جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه امینی (ره) از علمای گرانقدر و کوشای عالم تشیع در قرن 14 هجری قمری است که زحمات ایشان در تفحص پیرامون واقعه «غدیر» بی نظیر است. در خلال کتاب الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب مطالب شایان ذکری در دفاع از «حدیث شیعه» و دفع تهمت «رواج احادیث ساختگی در میان کتب آنها» وجود دارد. بخشی که با انگیزه پاسخ به طعنه برخی از علمای عامه به محدثان شیعه مبنی بر کثرت وجود مجعولات در آثار آنان، نگاشته شد.علامه ابتدا در روش نقضی، اسامی بیش از هفتصد نفر از سلسله دروغگویان و حدیث سازان اهل سنت را ذکر می کند و نمونه هایی از احادیث موضوعه را در مدح یا ذم ائمه فرق چهارگانه آنان می آورد. سپس با روش حلی، برخورد دوگانه و متعصبانه را با شخصیت حدیثی اهل بیت (ع) در مقابل دشمنان ایشان، نشان می دهد. به طوریکه (145) حدیث را سندا و متنا بررسی می کند تا بخشی از تلاش مغرضان را در سرپوش نهادن بر فضائل امیر مومنان علی (ع) و برساختن مناقبی برای خلفای ثلاث و برخی دیگر از صحابه، هویدا سازد.

قرآن پژوهان درباره معناشناسی امامت حضرت ابراهیم در آیه 124 سوره بقره اختلاف نظر دارند. در این میان علامه طباطبائی نظریه بدیعی را ارایه کرده، امامت را به «هدایت به امر» معنا می کند چون در برخی از آیات (مانند السجده، 24؛ الانبیا، 72) هدایت به امر وصف امام قرار گرفته چنان که گویی در صدد بیان معنای آن است. هدایت به امر از نظر علامه همان هدایت باطنى تکوینی است که در آیات دیگر قرآن از آن یاد شده است (مانند آیه 81 سوره یس). اساس این نظریه بر ادعای اشتراک معنایی در کلمه «امر» در دو دسته از آیات قرآن است. لیکن دلیلی این اشتراک را تایید نمی کند بلکه می توان بر نفی آن ادله ای را اقامه کرد.

مشی مسلمانان در تفسیر قرآن کریم در طول تاریخ با رویکردهای مختلفی صورت گرفته است. استفاده از روش اجتهادی و عقلی بر اساس دلایل قرآنی، حدیثی و عقلایی یکی از آن شیوه هاست. درست است که آنها تا قرون سوم و چهارم بیشتر از شیوه تفسیر ماثور بهره می گرفتند ولی به دلایلی که در نوشتار کنونی به آنها اشاره شده است، حتی در آن قرون هم از شیوه تفسیر عقلی کاملا بی بهره نبودند. لذا شیوه فوق از قرن چهارم به بعد بیش از پیش خود را نمایان، و عرصه را بر دیگر شیوه ها تنگ تر نموده است؛ چرا که گستره اجتهاد و اندیشه در ابعاد گوناگون در بهره گیری بیشتر از مفاهیم و مقاصد قرآن نقش ایفا می کند که تبیین آنها به صورت مشروح در نوشتار کنونی آمده است.

خاورشناسان برای تاریخ گذاری احادیث از روشهای مختلفی مانند تحلیل متن، تحلیل سند و روش ترکیبی تحلیل متن و سند استفاده کرده اند. در روش اخیر، همه صورتهای مختلف یک حدیث از منابع گوناگون جمع آوری و سپس متن و سندهای آنها با یکدیگر مقایسه می شود. با تجزیه و تحلیل دقیق، تمام ارتباط های درونی متون و اسناد روایات استخراج می شود. بدین ترتیب می توان اطلاعاتی درباره خاستگاه و تطورات حدیث مورد بحث و عناصر اصلی متن آن، بدست آورد. در این روش، تحلیل سند عمدتا مبتنی بر یافتن حلقه مشترک اصلی و حلقه مشترک جزئی است.

در قرآن آیاتی وجود دارد که مرگ را منحصر در «موته الاولی» می داند (الدخان، 56، الصافات، 59). در مقابل، آیات دیگری از «دو بار مردن» سخن می گوید (غافر، 11). در تفسیر آیات فوق، مفسران اسلامی نظرات گوناگونی ارائه کرده اند که نه تنها با آیات دیگر قرآن تایید نمی شود، بلکه غالبا با دیگر نظرات تفسیری ایشان نیز قابل جمع نیست. از آنجا که بر اساس فرمایش خداوند، آیات قرآن موید و مصدق یکدیگرند و امکان وجود تعارض در کلام خداوند حکیم به طور کلی منتفی است، نگارنده در این نوشتار با استناد به آیات قرآن و روایات، ضمن بررسی تفاسیر گوناگون به تحلیل تعارض نمای مذکور پرداخته، از چگونگی ارتباط آن با «رجعت»، پرده بر می دارد.

زید بن وهب جهنی (84 ه‍) یکی از اصحاب امام علی (ع) و از نخستین گردآورندگان خطب حضرت بود که اثری با عنوان «خطب امیرالمومنین علی المنابر فی الجمع و الاعیاد و غیرها» تالیف کرد. این کتاب که از کهن ترین مصادر نهج البلاغه نیز به شمار می رود، تا زمان شیخ طوسی (460 ه‍) وجود داشت و مورد استفاده نویسندگان اسلامی قرار می گرفت، لکن پس از قرن پنجم هجری همچون بسیاری از میراث مکتوب اسلامی دستخوش حوادث قرار گرفت و از بین رفت. از این رو، بازشناسی این اثر کهن که از نخستین مواریث حدیثی شیعه به حساب می آید، از موضوعات در خور توجهی است که این تحقیق عهده دار آن است. بررسی ابعاد شخصیتی زید بن وهب و نیز تحلیل کتابشناختی کتاب وی از موضوعاتی است که در این مقاله به بحث گذاشته شده است.

آیه ذر از جمله آیات مشکل قرآن کریم است که نظریات مختلف تفسیری ارائه شده از سوی مفسران که گاه متضاد و مخالف با هم اند گویای این مطلب است. در میان مفسران ملاصدرا با پذیرش وجود عالم ذر به تفسیر و تبیین این عالم بر اساس دیدگاه های فلسفی خویش پرداخته و در آثار مختلف خود و به مناسبت مباحث فلسفی و حدیثی، عالم ذر را مورد اشاره قرار داده است. در این مقاله نویسنده تلاش کرده است با مراجعه به کتب فلسفی و تفسیری صدرالمتالهین مانند اسفار، شواهد الربوبیه، مبدا و معاد، عرشیه، اسرارالآیات، شرح اصول کافی و تفسیر قرآن، تبیین ایشان از عالم ذر را بدست آورد. با بررسی آثار ملاصدرا روشن می شود که از نظر ایشان عالم ذر همان عالم علم الهی است و این دیدگاه در همه آثار او که در زمان های مختلفی از حیات علمی ایشان به رشته تحریر درآمده اند ثابت مانده است.