جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادیان الهی به دنبال راهنمایی پیروان خود،جهت تعالی زندگی دنیوی و اخروی و دست‌یافتن آنان به حیاتی ارزشمند و کارآمد می‌باشند.در سنت مسیحیت،الهیات عملی در پی مواجهه با مسائل روزمره زندگی آدمیان با رویکرد الهیاتی است تا از این رهگذر به الهیات تحول‌آفرین دست یابد.از سوی دیگر اسلام با توجه به ویژگی‌های خاص خود،همواره در ابعاد اجتماعی،سیاسی،فرهنگی،اقتصادی و...توصیه‌ها و دستورالعمل‌هایی داشته‌است؛اما این ظهور اجتماعی دین، دچار فراز و نشیب‌هایی در طول تاریخ شده است.هدف از این نوشتار مقایسه الهیات عملی در مسیحیت و اسلام با تکیه بر اندیشه‌های آیت‌الله جوادی آملی است.روش تحقیق، توصیفی–تحلیلی است. در میان آثار آیت‌الله جوادی آملی می‌توان گفت که کتاب مفاتیح‌الحیات به بهترین نحو ممکن نماینده الهیات عملی اسلامی است؛چراکه اولاً این کتاب آیینه حق‌محوری در تدبیر نظام اجتماعی با سه عنصر جهان‌دانی، جهان‌داری و جهان‌آرایی است؛ثانیاً موضوعات مورد بحث در این کتاب به نحویی است که از یک‌سو اشاره به معضلات زندگی بشر معاصر دارد و از سوی دیگر به تمامی شبکه زندگی انسان توسعه یافته است و شامل تبیین و تحلیل چگونگی تعامل انسان با خود،با همنوعان،با نظام سیاسی-اجتماعی حاکم،با حیوانات و در نهایت با محیط زیست می‌باشد.با بازخوانی کتاب مفاتیح‌الحیات از منظر الهیات عملی می‌توان به الهیاتی تحول‌آفرین دست یافت که قدرت تولید راهبرد، برنامه، فرآیند و حتی محصول را دارد.یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مولفه‌های الهیات عملی اسلامی از منظر آیت‌الله جوادی آملی، ابتناء بر زندگی توحیدی، جهان‌شمولی و جاودانگی، مشاهده حیات همه مراتب موجودات و در نهایت هماهنگی میان عقل و نقل در الهیات عملی اسلامی است.

پایه علم اخلاق بر این اصل استوار است که تغییر اخلاق ممکن است و اگر انسان نتواند اخلاق خود را تغییر دهد آموزه‌های اخلاقی و توجه به آنها در علم اخلاق نتیجه‌ای نخواهد داشت. شبهه امکان تغییر اخلاق توسط فیلسوفان مختلف پاسخ داده شده است. جلال الدین دوانی و دشتکی با ذکر دلایل نقلی و عقلی، به طرح مسئله امکان تغییر اخلاق و شبهات پیرامون آن پرداخته‌اند. پاسخ های این دو فیلسوف نسبت به این شبهه متفاوت است. در این مقاله پس از تبیین دیدگاه این دو فیلسوف درباره تغییر پذیری اخلاق، دلایل و شواهد هر یک از آنها بر موضوع طرح، و سپس نقد و بررسی شده است. هدف از این مقاله توصیف دیدگاه این دو اندیشمند و سپس مقایسه آنها با هم است. روش این مقاله مبتنی بر توصیف، تحلیل و مقایسه است. با مقایسه پاسخ ها به این نتیجه می‌رسیم که دوانی معتقد است که تغییر برخی اخلاق‌ها امکان دارد اما تغییر برخی ممکن نیست، اما دشتکی معتقد به تغییر هر اخلاقی است.

گفتگو یکی از رایج ترین راه‎های ارتباط با دیگران است. اگر فهمیدن و فهماندن از حالتی طبیعی و درست برخوردار باشد رابطه جمعی سالمی شکل می‎گیرد و مکالمه به بار می‎نشیند. گاهی گفتگوها به انگیزه‎های مختلف از حالت صحیح و مرام اخلاقی بیرون می‎رود و به جای درستی، مهرورزی، راهنمایی و روشن‌نماییِ حق، به آسیب‎هایی چون میل به چیرگی، فضل نمایی، تفاخر و تعصب منحرف می‎شود. یکی از این آسیب‎های گفتگو «مراء» است. این عنوان ویژه اخلاق اسلامی است و در آیات و روایات به کار برده شده است؛ «مراء» ابهام معنایی دارد و در چیستی و مؤلفه‎های آن تردید و اختلاف است. مسأله این پژوهش بررسی معنای درست «مراء» بر اساس کاربرد لغت عرب و مفهوم ریشه ای آن با بهره گیری از آیات و روایات است. این تحقیق با اطلاعات اهل لغت، آیات قرآن و تفسیر، مجموعه روایات و تحلیل‎های اخلاقی و فقهی با روش تحلیل منطقی انتقادی انجام شده است. هدف تشخیص چیستی مراء و کاربست درست آن در حوزه‎های گوناگون اخلاق گفتگو است. یافته‌های پژوهش نشان داده اند که مراء به جر و بحث تند با ورود بر سخن دیگری اطلاق می شود که در نتیجه، طرفِ گفتگو از سر ناراحتی چیزی بگوید تا بتوان به نفع خود از آن بهره برد. لذا مراء از جهت اخلاقی پیوسته قبیح و نادرست است. از نظر فقهی نیز متناسب با مفاسدی که به بار می‎آورد حکمِ مرجوح تکلیفی است که از کراهت تا حرمت را در بر می‎گیرد.

لوئیس در کتاب مسیحیت ناب کوشیده است بر مبنای «عینی بودن ارزش‌های اخلاقی» استدلالی برای «اثبات وجود خداوند» ارائه دهد. بنابر عقیدة او قوانین اخلاقی عینی وجود دارند و ما در رفتار خویش به نوعی معیار عینی و رفتاری تمسک می‌کنیم که انتظار داریم طرف مقابل به آن معرفت داشته باشد. این که همة انسان‌ها در هر فرهنگ، دین و آئینی باشند خود را ملزم می‌دانند که به نحو خاصی رفتار کنند و راه گریزی از آن ندارند و زمانی که بر خلاف آن رفتار می‌کنند خود را مورد ملامت قرار می‌دهند، حاکی از واقعی و عینی بودن احکام اخلاقی است که فراتر از رفتار عادی و معمول انسان‌هاست. قوانینی که هیچ یک از آنها را ما وضع نکرده‌ایم، اما به نحو پیشینی می‌یابیم که این قوانین بر ما تحمیل می‌شوند و ما را در موقعیت‌های مختلف تحت فشار قرار می‌دهند. لوئیس خاستگاه عینیت احکام و ارزش‌های اخلاقی را خدا می‌داند چون طبیعت‌گرایی هرگز نمی‌تواند حضور ارزش‌های واقعی اخلاقی را توجیه و تبیین کند، چرا که امر مادی به هیچ وجه نمی‌تواند تعالیمی برای انسان داشته باشد. بنابرین حضور ارزش‌های اخلاقی نشانه و شاهدی است برای دلالت بر یک روح یا ذهن برتری که این قوانین را به ما القاء کرده است که او همان خداست. در این جستار ادعای او را تقریر کرده و نقدهای مطرح شده و به نحو خاص نقدهای گنسلر بر استدلال او را شرح داده و مورد گفت‌وگو قرار می‌دهیم.

فریب‌های نفس عبارت‌اند از حیله‌گری‌هایی که نفس در حق خود انجام می‌دهد و باعث دور شدن انسان از فضای واقعیت شده، واقعیات را در درون خود، طور دیگری جلوه می‌دهد. این فریب‌کاری معضل بزرگ انسان در سلوک فردی و اجتماعی انسان است. هدف پژوهش کمک به حل این معضل بزرگ از طریق شناخت دقیق انواع این فریب ها و راهیابی به راهکارهای کارآمد برای مقابله با تک‌تک آن‌هاست. به همین جهت از روش تحلیلی و برداشت فقهی از منابع قرآنی و روایی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد فریب‌های نفس در بدی‌ها و خوبی‌ها شکل‌های گوناگونی مانند تسویل، مبادرت، وسوسه، تسویف و استصعاب به خود می‌گیرند که می‌توان راهکارهایی بینشی(شناخت خدا، شناخت نفس اماره)، گرایشی(تقویت محبت به خدا و اولیاء او، کم کردن محبت و وابستگی به دنیا، ترس از خدا) و عملی(یادآوری مستمر، مخالفت عملی با خواسته‌های نفس، نیرنگ با نفس و یاری‌گرفتن از خدا) را برای مقابله با آن‌ها تجویز کرد.

از جمله ویژگی‌هایی که برای اخلاق عرفانی بر شمرده‌اند پویایی و دینامیک بودن آن است. در این نوشتار با مراجعه به آثار سید حیدر آملی، از عارفان شیعی و شارحین ابن عربی در قرن هشتم، سعی شده تا با روشی تحلیلی- توصیفی معانی پویایی اخلاق در آثار وی بررسی شده و مشخّص گردد این پویایی به چه معناست و مبانی هستی شناختی و انسان شناختی آن کدامند. بر اساس بررسی به عمل آمده، با توجه به توصیف سید حیدر از اخلاق و فضائل اخلاقی، پویایی می‎تواند به معنای اقتضایی و متغیر بودن فضائل اخلاقی بسته به مراتبی که سالک در آن قرار دارد باشد. معنای دیگر پویایی اخلاق در عرفان سید حیدر به معنای پیش برنده بودن فضائل اخلاقی به سمت سقف کمال انسانی و تشبّه به ذات حقّ است. سید حیدر برای تبیین پویایی اخلاق از مواردی همچون وحدت شخصیه وجود، ارتباط فضائل اخلاقی با صفات ربوبی و باطنی بودن سیر به سمت حقّ و ذو مراتب بودن «قلب» سود جسته است. توجه به رتبه بندی فضائل و اقتضایی بودن آن‎ها به تناسب حال و شاخصه‎های روانی و شخصیّتی افراد می‎تواند نقشی مهم در اثربخشی تربیت اخلاقی ایفا کند.