جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان، اشرف مخلوقات، موجودی است دوسوگرا که هم در خلقت و هم در سلوک، به دو سوی جسم و روح یا تعالی و پستی تعلق دارد که در داستان آفرینش با تمثیل خاک و آب یا نور و ظلمت مطرح¬شده¬است. در شاهنامه تحت¬تأثیر تعالیم زرتشتی و اسلامی، این اندیشه مطرح¬شده و بعد متعالی وجود که روح و جان است در پرتو خرد مقدس می¬تواند به تعالی و رستگاری برسد. اگرچه این نگرش در بسیاری از مذاهب و مکاتب فکری مطرح¬شده؛ با این حال آن¬چه ما را متقاعدمی¬کند که فردوسی در پردازش آفرینش انسان به تعالیم زرتشتی توجه¬داشته، تمرکز بر خردگرایی است. در اندیشه زرتشت، پیوستگی خاصی میان تعالی روح/ جان با پیروی از خرد است که توسط فردوسی ادامه¬یافته¬است؛ بدین ترتیب انسان می¬تواند با پیروی از خرد به نیکنامی و روشنی دست¬یابد و جان/روح را به کمال برساند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه¬ای انجام¬می¬شود؛ به واکاوی این اندیشه و خاستگاه آن می¬پردازیم. کلید واژه¬ها: شاهنامه، فردوسی، روح، جسم، خرد، زرتشت.

مرگ پیچیده‌ترین و اساسی‌ترین مفهوم در نزد برگمان و محور بنیادین و دغدغه‌ اصلي آثارش بود، اما بايدگفت برگمان نيز مانند برسون انسان و دردها و رنج¬های وي را در معرض ديد قرارمی‌دهد، او به‌نوعی مسيح انسان‌هاست. در این پژوهش نگارنده درصدد است تا به بررسی مفهوم مرگ در سینمای وی بپردازد، نتیجۀ پژوهش حاکی از آن است که برگمان مرگ را به¬صورت سفری سازنده و عبرت‌آموز به¬نمایش¬درمی‌آورد که حتماً مخاطب به هر نحوی و با هر برداشتی، علاقه‌مند به همزادپنداری با کاراکتر فیلم شده و با او همراه می‌شود. اما جاودانه‌ترین اثر برگمان كه در آن دغدغه‌ اصلي خود، يعني مرگ و جستجوي خدا را به¬نمايش¬می‌گذارد مهر هفتم است. شوالیه‌ای خسته از جنگ‌های صليبي برمی‌گردد و در جدالي نابرابر بازي شطرنجي را با مرگ آغازمی‌کند. در اين اثر برگمان تقابلي از هنر و تمدن و طبيعت را درصحنه‌های گوناگون به نمايش می‌کشد. خلق لحظه‌های متفاوت از زندگي انسان‌هایی كه هرکدام به‌نوعی متفاوت می‌اندیشند و اينكه چگونه هرکدام با مرگ روبه‌رو می‌شوند از شاهكارهاي برگمان است. اوج نمايش فيلم سكانسي است كه در آن شواليه در داخل كليسا براي كشيش اعتراف¬می‌کند و دوربين با يك نماي بسته و كات¬دار تصويري را نشان-می‌دهد كه در آن مرگ با شنل سياهش به‌جای كشيش نشسته¬است. کلیدواژه¬ها: سینمای دینی، برگمان، اگزیستانسیالیسم، مرگ.

بدون تردید مباحث عرفانی و تجربه¬های مکاشفه¬ای بر محور ایجاز و رمزگونگی، تأویل و چند معنایی، فراهنجاری زبان، تعلیق و تعویق در حوزة معنایی می¬چرخد. به همین دلیل زبانی گنگ و غیرمستقیم است و مانند زبان علم، روشن و صریح و منطقی نیست، بلکه پر از تعلیق¬های معنایی است. ایجاز و ابهام در کلام شمس می¬تواند متاثر از ویژگی¬های روحی و شخصیتی وی باشد. مخاطب شمس اگر اهل نیاز باشد، کلام موجز او را درمی¬یابد. شمس اهل بحث و جدل نیست، بلکه اهل اشارت است. مخاطب شمس باید اهل رمزخوانی و تأویل کلام باشد. ظرفیت زبان از نظر شمس، بسیار محدود و تنگ است. و گنجایش وسعت معانی و مفاهیم روحانی را ندارد؛ همین امر یکی از دلایل مهم بیان¬ناپذیری معانی عرفانی از دیدگاه شمس است. نتیجه این نگرش، پارادوکس یا متناقض¬نمایی است. نفی متافیزیک حضور یکی از عناصر شالوده¬شکنی در دیدگاه دریدا است. تفکر دریدایی می¬گوید: متن می¬خواهد تکثر معنایی را در خدشه¬دار کردن انگاره¬های متافیزیکی بازسازی-کند و به معناهای تازه از متن دست¬یابد. مقالات شمس تبریزی، نمونه¬هایی از شکستن عناصر فلسفة غرب (متافیزیک حضور)، در درون خود دارد که گوینده در تلاش است این انگاره¬های متافیزیکی را در هم بشکند و با تعلیق¬های پیاپی معنایی، دال¬ها و نشانه¬های بی¬شماری را برای معناهای متکثر حاصل¬کند. کلیدواژه¬ها: شمس تبریزی، مقالات شمس، نفی متافیزیک حضور، تعلیق¬ معنایی، سلوک.

تربیت از مسائل مهم و کلیدی در حوزۀ عرفان و تصوف است و عرفا توجّه ویژه‌ای به تربیت مریدان داشته‌اند. از منظر عرفان و تصوف، تربیت مقدّمه‌ای برای رسیدن به معرفت است و صوفی با تربیت عملی به خودشناسی و در پی آن به خداشناسی می‌رسد. قصص و حکایاتی که از عرفا و صوفیان بزرگ نقل‌شده¬است، به‌وضوح، اهمیّت موضوع تربیت را نشان¬می‌دهد. طبقات¬الصوفیه اثر خواجه¬عبدالله انصاری، از جمله این کتاب¬ها است که در این پژوهش سعی¬شده¬است، مبانی تربیت با توجّه به شیوه¬های نوین تربیت اسلامی در این کتاب، مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد و همچنین نویسنده درصدد آن است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و روش کتابخانه‌ای به بررسی اصول و روش‌های تعلیم و تربیت در آموزه¬های عرفانی طبقات¬الصوفیه بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قصص و حکایات طبقات¬الصوفیه که در شرح حال عرفا و صوفیان آمده¬است به‌طور کلی، حول محور انسان و تربیت اوست و بایدها و نبایدهایی که به‌عنوان حکم خداوند در صلاح‌دید انسان مطرح است در این حکایات به‌خوبی نمایان است. از سوی دیگر مبانی، اصول و روش‌های تربیتی مطرح¬شده در حکایات صوفیان، منطبق و هماهنگ با مبانی، اصول و روش‌های تربیتی اسلام و قرآن است. کلیدواژه‌ها: طبقات¬الصوفیه، خواجه¬عبدالله انصاری، تعلیم و تربیت، آموزه¬های عرفانی

دیوان عطار نیشابوری عارف و شاعر بزرگ ایرانی، همواره موردتوجه دوستداران شعر و ادب بوده و بسیاری از ناقدان و پژوهشگران به بررسی و تحقیق پیرامون این اثر پرداخته‌اند و مترجمانی از کشورهای اروپایی و عرب نیز به آن روی¬آورده¬اند. ظرافت¬هایی در معنی و مفهوم اشعار این شاعر فارسی‌زبان نهفته¬است که در برخی موارد، زمینه‌ساز ارائۀ دیدگاه‌هایی شده¬است؛ بنابراین تأثیر شعر او به ایران و ادب فارسی محدودنمی‌شود. دیرزمانی است که اشعار وی، توجه دانشمندان و صاحب‌نظران آن‌سوی مرزها، از جمله، جهان عرب را به خود جلب¬نموده و به دنبال آن، آثار ایشان چندین بار به زبان‌های مختلف از جمله زبان عربی برگردانده شده¬است و بررسی و نقد این ترجمه‌ها ضروری به¬نظرمی‌رسد. پژوهش حاضر در پی آن است تا با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی، ترجمۀ غزلیات عرفانی دیوان عطار را به زبان عربی مورد بررسی و واکاوی قرارداده و با مقایسۀ متن اصلی با ترجمۀ علی عباس زلیخه به بیان مسائلی چون اشتباه در فهم، حذف و معادل گزینی نامناسب بپردازد تا از این رهگذر برای مخاطب روشن¬شود که بار معنایی واژگان و تعابیر به زبان مقصد چگونه منتقل¬شده و برگردان مترجم از عهدۀ انتقال مفاهیم به خواننده برآمده یا با نارسایی همراه است؟ کلیدواژه¬ها: عطار، ترجمه، غزل، عرفان، علی عباس زلیخه، عشق.

مضامین معنوی و عرفانی در شعر آیینی حضوری ارزنده دارد که کمتر مورد توجه قرارگرفته¬است در این مقاله، شعرمعاصر سیستان در حوزه آیینی دنبال¬می¬گردد و درون¬مایه¬های عرفانی در آن مورد بررسی قرارمی¬گیرد پیوند عرفان با این نوع از شعر در نمونه¬های حقیقت محمدیه، مدح پیشوایان دینی و در موضوعاتی چون سماع معنوی و نمادهای چون کوه قاف و معراج عرفانی تا نورالانوار دنبال می¬شود از این نمونه¬ها نتیجه¬گیری می¬شود که عناصر معنوی وعرفانی که در جوهره شعرآیینی وجوددارد اگر جستجو گردد به حضور جنبه¬های عرفانی در شعر دفاع مقدس وشعر انقلابی نیز می¬رسد. کلیدواژه‌ها: عرفان، شعر آیینی، ادبیات معاصر، سیستان، سلوک.

یکی از بحث¬های مهم درتصوف و عرفان «انسان کامل» و ویژگی¬های اوست. انسان کامل، محل تجلی خداوند و شناخت وی، شناخت خداوند است. بررسی ودرک ویژگی¬های انسان کامل در میان آرای مختلف عارفان و مقایسه و قضاوت درباره این آرا معرفت¬افزا است. غزالی ومولوی از تأثیرگذارترین متفکران در جهان اسلام به¬شمارمی¬روند. هدف این تحقیق؛ انسان کامل و شناخت ویژگی¬های او از نظر غزالی و مقایسه آن با اندیشه¬های مولوی است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش مطالعه کتابخانه¬ای گردآوری¬شده¬است. نتایج پژوهش اینکه غزالی و مولوی هردو به ضرورت وجود انسان کامل و تقدم غایی او معتقدند. هردو ازنظر کلامی اشعری و تصوف را بهترین روش برای رسیدن به حقیقت می¬دانند. غزالی صوفی خائف است ولی مولوی به تصوف عاشقانه باوردارد. انسان کامل غزالی مقید به رعایت اصول ظاهری دینی است. اما پیر مولانا، در مواردی نادر بی¬تقید به ظواهر و لاابالی است. درنهایت هردو معتقدند که بالاترین و کامل¬ترین مرتبه کمال، به پیامبرخاتم اختصاص دارد. در این پژوهش تلاش¬می¬شود ضمن اشاره به آرای دیگر عرفا، دیدگاه¬های غزالی و مولانا دراین خصوص بررسی و مقایسه¬شود. كليد واژه¬ها: انسان كامل، غزالی، مولانا، پیر، عشق.

شعر شراب یا خمریه سرایی یکی از گونه‌‌های مهم ادبی است که قدمت آن به درازی عمر شعر در ادبیات ملت‌‌ها است. خمریه و جمع آن به شکل خمریات یا باده‌سرایی نوعی از اشعار در ادبیات عرب و فارسی است که به توصیف شراب یا مجالس بزم و شراب‌خواری می‌پردازد. وجود نام‌‌ها و القاب فراوان و آیین‌‌های خاص برای شراب و خمر در ادب عربی و فارسی دالّ بر اهمیت و تداول این موضوع در آن فرهنگ‌‌ها می‌‌باشد. در مجموع خمریه¬سرایی یا شعر شراب به دو نوع مادی و عرفانی تقسیم¬می‌‌شود؛ در شعر فارسی هرجا از می و می¬گساری سخن به میان¬ آمده، مقصود همان عصاره و مفهوم واقعی آن بوده، اما از قرن ششم با گسترش تصوف و آمیختن شعر و عرفان با هم، بسیاری از اصطلاحات ادبی به معنی مجازی به¬کاررفته و بخش مهمی از معانی عرفانی در قالب اصطلاحات می¬پرستانه به صورت خمریات بیان شده¬است و گاهی این درآمیختگی چنان است که نمی¬توان مِی مجازی را از مِی حقیقی جداکرد. در نوع دوم عارفان و شاعران عارف مسلک می و باده را به¬عنوان نمادی برای بیان نشاط روحی و بیان عشق الهی دستمایه شعر خود قراردادند و مقصود آن‌‌ها از شراب، می انگوری نیست بلکه خمر معنوی و روحی است. در این مقاله با استفاده از روش (تحلیلی - توصیفی) سیر تحوّل ساختاری و محتوایی شعر شراب عرفانی در ادب عربی و فارسی و ویژگی‌‌های آن¬ها مورد بحث قرارگرفته و دلایل بهره¬گرفتن از الفاظ و اصطلاحات خمری و مراد از این الفاظ با ارائه شواهد و نمونه‌‌های شعری متعدد، به صورت تطبیقی بررسی¬شده¬است. کلیدواژه‌ها: خمریه، شراب عرفانی، تصوف و عرفان، عشق الهی، ادب فارسی و عربی.

اسطوره و عرفان پیوندهای ریشه‌ای و قابل¬مطالعه دارند. نظریۀ یونگ دربارۀ کهن الگوها و نظریۀ عرفان دربارۀ انسان کامل نمونۀ جالبی از این پیوند است که در این مقاله به آن پرداخته¬می‌شود. در داستان زال، کهن¬الگوی پرواز به شیوه‌ای کامل پیوند اسطوره و عرفان را بروز می‌دهد. انسان کامل چون زال و رستم باید هفت خان شهر عشق را با جدال دشوار پشت سر بگذارد تا به نور برسد. در این مقاله به شیوۀ کتابخانه‌ای و با استناد به منابع دست اول به تحلیل مقایسۀ کهن الگوهای اساطیری داستان زال و انسان کامل در عرفان رفته و نشان¬داده¬می‌شود که ارتباط معنایی در بین آن‌ها بسیار فراوان است و آنچه در شاهنامه برای معرفی یک قهرمان مانند زال به چشم می‌خورد از ویژگی‌های مشترک اسطوره و عرفان است که در قالب کهن الگوهای یونگ قابل جمع آوری می‌باشد. نتیجۀ این تطبیق به ریشۀ واحد فرهنگ بشری در صورت‌های مثالی اولیه است که اگرچه در حوزه‌های متفاوتی در فرهنگ‌های مختلف یا ادیان در ظاهر جداگانه مطرح¬گردیده¬است در اساس از منبعی واحد سرچشمه می‌گیرد که مثالی برای سرچشمۀ واحد ادیان و عرفان و اساطیر نیز می‌باشد. کلیدواژه‌‌ها: عرفان، اسطوره، کهن الگو، انسان کامل، شاهنامه، پیر خردمند.

هرچند ردپای باور به وجود انسان کامل در دوران باستان ایران دیده می¬شود؛ اما نظریه انسان کامل به-عنوان نظریه¬ای در عرفان نظری از سوی ابن عربی به شکل منسجم و مدون ارائه¬ گردید. در بخشی از این نظریه ابن عربی بر اهمیت قلب و جایگاه آن در عرفان تأکید می¬کند و آن را حقیقت آدمی می¬داند که مظهر تجلی انوار الهی است. این نظریه بر اندیشۀ عارفان دیگر نیز تأثیر نهاده ¬است. پژوهش حاضر با شیوه تحلیلی توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه¬ای مفهوم قلب را در این نظریه با تأکید بر آرای شاه نعمت الله ولی و حضرت امام خمینی(ره) بررسی¬ می¬کند. نتایج به¬دست ¬آمده از این پژوهش از این قرار است که در آرای شاه نعمت‌الله و همچنین امام خمینی(ره) قلب همان ارزش و جایگاهی را دارد که در سنت عرفانی به¬ویژه سنت ابن عربی از آن درک¬ می¬شود. کلید واژه¬ها: عرفان، انسان کامل، ابن عربی، قلب، شاه نعمت الله ولی، امام خمینی (ره).