جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریة تحلیل گفتمان لاکلا و موف درکتاب هژمونی و استراتژی سوسیالیستی ازجمله نظریات جدیدی است که با بسط نظریة معنایی متشکل از مجموعه ای از مفاهیمِ به هم مرتبط و ایجاد ساختاری نظامند از آنها توانسته به تبیین، تحلیل عملکرد پدیده های اجتماعی ـ سیاسی و نیز ارتقای ظرفیت پیش بینی، پیش گویی و تحول آفرینی در جوامع دست یازد. تحلیل گفتمان در بعد نظریة معنایی ریشه در زبان شناسی ساختارگرای سوسوری و در جهت نظریة اجتماعی، نظریه ای ترکیبی است و ریشه در اندیشه های افرادی مانند دریدا، فوکو، مارکس و گرامشی دارد. با این حال، این نظریه کاستیهایی دارد ازجمله فقدان ابزار کارآمد زبانی برای تحلیل و تشریح منازعات معنایی. شناسایی تعریف گفتمان و ارائة مفاهیم، مبانی فلسفی هستیشناختی و معرفت شناختی آن و درنهایت طرح انتقادات وارد بر آن ـ از چشم انداز حکمت اسلامی ـ ازجملة اهداف این مقاله است.

توجه به معیارهای خودی و بومی گرایی، دغدغه ای است که سال ها ذهن اندیشمندان و روشنفکران ایرانی را به خود مشغول ساخته، و نسخه های متعددی برای نوشته شده است. این مفهوم در ابتدا در واکنش به استعمار و نفوذ فرهنگ غربی مطرح و به تدریج بسط یافت. مفاهیمی مانند علم بومی و اسلامی از ابستر این مباحث به وجود آمدند. در این نوشتار، ضمن بررسی سیرِ اندیشه ها و فعالیت های سیاسی جلال آل احمد، این موضوع که بومی گرایی ـ به مثابه یک مفهوم تاریخی ـ چگونه در جریان فعالیت های ادبی، سیاسی و روشنفکرانة او مطرح می شود و تا آنجا بسط می یابد که بر نوعی علوم انسانی بومی نیز مجال بروز می دهد. بررسی ها نشان می دهد آل احمد در جریان سال های دهة بیست تا چهل، تحت تأثیر سنت ادبی و نظری روشنفکران غربی و ایرانی و وقایع سیاسی آن زمان، و با بهره گیری از تربیت سنتی- مذهبی خود، روزبه روز به زیست بومی مردم ایران و جهان بینی اسلامی ـ شیعی نزدیک می شود. در مواردی نگاه مدرن و روشنفکرانة خود را به نفع سنت اسلامی جرح و تعدیل می کند.

در فلسفة نظری کانت که شامل حسیات، تحلیل و جدل استعلایی است، مبحث تحلیل استعلایی مهمترین نقش را از طریق مبنا قرار گرفتن مقولات بعهده دارد. مقولات که اساس صور احکامند, کمیت، کیفیت، نسبت و جهات حکم را تبیین می­کنند. میان مقولات, جهت امکان, به لحاظ آن که در جدل استعلایی و الهیات نیز مورد توجه کانت است, اهمیت اساسی دارد. نحوه معرفی این مقوله از سوی کانت, تمایز آن از مقولات همگن خود و سایر مقولات و سنجش آن با تلقی کانت از امکان در مبحث جدل, به اختصار در این نوشته پی گیری و بررسی شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

هویت، یکى از مفاهیم عمیق و کلیدى در علوم اجتماعى و روان شناسى است. انسانى که در ابعاد مختلفزندگى فردى و اجتماعى، به تعریف مشخصى از خود رسیده باشد، به طورى که هدف و غایتتلاش‌هایش را بداند؟ هویت خود را به درستى شکل داده است. درایجاد چنین مفهومى عوامل مختلفى مى تواند موثر باشد که در مجموع، این عوامل منجر به تشکیل نظام باورها در فرد مى شود. یکى از مهم‌ترین این عوامل، دین است. دین با پرداختن به پرسش‌هاى اصلى، از جمله هدف از آفرینش، ماهیت انسان، فلسفه ى زندگى و...، زمینه و راه کار مناسبى براى شکل گیرى آن مجموعه از باورها ارایه مى دهد، به طورى که مى تواند در هویت‌یابى فرد موثر باشد. انسان، هر اندازه که در پذیرش باور خاصى از توانایى استدلال خود بیشتر کمک گیرد و بدون چون و چرا مطلبى را نپذیرد، از تفکر رشد یافته‌ترى برخوردار خواهد بود. تفکر انتقادی،نوعى از تفکر است که مى تواند خود را مورد ارزیابى قرار دهد و بدون پیش داورى به بررسى دلایل و احتمالات مختلف یک موضوع بپردازد. از این جهت، مى توان آن را یکى از عوامل موثر در پذیرش باورهاى دینى و شکل گیری هویت دانست. در این پژوهش که با روش کیفى انجام شده است، با توجه به اهمیتى که دین در شکل گیرى کل هویت فرد دارد و نیز تاثیر رشد تفکر و شناخت انسان در این فرایند، به بررسى وضعیت هویت دینى نوجوانان و چگونگى بهره گیری آن ها از مهارت تفکر انتقادى مى پردازیم. به این منظور با هشت دانشجوى دختر و پسر از دو رشته ى فیزیک و جامعه شناسى که در دانشگاه شهید بهشتى، مشغول به تحصیل هستند، مصاحبه ى عمیق نیمه ساختاریافته انجام شد. نتایج تحلیل کیفى محتوای مصاحبه ها نشان مى دهد که وضعیت هویت دینى افراد و میزان بهره مندى آنها از مهارت تفکر انتقادی، هر کدام، قابل تقسیم به سه سطح است: هویت دینى شکل یافته، در حال شکل گیرى وشکل نایافته، تفکر انتقادى قوى، متوسط، ضعیف. کسانى که از مهارت تفکر انتقادى، به خوبى استفاده کرده یا مى کنند، از هویت دینى شکل یافته‌ترى برخوردارند و یا این که مراحل جست وجو براى دست یابى به هویت دینى شکل یافته را طى مى‌کنند. همچنین در این تحلیل ها، عوامل دیگرى که بر شکل گیرى هویت دینى افراد و چگونکى رشد تفکر انتقادی در آن ها موثر بوده است، شناسایى شد که از آن جمله مى توان، زمینه ى مذهبى خانواده، عملکرد افراد به ظاهر دین دار در سطح جامعه، تاثیر روابط دوستانه، تاثیر محیط مدرسه و معلم و داشتن تعامل فکری با اساتید دانشگاه را نام برد.

در این نگارش با عنوان "چالش‌های فلسفس-اخلاقی شبیه‌سازی انسان" سعی بر آن بوده است که بر خلاف دیگر منابع موجود به تحلیل و بررسی این فناوری نوین از نقطه نظر فلسفی و اخلاقی بپردازیم. به علاوه تلاش کریم که توجه خود را صرفا بر مهمترین و جنجالی ترین حوزه این فناوری مبذول داریم. به عبارتی دیگر متمرکز بر شبیه سازی انسان خصوصا شبیه سازی مولد بوده ایم. نگارش حاضر شامل پنج فصل می‌باشد: در فصل اول کلیّات و مفاهیم علمی‌ شبیه‌سازی به اختصار و تا حد نیاز بیان گشته است. در فصل دوم به تبیین و بررسی‌ این امر پرداخت شده است که آیا شبیه‌سازی انسان قابلیت موضوعیت یافتن در اخلاق را دارد یا خیر. در فصل سوم با بحث از طبیعت و انسان به عنوان موجودی طبیعی، به چالش‌های حاصل از این نوع نگاه به اعمال انسان، خصوصاً شبیه‌سازی در جایگاه جانشینی تولید ‌مثل طبیعی، پرداخته شده است. در فصل چهارم آرا و دلایل مطروحه از جانب موافقین و مخالفین شبیه‌سازی بیان گشته است. نهایتاً در فصل آخر به نتیجه گیری در این بابپرداخت شده است که با توجه به نقدها و دلایل قابل قبول و منطقی مخالفین و موافقین همچنان تا روشن شدن دیگر جنبه های اخلاقی و فلسفی این فناوری پرسود اما مخاطره آمیز باید درنگ کرد. در عین حال باید از تدوین شتابزده قوانین و دستورات اجتناب گردد. در ضمن اینکه پژوهش ها بر روی حیوانات مانند گذشته باید ادامه یابند تا راه برای دست یافتن به موفقیت در استفاده از این فناوری برای انسان هموار شود. البته در این حوزه نیز نباید از موازین اخلاقی حاکم بر آزمایش بر روی حیوانات غفلت نمود.

پرسشاز چیستی انسان، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده است. دانشمندان و فیلسوفان فراوانی هریک به فراخور فهم خویش پاسخی دربرابر این پرسش پیش نهاده‌اند. از جمله این فیلسوفان، ملاصدراست. ملاصدرا بزرگترین فیلسوف مسلمان است. وی بنابر نظریه‌ی امکان وجودی یا فقری، تمام ممکنات به ویژه انسان را عین فقر، ربط و افاضه‌ی واجب می‌داند و وقتی می‌خواهد از هویت انسان سخن بگوید، هویت وی را چیزی متمایز از هویت علتش نمی‌داند و با این مبنا قائل می‌شود که شناخت انسان جدای از شناخت پروردگار و علتش ممکن نیست. وی همچنین قائل است که واقعیت وجودی انسان، واقعیت سیالی است که مراحل مختلف را از پایین‌ترین تا بالاترین درجه‌ی وجود، سیر می‌کند و در گذر ازهر کدام از این مراحل، مرتبه‌ی وجودی برتری را کسب می‌کند و در عین کسب هر مرتبه‌ی جدید، مراتب قبلی نیز محفوظ می‌ماند. بالاترین مرتبه‌ی وجودی که برای انسان حاصل می‌شود، مرتبه‌ی الهی است. اصل و حقیقت انسان را این مرتبه تشکیل می‌دهد و ذات وی در این مرتبه، در ذات حق فانی می‌شود. گابریل مارسل از جمله فیلسوفانی است که دغدغه‌ی وی یافتن علت هستی‌شناختی بی‌قراری انسان جدید است. وی «نیاز مبرم به هستی» را علامت اینبی‌قراری می‌شماردو ریشه‌ی این مسئله را فروکاهش انسان‌ها به کارکردهایشان، می‌داند. وی راه رهایی از چنین وضعیتی را اندیشه‌ی ثانویّه می‌داند. این اندیشه در مقابل اندیشه‌ی اولیّه قرار می‌گیرد. اندیشه‌ی اولیّه معطوف به حل مسئله است؛ درحالی‌که اندیشه ثانوی در پی آن است که، با رجوع به وحدت تجاربی از قبیل قدرشناسی، وفا، ایمان که راز هستی در آنها درک می‌شود، فهمی گسترده‌تر و پرمایه‌تر از معنای وجود و حیات انسانی بدست آورد. وی همچنین به ریشه‌یابیِ علتِ بحرانِ هویت در عصر جدید می‌پردازد. وی این نکته را متذکر می‌شود که در گذشته، آئینه‌ی درونیِ انسان تصویری از او برایش منعکس می‌کرد که در آن انسان بی‌هیچ زحمتی قادر به بازشناسی خویشتن بود. انسان بدان سبب به چنین وضعیتی دچار شده است که مرجع الهی خود را از دست داده است.

رابطه دین (یعنی شریعت یا متون دینی) با معارف بشری از دیرباز مورد مطالعه محققان قرار گرفته است، تحول پذیری معارف دینی در گرو تحول معارف بشری که از آن، به اصطلاح احکام در خدمت انسان هستند، نه مردم برای احکام، تعبیر می شود. لذا اگر درخواست مردم تغییر پیدا کند، احکام هم باید عوض شوند . در مقابل این نوع قرائت از دین، قرائت غیر انسانی یا فوق انسانی از دین ودین داری قرار دارد و آن این است که بگوییم دین مجموعه ای از علوم احکام غیبی است که از عالم غیب وارد زندگی انسانها شده و انسان هر چه را دارد، با آن عاملی بسنجد که از غیب وارد شده و صحت و سقم آن مسائل را باعامل غیبی مشخص کند. لذا در این پایان نامه، دو نظریه انسان دینی و دین انسانی، در دو بخش، مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد که در نهایت گفته می شود دین، برای خدمت به بشر آمده است. به عبارت دیگر دین برای انسان و در خدمت انسان می باشد. و با پرداختن به این موضوع، بحث رسالت اصلی دین و تعیین قلمرو آن و به تبع انتظارات بشر از دین آغاز می شود و بیان می شود که انتظارات بشر در قلمرو دین، حداکثری است . و همچنین دین دارای کارکردهای بی بدیلی نیز می باشد. در این بحث علاوه بر استفاده از متون دینی همچنین از روش برون دینی نیز بهره گرفته شده است.

این تحقیق در سه فصل به شرح زیر تدوین و نگارش یافته است. فصل اول با عنوان «کلیات» به دنبال پاسخ گویی به مفهوم شناسی موضوع تحقیق:«هویت و احکام زن و مرد از منظر قرآن و احادیث شیعه» می باشد.در فصل دوم با تجزیه و تحلیل و بررسی آیات و روایات شیعه به موضوع هویت و احکام مرد و زن در نظام خلقت و آفرینش پرداخته شده است و در آن روایات صحیح از غیر صحیح مشخص شده و نظر کسانی که منطبق بر آیات و روایات صحیح بوده انتخاب شده است.فصل سوم شامل چند بخش می باشد که در بخش اول به هویت مرد و زن در خانوده پرداخته شده است و آیات و روایاتی که مربوط به این امر می باشد مورد تجزیه و تحلیل واق شده است.در بخش دوم به هویت مرد و زن در اجتماع پرداخته شده است و در آن آیات و روایاتی که حضور مرد و زن در اجتماع را تأیید می کند آورده شده و مورد تحلیل و بررسی واقع شده است.در بخش سوم تفاوت های تکوینی مرد و زن مطرح شده است که کسی تصور نکند که مرد و زن از همه لحاظ با هم برابرند و باید خداوند احکام یکسانی را برای آن ها قرار دهد و به طریقی این فصل رد بر دیدگاه کسانی است که فمینیسمی می اندیشند.و در بخش چهارم چند نمونه از احکامی که خداوند بین مرد وزن قرار داده است را بیان کردیم و حکمت این تفاوت احکام را بر اساس ذات آدمی مورد نقد و بررسی قرار دادیم که مشخص شود اختلاف در بین احکام، متناسب با روحیات همان جنس می باشد نه ظلم از سوی خداوند باری تعالی و در نهایت نتیجه گیری شده است که مرد و زن از یک اصل آفریده شده اند و هدفی که برای آن ها ترسیم شده، تقرب الهی است و جنسیت هیچ تأثیری در این امر ندارد.

وجود تنوع در تعاریف امنیت اجتماعی و تهدیدهای آن، بیانگر عدم وفاق دربارة این موضوع است که بخشی از آن ناشی از تأثیرپذیری این دیدگاه‌ها از شرایط اجتماعی کشورهای مورد بررسی است. بنابراین گرچه توجه به دیدگاه‌های دیگران در پژوهشی علمی سودمند است، لکن برای کاربردی بودن آن‌ها باید شرایط کشور و آرای اندیشمندان داخلی و نگاهی بومی را مورد توجه قرار داد. در پژوهش حاضر بر مبنای این تفکر، دیدگاه یکی از متفکران مسلمان ایرانی یعنی حضرت آیه‌الله خامنه‌ای دربارة تهدیدهای امنیت اجتماعی (که بسیار تحت تأثیر وضعیت بومی کشور است) مورد بررسی قرار گرفت. برای این کار از روش کیفی و ابزار تحلیل محتوا استفاده گردید. در فرایند پژوهش به همه سخنان مقام معظم‌ رهبری از آغاز ولایت یعنی سال 1368 تا 1390 مراجعه شد و تهدیدها استخراج و دسته‌بندی شد و در نهایت، نتایج به تأیید 36 نفر از نخبگان نظامی و امنیتی کشور رسید. بر اساس نتایج بررسی، تهدیدهای امنیت اجتماعی در ایران از دیدگاه رهبر شامل ایجاد فتنه و آشوب، تهدید و ارعاب، تبلیغات سوء دشمنان، ایجاد شبهه در عقاید جوانان، ایجاد تفرقۀ مذهبی، دخالت دشمنان در امور داخلی کشور، فساد اخلاقی و مالی، تفرقۀ قومی، قانون‌شکنی، ناامنی محیط اجتماعی، شیوع مواد مخدر و اعتیاد در جامعه و عدم ‌اشتغال جوانان است.