جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «زندگانی امیر مومنان علی علیه السلام یا علی از زبان علی» از جمله آثار زنده یاد سید جعفر شهیدی است که درباره تاریخ اسلام و ائمه اطهار نوشته و اسنادش گردآوری شده است. این کتاب از دوران تولد و نوزادی حضرت علی (ع) آغاز شده و تا شهادت وی ادامه پیدا می کند. در فصل پایانی یا بیست و هشتم کتاب نیز، ۲ سند معتبر و معروف از امام علی (ع) درج شده است، یکی اندرزنامه آن حضرت به پسر ارشدش امام حسن (ع) و دیگری وصیت نامه معروفش به مالک اشتر. مطالب این کتاب، به صورت نثر، روایت، حدیث، آیات و اشعار فارسی و عربی گردآوری و تدوین شده است. مرحوم شهیدی کتاب را با روایتی داستانی و با لحن یک راوی تاریخی نوشته است.

یکی از مهمترین منابع در مورد مسائل مربوط به مدیریت در نظام اسلامی، نهج‌ البلاغه می‌ باشد که از مهمترین بخشهای آن عهد نامه‌ ای است که حضرت علی علیه‌ السلام بعنوان یک خط مشی رهبری برای مالک اشتر از فرماندهان لایق و شایسته‌ شان ترسیم فرمودند. کتاب حاضر که توسط حجة الاسلام و المسلمین قوچانی تهیه و تدوین گردیده است شرح و بسط این عهدنامه می‌ باشد. ایشان ضمن اشراف کامل به مسائل مربوط به مدیریت متداول و احساس نیاز در مورد تدوین نظام مدیریت اسلامی به این کار مبادرت ورزیدند.

آیین کشورداری از دیدگاه امام علی علیه السلام تالیف آیت الله محمد فاضل لنکرانی با تقریر و تنظیم حسین کریمی از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی به چاپ یازدهم رسید. آیت الله لنکرانی در مقدمه چاپ دوم کتاب در سال 66 نوشته است : این کتاب تقریر مجموعه بحثهایی است که به عنوان شرح عهدنامه حضرت مولی به مالک اشتر توسط اینجانب در دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در محضر گروهی از فضلا و طلاب ایراد شد. کتاب در یک پیشگفتار که شرح زندگی و تالیفات نویسنده است و دو بخش "مالک اشتر و حکومت مصر" و "کشورداری از نظر امام علی" مفاهیمی چون "ابعاد تقوی"، "وعده تخلف ناپذیر الهی"، "اهمیت عمل صالح"، "درونگرایی و مالکیت نفس"، "تفرعن و منیت"، "انصاف با مردم"، "تأثیر ناله مظلوم"، "رازداری و خطاپوشی"، "پذیرش عذر و عدم اصرار"، "معیارهای اخلاقی مشاوران"، "اعتماد به مردم"، "سرنوشت مشترک افراد جامعه"، "تشویق، انگیزه تلاش بیشتر"، "خودسازی، بهترین راه جلوگیری از عمل زدگی"، "مساوات در برابر قانون" و... را به عنوان مصادیق کشورداری موفق در جوامع اسلامی معرفی کرده است. در بخش دوم در مطلبی با عنوان "اشتباه در اشتباه، برای انسانی که خود را مصون از اشتباه می داند" آمده است : اصولا یک عیب اساسی انسان این است که می پندارد مصائب و فجایع سایر افراد بشر به سراغ او نمی آید. مثلا در راه اشتباه قدم برمی دارد اما اشتباها خیال می کند که از هر اشتباهی برکنار است و این خود اشتباهی دیگر است که در واقع او را به چاهسار اشتباه در اشتباه سرنگون می کند. در این نکته خوب دقت کنید تا ببینید که انسان چگونه بدون اینکه خود بداند در مسیر خطا می لغزد و پیش می رود. اشکال در این است که ما انسانها در اکثر اعمال و مسائل محیط اطرافمان به قدری دچار اشتباهات ناشی از کوردلی یا خوش باوری هستیم که از سوی هیچ مشکل و مصیبتی برای خود احساس خطر و فاجعه نمی کنیم، در حالی که مصائب و فجایع از هر طرف ما را احاطه کرده است ولی هرچه نگاه می کنیم در اطراف خود اثری از آنها نمی بینیم. در بخش دیگری با اشاره به لزوم توجه به نیازهای روحی و معنوی رزمندگان، بر تشویق و تقدیر از آنان از سوی والی و حکمران تاکید شده است. در این زمینه می خوانیم : رزمندگان که با تمام وجود مسئولیتهای بزرگ و خطرناک جنگی را به عهده گرفته و به قیمت جان خود برای حفظ و گسترش اسلام و امنیت مردم جامعه تلاش و فداکاری می کنند، می بایست همواره دلگرم و امیدوار باشند و از طرف ولی امر و زمامداران بی اعتنایی و بی تفاوتی نبینند و احساس دلسردی نکنند.

اهمیت بسیار، کاربردی بودن، و فراشمولی دستورهای عهدنامه مالک، که در گشودن معضلات و رفع موانع حکومتی، اجتماعی، به نحو تام مؤثر بوده است، ذهن و خرد دانشوران و اندیشه‏ورزان را در دوران‏های گونه‏گون، نسبت به شرح، ترجمه و حاشیه بر آن، شورانده و افروخته است.شمار آنچه تا کنون، فقط در شرح این مبارک عهد، نگارش شده است را، فزون از 50 کتاب دانسته‏اند.این عدد تنها شامل آثاری است که به شرح آن پرداخته‏اند؛چه‏ ده‏ها کتاب بر جای مانده از نویسندگان پیشین و معاصر هست، که آن نامه شریف را به نظم کشانده، و یا به لغت‏های پارسی، اردو، ترکی و انگلیسی ترجمه کرده‏اند. یکی از پربرگ‏ترین و نیز پربارترین آثاری که در شرح عهدنامه مالک اشتر قلمی شده است، کتاب(هدایات الحسام فی عجائب الهدیات للحکام)، تألیف، میرزا محمد بن حسین بن علینقی همدانی است، که بسال 1308 ه.ق قلمی شده است.

دیلمی از عمار بن یاسر و ابی ایوب انصاری روایت کرده است که رسول خدای صلی اله علیه و آله چنین فرمود: "ای عمار اگر دیدی که علی از راهی رفت و همه مردم از راه دیگر، تو با علی برو و سایر مردم را رها کن. یقین بدان علی هرگز ترا به راه هلاک نمی برد و از شاهراه رستگاری خارج نمی سازد." این مقاله شامل مطالب ذیل است: سیاست در عرف استعمار - تفرقه و نفاق – نخستین جمهوری اسلامی – خلیفة الله – وظایف مقام خاتفت – اداره جهان اسلام - تقسیمات کشور – امور مالی – پلیس – امور دفتری – دستگاه دادگستری – ارتش – خطبه های سیاسی – تغییر مرکز خلافت – آموزش کارمندان دولت – فرمان مالک اشتر – اصالت این فرمان – ختم مقال شرح آراء سیاسی و برنامه های اداری و روش کشورداری امیرالمومنین علی بن ابی طالب(ع)، هدفها و مقاصد او از قبول زمامداری و روابط سیاسی و بازرگانی و فرهنگی دولت او با سایر دولتها و ملل عالم و نیز بحث و اظهار نظر در علل عصیان ناکثین و مارقین و قاسطین که منجر به جنگهای داخلی و مهاجرت امام علی(ع) از مدینه به عراق و شهادت وی در کوفه و انتقال قدرت به معاویه ... گردید در یک کتاب یا مقاله نمی گنجد و به قول مولوی: گر بریزی بحر را در کوزه ای /چند گنجد؟ قسمت یک روزه ای مع ذلک اشارت بنیاد محترم نهج البلاغه را مغتنم شمرده مقاله حال حاضر را تقدیم می دارد، باین امید که فتح بابی شود و رمز آشنایان کلمات امیر مومنان نارسایی سخن این ضعیف را جبران فرمایند و در شرح روش کشورداری و ویژگیهای سیاست روحانی آن حضرت که محور تقوی و عدالت در جهان و اساس و محرک تداوم سازندگی و انقلاب در اسلام است، کتب و مقالات بزبان فارسی مرقوم دارند.

نهج البلاغه مشهورتر از آن است که به معرفی آن بپردازیم، زیرا با گذشت بیش از هزار سال از عمر پر برکت آن همچنان در حوزه ها و محافل و مراکز اسلامی مورد مطالعه، تحقیق و تدریس است و افزون براینکه صدها شرح و ترجمه بر آن نگاشته اند، مفاهیم والای آن نیز بر تارک نظم و نثر شاعران و ادیبان می درخشد.

یکی از قالبهایی که شیعیان، فکر و اندیشه و نظام سیاسی مورد نظر خویش را در آن بیان می کردند، عهد نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر بوده است. این عهدنامه از دیرباز مورد توجه شیعیان بوده و به همین دلیل، سید رضی (قدس سره الشریف) به رغم آن که بسیاری از خطبه ها و نامه ها را به صورت گزیده نقل کرده، در اینجا، متن کامل این عهدنامه را در کتاب شریف نهج البلاغه درج کرده است. اهمیت این سند سبب شده است تا طی قرون گذشته، عالمان بسیاری بکوشند تا از این خطبه برای ارائه دیدگاه های خود درباره حکومت و چگونگی اداراه آن استفاده کنند. علاقه خاص به این عهدنامه از آنجا آشکار می شود که نسخه ای از آن، به خط زیبای یاقوت مستعصمی (م 689)خطاط معروف جهان اسلام، در کتابخانه خدیویه مصر برجای مانده است.

این مقاله در سال 1386 توسط آیت الله هاشمی رفسنجانی به کنگره چهارم نهج البلاغه ارائه شده است. مقاله حاضر با توجه به عهدنامه مالک اشتر به تفصیل سیره سیاسی امام علی(ع) را تبیین کرده است. مطالبی که در این بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفته به شرح ذیل است: -

شخصیت چند بعدی امام علی (ع) باعث شده است که محققان از زوایای گوناگونی شخصیت ایشان را مورد بررسی قرار دهند. یکی از این ابعاد ، بعد جنگ آوری امام علی (ع) است که کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله این بعد از شخصیت امام علی (ع) با عناوینی چون آمادگی برای جنگ، روابط نظامیان با مردم، آموزش فنون نبرد، عوامل پیروزی در جنگ و غیره مورد بررسی قرار گرفته است.

اخلاق حاکمان و دولتمردان اقتضا دارد که در تقسیم و توزیع امکانات و مزایای اقتصادی و اجتماعی بین شهروندان، «عدالت توزیعی» را مراعات کنند. در این مقاله ضمن بررسی و نقد نظریه ها در عدالت توزیعی و نشان دادن ناکارآمدی هریک از آنها، بیان می گردد که هریک از عناصر «کار»، «نیاز» و «برابری همگانی» که در نظریه های مربوط به عدالت توزیعی معیارهای توزیع عادلانه اند، می توانند ابزاری برای شناخت حقوق افراد به حساب آیند نه معیاری عمومی و کلی. به تعبیر دیگر مبنای عدالت توزیعی، حقوق افراد و رعایت استحقاق های ناشی از «کار» و «نیاز» و ... است، بر این اساس نسبت «عدالت توزیعی» با «رفتار برابر و یکسان بین افراد» نسبت عموم و خصوص من وجه است. این دیدگاه با نگرشی بر اخلاق حکومتی امام علی(ع) قابل تأیید و تبیین است.