جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کرامات عرفا و حکایت­ های مربوط به آن­ها حجم وسیعی از قصه ­های عرفانی را تشکیل­ می­دهد و یکی از مباحث کلیدی متون عرفانی فارسی به ­شمار­می­ رود. در یک طبقه­ بندی کلّی انواع مختلف کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم ­بندی می‌شوند که هرکدام شامل چندین گونه فرعی می­باشند. یکی از گونه­ های فرعی کرامات اِخبار از غیب، تشخیص ویژگی حرام یا شبهه ­ناک بودن لقمه و غذا از طریق فراست و با تعلیم الهی است. این کرامت برپایه این اعتقاد صوفیان بنا­شده ­است که اگر همه عالم را خون مطلق فرا­بگیرد مؤمن از آن جز حلال نمی­ خورد. در این کرامت، عارف بدون هیچ نشانه ­ای و گاه با نشانه­ هایی همچون جنبیدن رگ انگشت، دراز نشدن دست به ­سوی حرام، احساس سیری و پایین­ نرفتن لقمه حرام از گلو، ندارسیدن به دل، سخن­ گفتن طعام حرام، دیدن سیاهی، نجاست و خونابه در غذا و... همراه است. گاهی مخالفان عرفا از این شیوه برای امتحان و آزمودن حقانیت آن­ها استفاده­می­کردند و غالباً پس از تشخیص عارف، استغفار­کرده و از مریدان عارف می­شده ­اند. در این مقاله سعی­ شده ­است ضمن گردآوری، دسته ­بندی و تحلیل این­گونه از کرامات در کتب عرفانی متقدم، به نمونه ­هایی متأخر از این کرامت نیز اشاره­ شود.

سیمرغ پرنده‌ای اساطیری است که از گذشته‌های دور تاکنون در حوزه تفکر، تمدن، فرهنگ و اندیشۀ ایرانیان بال­ و­پر­ گشوده و در اشکال گوناگون خود را به ­نمایش­ گذاشته ­است. قدیمی‌ترین متن حاوی اسطورۀ سیمرغ، اوستاست و در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی، شاهنامه از مهم­ترین مجال‌های ظهور سیمرغ است و در قرن ششم، سیمرغ در حیطۀ ادبیات عرفانی نیز تجلی­ می‌یابد. این پرند­ۀ اساطیری در هر دوره با نقش و رنگ متناسب آن زمان بروز و ظهور داشته­است. سبک هندی سبک مضمون ­آفرینی با ایده‌های گذشته است و صائب تبریزی از بزرگ‌ترین شاعران این سبک به­ شمار­می‌رود که در دوره رکود عرفان، به مضامین عرفانی بسیاری توجه­ نشان­ داده­است. در این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام­ شده ­است، بر آنیم تا چگونگی بروز و ظهور سیمرغ اساطیری- حماسی و سیمرغ عرفانی را در شعر صائب بررسی­ کنیم. بنابراین سؤال موردنظر این است که با­توجه­ به تلاش‌های گوناگون صائب برای مخالف‌خوانی و مضمون‌آفرینی در حوزه­های مختلف، وی از سیمرغ چگونه برای مضمون‌سازی استفاده­ کرده ­است و بیشتر در چه حوزه و برای بیان چه مفاهیمی از این پرنده اساطیری بهره گرفته ­است؟ پژوهش نشان­ می‌دهد که صائب علاوه­ بر بهره‌گیری از داستان سیمرغ اساطیری در شاهنامه، از سیمرغ عرفانی در منطق‌الطیر نیز بهره­ گرفته ­است و ابهت، جلال و شکوه سیمرغ، عنصری برگرفته از هر دو حیطۀ حماسی و عرفانی است که در شعر صائب به ­زیبایی استفاده ­شده ­است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی دلالت­های تربیت اخلاقی از منظر معرفت‌شناسی مولانا می­‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحقیق بنیادی و ابزار گردآوری داده‌­ها فیش می‌باشد. تجزیه‌ و تحلیل داده­ها از راه طبقه­‌بندی و تفسیر اطلاعات به­‌دست‌آمده انجام­ گرفته ­است. مسأله شهود عرفانی از همان اوان زندگی اسلام و با آمدن قرآن آغاز­گردید و این مسأله به­ عنوان راهی برای ارتباط بین انسان و خدا مطرح­ گردید.مولوی سر آفرینش را عشق می­داند و زبان پنهان پدیده­ها را زمزمه ­ای لطیف که از شوق و شور و عشق مایه­ می­گیرد توصیف­ می­کند.یافته ­های پژوهش نشان­ می­دهد که روش­ها، مراحل و اصول تربیت اخلاقی از دیدگاه مولانا به شرح ذیل می‌­باشد: روش­ها عبارتند از تلقین به نفس، تحمیل به نفس، هم­نشینی با خوبان، تزکیه و دوری از تقلید. مراحل: توبه، تتبل، صبر، توکل، تسلیم و رضا، فقر و فنا و اصول شامل: کمال، تزکیه، مشورت، دوری از غرض ­ورزی و...

شهاب­ الدین سهروردی(شیخ اشراق) رساله­ای به­نام «فی حقیقة ­العشق» دارد که در فصول مختلف آن به مقوله «حُسن» می­پردازد. با­توجه ­به تأثیر دیدگاه اشراقی سهروردی بر ادبیات عرفانی و هنر ایرانی دوران بعد، به نظر می­رسد هنرمندان نگارگر قرن هشتم تا دهم نیز در بیان زیبایی آثار خود، نگرشی اشراقی را به ­کار­گرفته ­اند. سؤال این است که چگونه نگارگر ایرانی برای آفرینش فضاهای تصویر، با محوریت «حُسن»، از اندیشه اشراقی سهروردی مایه­گرفته­است و وجه تمایز کمال و جمال آثار نگارگری در چیست؟ پژوهش نگاهی تاریخی و هدفی بنیادین داشته و به روش توصیفی ـ تحلیلی عملکرده­است. نتایج حاکی از آن است که نگارگران در بیان زیبایی به هر دو وجه کمالی و جمالی حُسن توجه­ داشته­ اند. تا آنجایی­که به ساختار بیرونی آثار مربوط می­شد از وجه کمالی و در بیان جمال آثار که به ساختار درونی اثر مربوط می­شدند از­ طریق شهود و تخیل در جهان مثالی عمل می­نمودند.

کرامت انسان یکی از موضوعات بسیار مهم در قلمرو فلسفه، حقوق، اخلاق و عرفان است.کرامت انسانی، به­ منزلۀ یک حق یا مجموعه­ای از حقوق غیر­قابل­ سلب و محور و مبنای حقوق بشر تلقّی­ می­شود که جامعه اسلامی، ملزم به رعایت آن است. براساس آیات قرآن و روایات، اصل اولیّه کرامت انسانی این است که کسی بدون اجازه حق ورود به حریم خصوصی انسان دیگری را ندارد مگر موارد خاصی که دلیل معتبر عقلی یا نقلی بر جواز آن دلالت­ کند. داشتن حریم خصوصی یا حق خلوت یکی از منزل­ های مورد تأکید عرفان است و از سرچشمه­ های خودشناسی و خداشناسی می­باشد. از بررسی آیات و روایاتی که جهت اثبات حریم خصوصی انسان بیان گردید به­ دست می ­آید که مبانی و خواستگاه ­های حقوقی در حیطه حریم خصوصی انسان شامل: تأمین امنیت، آزادی، آرامش و حفظ آبرو، کرامت و عزت انسان، احساس مسؤولیت و تکلیف، حرمت انسان، اوامر و نواهی اخلاقی می­باشد و از­آنجا­که براساس آیۀ شریفه «... إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً... » ( بقره/ ۳۰ ) و آیه ( وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ ... ).( اسراء/ ۷۰) انسان اشرف مخلوقات و شایسته احترام است. طبعاً باید کرامت، عزت و امنیت او حفظ ­شود از­سوی ­دیگر، حفظ این امور مستلزم آن است که حریم خصوصی او هتک نگردد از­ این­ رو، خدای متعال هر کاری را که مستلزم هتک حریم خصوصی انسان باشد ممنوع ساخته ­است.

سیداحمدخان هندی با این استدلال که دین، قول خدا است و علم فعل خدا و فعل و قول خدا نمی­توانند متعارض باشند، نظریات علوم تجربی برآمده از حسّ را قطعی و غیرقابل تغییر فرض­کرده، با تمثیلی قرار­دادن زبان دین، اقدام به تأویل مطلق آموزه ­های دینی، امور متافیزیکی و مکاشفات عرفانی مطابق با یافته ­های علوم تجربی می­کند و با ارائه تفسیری مادی از حقیقت نبوّت، وحی، معجزات انبیا، ملائکه و شیاطین، مکاشفات عرفانی، کرامات اولیاء و... همگی را خرافات و اوهام تلقی­ می­کند. در مقابل علامه طباطبائی(ره) با ردّ این مدعیات تفسیر الفاظ را در پرتو معنای عرفی و لغوی آن­ها می­داند و در تعیین مصداق به آیاتی که ناظر و مفسّر آیات دیگر است استناد­می­ جوید بدون این­که آن مصداق را به­ گونه ­ای که ما بدان انس داریم، تعیین نماید و ضمن تبیین قانون علییّت، معجزات را در غالب و مجرای امور طبیعی لکن با تأثیرگذاری خداوند در شرایط، اسباب و زمان آن واقعه تبیین ­می­ نماید.

زبان مهم‌ترین ابزار برقراری ارتباط است که از طریق آن انسان می تواند به بیان مفاهیم و نیازهای گوناگون خود بپردازد؛ یکی از این نیازها، بیان حسرت ، دل­تنگی و غم غربت نسبت به گذشته­است که نوستالژی نامیده ­میشود.مفهوم غربت با اندیشه، احساس و رفتار آدمی درآمیخته است. غربت درتصوف و عرفان اسلامی، حضوری قابل ­اعتنا دارد و صاحب ابعاد معنایی و تفسیرهای گوناگون است، همچنین غم غربت از موثرترین انفعالات روحی درادب فارسی به­ویژه در قرن هشتم قلمداد می­شود. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بررسی اشعار خواجوی کرمانی و سلمان ساوجی در حوزۀ نوستالژی عرفانی صورت­گرفته تا بتوان از نگاه این شاعران عارف انواع غم غربت و عوامل مؤثر در ایجاد این اندیشه بررسی و تبیین گردد. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش شناسایی عوامل مختلف تاثیرگذار بر فکر و ذهن شاعر و بررسی میزان انعکاس آن برای درک و ارتباط بهتر با اشعار ایشان می­باشد. دوری از وطن اصلی و معشوق حقیقی، مضمون نوستالژی دو شاعر است. نتایج این مقاله بیانگر آّن است که سلمان ساوجی مانند خواجوی کرمانی، غربت عرفانی برخاسته از فراق محبوب حقیقی و دوری از وطن اصلی را دریافته­است.

اسماء و صفات الهی از عمیق­ترین مباحث توحیدی و معرفتی است که به واسطه آن ارتباط دو­سویه حق با عالم و عالم با حق تبیین می­گردد. اسماء الهی در مجرای تجلیات و تعینات ذات الوهی واسطه فیض حق و منشاءهمۀ کثراتی هستند که در هستی ظهور­یافته‌اند. مقاله حاضر با در­نظر­داشتن این ضرورت و با روش کتابخانه ­ای و تحلیلی – توصیفی اندیشه عرفانی حکیم ملاهادی سبزواری و درود­آبادی را در­مورد اسماء و صفات الهی با یکدیگر تطبیق ­داده ­است. نتایج این پژوهش نشان­ می­دهد سبزواری هر یک از اسماء را براساس دیدگاه فلسفی، عرفانی و از منظر آیات و روایات بررسی­ کرده ­است و درودآبادی تنها از منظر آیات و روایات و بعضاً براساس معنای لغوی اسماء را تبیین نموده ­است براین ­اساس اتفاق­ نظر در اندیشه دو شخصیت مورد نظر کمتر مشاهده­ می شود در برخی اسماء اختلاف­ نظر قابل­ توجهی با یکدیگر دارند از نظر سبزواری برخی اسماء با یکدیگر مترداف­ بوده و برهم منطبق هستند درصورتی­که درودآبادی معتقد است که هریک از اسماء نقش ویژه خویش ر ا ایفاء­ می نمایند.

دعا­کردن و راز و نیاز با معبود از جمله آموزه­های مؤکد دینی و عرفانی است. از طرف دیگر یکی از مراتب و مقامات عرفانی مقام رضا است، یعنی سالک باید رضایت کامل به قضا و قدر الهی داشته و همواره راضی به رضای حق باشد.. پرسش اینجاست که آیا منافاتی بین دعا­کردن و مقام رضا وجود ندارد ؟آیا دعا­کردن، اعتراض به قضا و قدر الهی محسوب نمی شود؟ در این تحقیق مطالبی دالّ بر ضرورت دعا و نیایش از قرآن کریم و احادیث معصومین(ع(و سخنان اولیاء الله ذکر شده ­است و بیان شده که دعا، مغز عبادت است ،دعا سلاحِ مؤمن است و اینکه ترک دعا، معصیت است و عاجزترین مردم کسانی هستند که توفیق دعا­کردن ندارند. همچنین از عرفای بزرگ اسلامی مطالبی در بابِ رضا بیان شده که سالک باید بر آنچه از دستش رفت غمناک نبوده و بر آنچه که بدست می ­آورد، خوشحال نشود و باید راضی به قضای حق باشد و یقین داشته­باشد که خداوند بهترین مقّدرات را برای او در نظر گرفته­ است و همۀ امور براساس حکمتِ الهی است، لذا بر حکم و قضای الهی اعتراضی نکند و شاکر باشد. از تحلیل این دو امر به­ ظاهر متقابل بر مبنای قرآن و عرفان این نتیجه حاصل شده که سالک می تواند در همان حالی­که باید به قضای الهی راضی است، دست به دعا بردارد . اودعا­کردن را امر الهی ،وسیله سخن گفتن با خداوند و وظیفه خود می­داند و از طرفی به هرچه در قضا و قدر برای انسان در نظر گرفته شده رضایت کامل دارد و می­ پسندد هرآنچه را خداوند برای او پسندیده است.

بازتاب و تأثیر اسطوره در زمینه ­های گوناگون زندگی انسان پسا­ اساطیری، امری واضح و آشکار و تأیید­شده ­است. به­ نظر ­می­رسد عرفان نیز یکی از مقوله­ هایی ­است که گاه تحت تجلّی و تأثیر اسطوره قرار­گرفته ­است. یکی از این تجلّی­ ها را می­توان در کارکرد مختلف اعداد و رازناکی آنان در متون اساطیری و عرفانی پیگیری­ کرد. در این مقاله به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، تجلّی و بازتاب محسوس و نامحسوس کارکردهای اعداد مقدّس اسطوره­ای در متون برگزیدۀ نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم ه.ق بررسی ­شده ­است. البتّه این تشابهات هرگز دلیل تأثیرپذیری صرف و آگاهانۀ عرفان از اساطیر نیست، زیرا این تجلّی­ ها در زمینه ­های دیگر اندیشه­ های جامعۀ بشری نیز مشاهده­ می­شود و مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. نتایج پژوهش حاضر، حاکی ­از­آن ­است که گروهی از اعداد، از جمله: یک، دو، سه، چهار و هفت با مضرب­ هایشان( چهل، هفتاد و... )، پنج، شش، دوازده و هزار، خودآگاه یا ناخودآگاه با­توجّه ­به ضمیر مشترک جمعی انسان­ها، میان دو مقولۀ اسطوره و عرفان مشترک­ بوده، کارکردهایی مانند: وحدت و یگانگی، کثرت و فراوانی، تکامل، تقدّس و رازناکی دارند.