جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عفت یکی از مفاهیم اخلاقی است که هر چند در اخلاق فلسفی یونانیان به عنوان یکی از فضائل چهارگانه مورد بحث است، اما در منظومه ارزش‌های اخلاق دینی جایگاه ویژه‎ای دارد. قرآن توجه ویژه‎ای به مسئله عفت و نقش آن در سلامت فردی و اجتماعی دارد و در برخی از سوره‎ها از جمله سوره نور به طور خاص بدان پرداخته است. با بررسی جایگاه عفت در سوره نور می‌توان دریافت که خداوند در آیاتی به هم پیوسته و مرتبط عفت فردی و اجتماعی و نیز اسباب به‎دست آوردن آن را مورد اشاره قرار داده است. اقسام عفاف جنبه‌های مختلف زندگی انسان را در برگرفته و زنان و مردان هم در نگاه، و هم در گفتار دعوت به رعایت عفاف و خویشتن‌داری شده‎اند. همچنین راهکارهای گسترش این فضیلت اخلاقی در جامعه نیز از آیات سوره نور قابل استفاده است. پژوهش حاضر پس از بیان اقسام عفاف در سوره نور در مورد عفت به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و شیوه تفسیری به خصوص آرای تفسیری آیت‎الله جوادی آملی به تحلیل آن‌ها پرداخته است. از بررسی‌های انجام شده این نتیجه حاصل می‌شود که عفت از نظر آیت‎الله جوادی‌آملی حالتی نفسانی است که باعث جلوگیری از غلبه شهوت بر انسان شده و در مسائل غریز‌ی و مالی هم استفاده شده است. و از راهکارهای عملی در تحصیل و گسترش عفاف؛ تلاش برای تهذیب نفس، پوشیدگی روابط جنسی همسران، ترویج فرهنگ ازدواج و داشتن توان مهار خواهش‌های نفسانی است.

امروزه رقابت برای دستیابی به فناوری‌های جدید بالا گرفته ولی متاسفانه فراموش شده که برای رسیدن به کمال مطلوب، بشر نیازمند قطب نمایی به نام «اخلاق» است. دو دغدغه درباره کودکان مطرح است اول نبود اخلاقیات، و دوم گسترش فناوری‌های نوینی که با زندگی کودکان آمیخته شده است. بر‌ این اساس ضروری است با استفاده از همین ابزار نوین، زمینه افزایش رفتارهای اخلاقی فراهم گردد. خوشبختانه هوش اخلاقی وراثتی نبوده و امکان افزایش و ارتقاء آن وجود دارد و با توجه به اینکه زمان آموزش آن، دوران کودکی است؛ نباید در این امر مهم کوتاهی کرد. هدف این پژوهش تعیین اثربخشی آموزش هوش اخلاقی از طریق انیمیشن، قصه، تصاویر و بازی‌های رایانه‌ای بر کودکان بوده و برای اجرای این پژوهش از روش پژوهشی نیمه‌تجربی و بررسی طرح‌های عاملی استفاده شده است. بنابراین تعداد 100 نفر دانش آموز دختر مدارس اصفهان انتخاب و در 5 گروه تقسیم‌بندی و سپس سطح هوش اخلاقی آنان با استفاده از پرسشنامه «هوش اخلاقی بوربا» بررسی گردید. پس از ارائه آموزش از طریق انیمیشن، قصه و... دوباره سطح هوش اخلاقی بررسی و بعد از یکماه پایداری نتایج ارزیابی گردید. یافته‌ها نشان داد آموزش‌هایی که از طریق انیمیشن، قصه، تصاویر و بازی‌های رایانه‌ای ارائه گردید موجب افزایش هوش اخلاقی کودکان شده است؛ منتها با مقایسه تغییرات، معلوم شد قصه و انیمیشن بیشترین تاثیر را در افزایش هوش اخلاقی دارند و تصویر، تاثیر کمتری نسبت به آنها و در آخر بازی رایانه‌ای کمترین تأثیر را در افزایش هوش اخلاقی در مقایسه با سه گروه آزمایشی دیگر دارد.

هدف پژوهش حاضر، ساخت، اعتبار‌یابی و تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه حرص براساس منابع اسلامی با نگاه روان‌شناختی بود. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی سیه و شانون از نوع استقرائی به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها و روش پیمایشی برای ساخت پرسشنامه بود. جامعه آماری طلاب و دانشجویان بودند که تعداد 212 نفر به شیوه نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب گردید. روایی محتوا برای یافته‌های بدست آمده و گویه‌های ساخته شده توسط متخصصین علوم انسانی و روان‌شناسی بدست آمد، هر آیتمی که حداقل CVR آن 99/0 و شاخص CVI آن 79/0، بود، انتخاب گردید. روایی سازه به دو شیوه تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی با دو ابزار spss26 و Amos24 مورد بررسی قرار گرفت و دو عامل حرص مذموم و ممدوح هرکدام با 16 گویه کشف و تأیید گردید. اعتبار پرسشنامه با نمره همبستگی هر گویه با مولفه و روش دو نیمه‌سازی گاتمن و ضریب اسپیرمن ـ براون و آلفای کرونباخ حرص مذموم برابر با (875/0) و حرص ممدوح برابر با (864/0) بدست آمد که حاکی از همسانی درونی بالای پرسشنامه حرص براساس منابع اسلامی است. با تأیید روایی و اعتبار پرسشنامه حرص براساس منابع اسلامی پژوهشگران می‌توانند در تحقیقات پژوهشی و روان‌شناختی برای سنجش و کمی سازی صفت حرص از پرسشنامه حرص براساس منابع اسلامی استفاده کنند.

در دنیای پرچالشی که بسیاری از انسان‌ها یا به سوی پوچ‌گرایی تمایل پیدا کرده‌اند و یا سرگردان و حیران روزگار می‌گذرانند، معنای زندگی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. علم جدید و فناوری، با وجود فراهم کردن زندگی راحت‌تر؛ اما با حذف یا بی‌توجهی به امور معنوی و قدسی، انسان معاصر را از معنای حقیقی زندگی و زیست اخلاقی دور کرده است. قاضی سعید قمی با پیشینه فکری روایی، عرفانی و فلسفی، از اندیشمندان دوره‌ی صفویه است که برای انسان امروزی حرف‌های زیادی برای شنیده شدن دارد. پرسش اصلی ما این است که آیا زیست اخلاقی با رویکرد معنویت دینی بر معنای زندگی ما اثر دارد؟ در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تمرکز بر آثار و کتاب‌های این متفکر شیعی که بازتاب دهنده‌ی افکار او و اندیشه‌های اساتیدش است، تلاش شده که ارتباط میان اخلاق و معنویت و معنا بازخوانی شود و با ارائه راهکارهایی انسان بی‌هویت یا باهویت مصنوعی را به مسیر هدفمند خلقت بازگرداند و با نشان دادن خانه‌ی حقیقی معنابخش زندگی، از پوچ انگاری‌ها و خودکشی‌ها و بی‌اخلاقی‌های فردی و مشکلات روانی، اخلاقی فردی و اجتماعی جامعه بشری بکاهد. تنها راه معنابخشی به زندگی، بازگشت به معنویت دینی و اخلاق است. با این نگرش، زیست اخلاقی، بدون معنویت دینی معنا ندارد و بدون زیست اخلاقی و معنوی نمیتوان معنای دقیق و حقیقی برای زندگی داشت.

طبع و ملکه دو عامل مهم شکل‌گیری مدل‌های پایدار و غالب در هر یک از سه سطح خلق، نطق و صنعت در اندیشه فارابی و ابن‌سینا به شمار می‌آیند. مراد از ملکه هیئتی در نفس است ‏که زوال آن‌ سخت یا غیرممکن است. طبع و استعدادهای طبیعی نیز از جمله اموری‎اند که به سختی در معرض زوال و نابودی قرار می‎گیرند. از جهت همین سختی زوال است که هم ملکه و هم طبع در ریشه یابی رفتارهای پایدار مورد توجه‌اند. همانقدر که طبع در سه سطح خلق، نطق و صنعت مداخله و ایفای نقش می‌کند؛ به همان سان ملکه، عامل غلبه رفتارها، افکار و صناعات و شکل‌گیری الگوهای پایدار و ثابت نظری، عاطفی و رفتاری‌ است. در امور طبعی؛ اخلاق فطری، علوم بدیهی ـ مقدمات اول ـ و صناعات فطری مانند نویسندگی، در شناسایی خصلت های رفتاری نقش دارد و در ملکات، تکرار و عادت به مقتضیات جاری نطقی، خلقی و صناعی، ملکاتِ ارادیِ خلقی، نطقی و صناعی را ایجاد می‎کند که سرمنشا بسیاری از رفتارهای انسان در سطوح نامبرده‌اند. مساله ی این تحقیق ناظر به چالش و ضدیت اقتضائات و احکام طبع و ملکه است. توضیح آنکه گاهی میان مقتضیات طبعی و ملکات نفسانی تضاد و دوگانگی ایجاد می‎شود برای مثال طبع اقتضای نوع دوستی دارد و ملکات شکل گرفته در نفس منشا اعمال مخالف نوع دوستی هستند، در چنین صورتی ملکات و مقتضیات آن ها جانشین طبع می‎گردند. این موضوع ذیل عنوانِ همسانی جایگاه ملکات خلقی، نطقی و صناعی با امور طبیعی به چشم می‎خورد. ملکات همسان طبع عمل می‎کنند. طبیعی سازی معارف و اخلاقیات و نیز صناعات به کمک ملکه سازی آن ها از همین روی مورد تاکید ابن سینا است. در صورت بیشتر شدن تعارض و آشکارشدن آن، بسته به میزان رسوخ و نهادینگی ملکه، طبع ضعیف می‌گردد یا به طور کامل زایل می‌شود. در این تحقیق به روشی توصیفی-تحلیلی ابتدا به محل نزاع یعنی چالش طبع و ملکه اشاره می‎کنیم و سپس به این موضوع می‎پردازیم که در صورت تقابل دو نیروی طبع و ملکه با یکدیگر با نظر به اینکه هر دو نیز عامل پایداری و شکل گیری به رفتارهای غالب اند، نفس انسان از کدام یک از این دو نیرو تبعیت می‎کند.

از میان صحابۀ پیامبر (ص) ابوذَرِ غِفاری از آن‌ها ست که جریان‌های فکری مختلفِ جهانِ اسلام در سده‌های متمادی به روایات و گفتارهای اخلاقی او توجه نشان داده‌اند. می‌توان در آثار منسوب به وی احکامِ مختلفی دربارۀ سلوکِ اخلاقی فردی و اجتماعی بازدید. مطالعۀ کنونی با هدفِ بازشناسی آن بخش از اندیشه‌های اخلاقی بازتابیده در روایاتِ منسوب به او صورت می‌گیرد که به سلوکِ فردی و ذهنیِ او مربوط است؛ اَبعاد و جوانبی از سلوک اخلاقی که حتی اگر ارتباطاتِ اجتماعی فرد نیز منقطع شود استمرار می‌توانند یافت. می‌خواهیم دریابیم برپایۀ روایاتِ منسوب به ابوذر و با فرضِ اَصالتِ آن‌ها ابوذر چه سلوکِ فکری‌ای را ترویج می‌کند. به این منظور با استقصاء روایاتِ بازمانده از ابوذر و بازخوانی نگرش‌های هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانۀ بازتابیده در آن‌ها به بازشناسی تصویری خواهیم پرداخت که این روایت‌ها از خیرِ اعلیٰ برای انسان و راه دست‌یابی به آن بازمی‌نُمایانند. آن‌گاه شیوه‌ای را که در این روایت‌ها برای سلوکِ فردی بر اساس مبانی یادشده تجویز می‌شود بازخواهیم شناخت. چنین مطالعه‌ای ما را می‌تواند با تصویری که از ابوذرِ نُمادین در حافظۀ تاریخی مسلمانان شکل گرفته است آشنا کند. نسبت شخصیت ابوذرِ تاریخی با این تصویر، خاستگاهِ اندیشه‌های ابوذر تاریخی و نسبت اندیشه‌های وی با دیگر صحابه را باید موضوع مطالعاتِ دیگر دانست. فرضیۀ مطالعۀ کنونی آن است که ابوذرِ نُمادین سلوکِ فکری زاهدانه‌ای برپایۀ مراقبه، ایمان، حزن و حکمت‌جویی را ترویج می‌کند.