسفی و کلامی بحث توجه دارد ولی امام خمینی به جنبه‌های عرفانی.کلمات کلیدی: علم امام (ع)، علم غیب، علامه طباطبایی، امام خمینی (ره)

یکی از مباحث مشترک که در میان مفسران و متکلمین اسلامی – اعم از شیعه و سنّی – وجود دارد، موضوع «علم غیب» است که از آن دو معنی کاملاً متضاد استنباط می‌شود: یکی اختصاص علم غیب به خداوند متعال و دیگری تعلّق این امر به مخلوقات برگزیده خداوند همچون پیامبر اسلام 6.موضوع این تحقیق بررسی علم غیب پیامبر اسلام از دیدگاه مفسران شیعی با تأکید بر تفسیر التبیان شیخ طوسی می‌باشد. برای اثبات علم غیب پیامبر (ص) آیات اثبات و نفی این موضوع برای ایشان در کنار هم قرار می‌گیرند و بررسی می‌شوند و راه‌حل چنین است که آیات اثبات شامل علم غیبی است که برای پیامبری و جنبه رسالت و نبوت لازم می‌باشد و در مقابل در گروه آیات نفی، پیامبر (ص) اگر علم غیب را از خود نفی می‌کند و به خود نسبت نمی‌دهد، منظور علم غیب مطلق است که این علم (غیب مطلق) فقط از آن خداوند متعال است و احدی از آن آگاهی ندارد.بررسی‌های انجام‌شده در این تحقیق نشان داد که شیخ طوسی در هر دودسته آیات اثبات و نفی علم غیب پیامبر (ص) درمجموع موافق علم غیبی است که از جانب خداوند متعال به پیامبر (ص) داده‌شده است و همگام باکسانی است که علم غیب را به‌طور مطلق از پیامبر (ص) نفی می‌کنند و درواقع این همان دیدگاهی است که سایر مفسران شیعه و اهل سنّت دارند.کلید واژه : علم غیب ، غیب ، پیامبر اسلام ، شیخ طوسی .

علم ‌امام (ع) بارزترین‌ صفتی است‌ که از دیرباز در امام‌شناسی مورد توجه عالمان و متفکران اسلامی بوده است. اندیشمندان شیعی این ویژگی را از شروط بنیادین امامت دانسته و در رویارویی با دیگر گروه‌های اسلامی بر آن تأکید‌ کرده‌اند. مطالعه دربارة این موضوع همواره با نگرش‌ها و رویکردهای فکری مختلفی مواجه بوده و بروز اختلافاتی را در مقدار و چگونگی علم امام (ع) موجب شده است. این تحقیق، با رویکردی تطبیقی و با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه حکمت متعالیه را در این ‌باره بررسی می‌کند. بر اساس نتایج این پژوهش، حکمت متعالیه بر تقیّد علم امام (ع) به ذاتی ‌نبودن و افاضه از جانب خداوند متعال و نیز بر عدم احاطة علم ایشان نسبت به کنه ذات و صفات ذاتی خداوند متعال اذعان دارد. همچنین، هر آنچه حکمت متعالیه دربارة علم گستردة امام به همة موضوعات و حقایق بیان می‌دارد، به قوس نزولی و وجود نوری امام (ع) برگشت می‌کند نه به وجود عنصری و قوس صعودی ایشان.