جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کرامات عرفا و حکایت­ های مربوط به آن­ها حجم وسیعی از قصه ­های عرفانی را تشکیل­ می­دهد و یکی از مباحث کلیدی متون عرفانی فارسی به ­شمار­می­ رود. در یک طبقه­ بندی کلّی انواع مختلف کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم ­بندی می‌شوند که هرکدام شامل چندین گونه فرعی می­باشند. یکی از گونه­ های فرعی کرامات اِخبار از غیب، تشخیص ویژگی حرام یا شبهه ­ناک بودن لقمه و غذا از طریق فراست و با تعلیم الهی است. این کرامت برپایه این اعتقاد صوفیان بنا­شده ­است که اگر همه عالم را خون مطلق فرا­بگیرد مؤمن از آن جز حلال نمی­ خورد. در این کرامت، عارف بدون هیچ نشانه ­ای و گاه با نشانه­ هایی همچون جنبیدن رگ انگشت، دراز نشدن دست به ­سوی حرام، احساس سیری و پایین­ نرفتن لقمه حرام از گلو، ندارسیدن به دل، سخن­ گفتن طعام حرام، دیدن سیاهی، نجاست و خونابه در غذا و... همراه است. گاهی مخالفان عرفا از این شیوه برای امتحان و آزمودن حقانیت آن­ها استفاده­می­کردند و غالباً پس از تشخیص عارف، استغفار­کرده و از مریدان عارف می­شده ­اند. در این مقاله سعی­ شده ­است ضمن گردآوری، دسته ­بندی و تحلیل این­گونه از کرامات در کتب عرفانی متقدم، به نمونه ­هایی متأخر از این کرامت نیز اشاره­ شود.

سیمرغ پرنده‌ای اساطیری است که از گذشته‌های دور تاکنون در حوزه تفکر، تمدن، فرهنگ و اندیشۀ ایرانیان بال­ و­پر­ گشوده و در اشکال گوناگون خود را به ­نمایش­ گذاشته ­است. قدیمی‌ترین متن حاوی اسطورۀ سیمرغ، اوستاست و در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی، شاهنامه از مهم­ترین مجال‌های ظهور سیمرغ است و در قرن ششم، سیمرغ در حیطۀ ادبیات عرفانی نیز تجلی­ می‌یابد. این پرند­ۀ اساطیری در هر دوره با نقش و رنگ متناسب آن زمان بروز و ظهور داشته­است. سبک هندی سبک مضمون ­آفرینی با ایده‌های گذشته است و صائب تبریزی از بزرگ‌ترین شاعران این سبک به­ شمار­می‌رود که در دوره رکود عرفان، به مضامین عرفانی بسیاری توجه­ نشان­ داده­است. در این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام­ شده ­است، بر آنیم تا چگونگی بروز و ظهور سیمرغ اساطیری- حماسی و سیمرغ عرفانی را در شعر صائب بررسی­ کنیم. بنابراین سؤال موردنظر این است که با­توجه­ به تلاش‌های گوناگون صائب برای مخالف‌خوانی و مضمون‌آفرینی در حوزه­های مختلف، وی از سیمرغ چگونه برای مضمون‌سازی استفاده­ کرده ­است و بیشتر در چه حوزه و برای بیان چه مفاهیمی از این پرنده اساطیری بهره گرفته ­است؟ پژوهش نشان­ می‌دهد که صائب علاوه­ بر بهره‌گیری از داستان سیمرغ اساطیری در شاهنامه، از سیمرغ عرفانی در منطق‌الطیر نیز بهره­ گرفته ­است و ابهت، جلال و شکوه سیمرغ، عنصری برگرفته از هر دو حیطۀ حماسی و عرفانی است که در شعر صائب به ­زیبایی استفاده ­شده ­است.

کرامت انسان یکی از موضوعات بسیار مهم در قلمرو فلسفه، حقوق، اخلاق و عرفان است.کرامت انسانی، به­ منزلۀ یک حق یا مجموعه­ای از حقوق غیر­قابل­ سلب و محور و مبنای حقوق بشر تلقّی­ می­شود که جامعه اسلامی، ملزم به رعایت آن است. براساس آیات قرآن و روایات، اصل اولیّه کرامت انسانی این است که کسی بدون اجازه حق ورود به حریم خصوصی انسان دیگری را ندارد مگر موارد خاصی که دلیل معتبر عقلی یا نقلی بر جواز آن دلالت­ کند. داشتن حریم خصوصی یا حق خلوت یکی از منزل­ های مورد تأکید عرفان است و از سرچشمه­ های خودشناسی و خداشناسی می­باشد. از بررسی آیات و روایاتی که جهت اثبات حریم خصوصی انسان بیان گردید به­ دست می ­آید که مبانی و خواستگاه ­های حقوقی در حیطه حریم خصوصی انسان شامل: تأمین امنیت، آزادی، آرامش و حفظ آبرو، کرامت و عزت انسان، احساس مسؤولیت و تکلیف، حرمت انسان، اوامر و نواهی اخلاقی می­باشد و از­آنجا­که براساس آیۀ شریفه «... إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً... » ( بقره/ ۳۰ ) و آیه ( وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ ... ).( اسراء/ ۷۰) انسان اشرف مخلوقات و شایسته احترام است. طبعاً باید کرامت، عزت و امنیت او حفظ ­شود از­سوی ­دیگر، حفظ این امور مستلزم آن است که حریم خصوصی او هتک نگردد از­ این­ رو، خدای متعال هر کاری را که مستلزم هتک حریم خصوصی انسان باشد ممنوع ساخته ­است.

شهاب­ الدین سهروردی(شیخ اشراق) رساله­ای به­نام «فی حقیقة ­العشق» دارد که در فصول مختلف آن به مقوله «حُسن» می­پردازد. با­توجه ­به تأثیر دیدگاه اشراقی سهروردی بر ادبیات عرفانی و هنر ایرانی دوران بعد، به نظر می­رسد هنرمندان نگارگر قرن هشتم تا دهم نیز در بیان زیبایی آثار خود، نگرشی اشراقی را به ­کار­گرفته ­اند. سؤال این است که چگونه نگارگر ایرانی برای آفرینش فضاهای تصویر، با محوریت «حُسن»، از اندیشه اشراقی سهروردی مایه­گرفته­است و وجه تمایز کمال و جمال آثار نگارگری در چیست؟ پژوهش نگاهی تاریخی و هدفی بنیادین داشته و به روش توصیفی ـ تحلیلی عملکرده­است. نتایج حاکی از آن است که نگارگران در بیان زیبایی به هر دو وجه کمالی و جمالی حُسن توجه­ داشته­ اند. تا آنجایی­که به ساختار بیرونی آثار مربوط می­شد از وجه کمالی و در بیان جمال آثار که به ساختار درونی اثر مربوط می­شدند از­ طریق شهود و تخیل در جهان مثالی عمل می­نمودند.

بازتاب و تأثیر اسطوره در زمینه ­های گوناگون زندگی انسان پسا­ اساطیری، امری واضح و آشکار و تأیید­شده ­است. به­ نظر ­می­رسد عرفان نیز یکی از مقوله­ هایی ­است که گاه تحت تجلّی و تأثیر اسطوره قرار­گرفته ­است. یکی از این تجلّی­ ها را می­توان در کارکرد مختلف اعداد و رازناکی آنان در متون اساطیری و عرفانی پیگیری­ کرد. در این مقاله به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، تجلّی و بازتاب محسوس و نامحسوس کارکردهای اعداد مقدّس اسطوره­ای در متون برگزیدۀ نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم ه.ق بررسی ­شده ­است. البتّه این تشابهات هرگز دلیل تأثیرپذیری صرف و آگاهانۀ عرفان از اساطیر نیست، زیرا این تجلّی­ ها در زمینه ­های دیگر اندیشه­ های جامعۀ بشری نیز مشاهده­ می­شود و مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. نتایج پژوهش حاضر، حاکی ­از­آن ­است که گروهی از اعداد، از جمله: یک، دو، سه، چهار و هفت با مضرب­ هایشان( چهل، هفتاد و... )، پنج، شش، دوازده و هزار، خودآگاه یا ناخودآگاه با­توجّه ­به ضمیر مشترک جمعی انسان­ها، میان دو مقولۀ اسطوره و عرفان مشترک­ بوده، کارکردهایی مانند: وحدت و یگانگی، کثرت و فراوانی، تکامل، تقدّس و رازناکی دارند.

دست­یابی به معرفت، مهم‌ترین هدفِ تلاش های فلسفی، هنری و عرفانی دنیای دیروز و امروز بشر است که آگاهی از این حقیقت و رسیدن به آن، اگرچه متفاوت و دارای جلوه­های گوناگون است، و هرچند گاه به­مدد عقل، گاه به نیروی وحی و گاه با خیال­انگیزی و تخیل انجام­می­پذیرد؛ اما می­توان همسانی­ها و اشتراکات فراوانی بین آن­ها یافت. در این پژوهش، هدف بررسی اندیشه­های عرفانی در دو اثری است که، ظاهراً با عرفان در­تناقض­اند اما تحقیقات دربارۀ آن­ها نشان­داده­است که، علی­رغم تناقضات ظاهری، مشابهات و اشتراکات بسیاری در رسیدن به معرفت دارند. شاهنامه یک اثر عرفانی نیست اما، خاستگاه عرفان، فطرت خداجوی انسان است و هیچ دلی پیدا­نمی‌شود که در آن نشانی از تمایلات و تفکرات عرفانی نباشد. تعدادی از شخصیت­های اساطیری و حماسی شاهنامه ،خدایان نغمه­های مذهبی ریگ­ودا هستند؛ که پس از ظهور اشوزردشت و رواج یکتاپرستی، به­صورت ایزدان و شاهان، در نخستین اثر حماسی یعنی اوستا جلوه­گر­شدند و پس از اسلام، به­صورت شاهان و پهلوانان بزرگ شاهنامه درآمدند؛ در سرگذشت این مردان و نیز در برخی دیگر از داستان­های شاهنامه به مباحثی برمی­خوریم که در­اثنای آن، شعر فردوسی بیشتر شبیه یک منظومه تمثیلی عرفانی می­شود. در این تحقیق سعی بر آن است که ضمن معرفی این شخصیت ها به پیشینۀ اسطوره­ها و تحول ایشان از وداها تا اوستا و شاهنامه و تحلیل عرفانی هریک اشاره­شود.

دعا­کردن و راز و نیاز با معبود از جمله آموزه­های مؤکد دینی و عرفانی است. از طرف دیگر یکی از مراتب و مقامات عرفانی مقام رضا است، یعنی سالک باید رضایت کامل به قضا و قدر الهی داشته و همواره راضی به رضای حق باشد.. پرسش اینجاست که آیا منافاتی بین دعا­کردن و مقام رضا وجود ندارد ؟آیا دعا­کردن، اعتراض به قضا و قدر الهی محسوب نمی شود؟ در این تحقیق مطالبی دالّ بر ضرورت دعا و نیایش از قرآن کریم و احادیث معصومین(ع(و سخنان اولیاء الله ذکر شده ­است و بیان شده که دعا، مغز عبادت است ،دعا سلاحِ مؤمن است و اینکه ترک دعا، معصیت است و عاجزترین مردم کسانی هستند که توفیق دعا­کردن ندارند. همچنین از عرفای بزرگ اسلامی مطالبی در بابِ رضا بیان شده که سالک باید بر آنچه از دستش رفت غمناک نبوده و بر آنچه که بدست می ­آورد، خوشحال نشود و باید راضی به قضای حق باشد و یقین داشته­باشد که خداوند بهترین مقّدرات را برای او در نظر گرفته­ است و همۀ امور براساس حکمتِ الهی است، لذا بر حکم و قضای الهی اعتراضی نکند و شاکر باشد. از تحلیل این دو امر به­ ظاهر متقابل بر مبنای قرآن و عرفان این نتیجه حاصل شده که سالک می تواند در همان حالی­که باید به قضای الهی راضی است، دست به دعا بردارد . اودعا­کردن را امر الهی ،وسیله سخن گفتن با خداوند و وظیفه خود می­داند و از طرفی به هرچه در قضا و قدر برای انسان در نظر گرفته شده رضایت کامل دارد و می­ پسندد هرآنچه را خداوند برای او پسندیده است.

اسماء و صفات الهی از عمیق­ترین مباحث توحیدی و معرفتی است که به واسطه آن ارتباط دو­سویه حق با عالم و عالم با حق تبیین می­گردد. اسماء الهی در مجرای تجلیات و تعینات ذات الوهی واسطه فیض حق و منشاءهمۀ کثراتی هستند که در هستی ظهور­یافته‌اند. مقاله حاضر با در­نظر­داشتن این ضرورت و با روش کتابخانه ­ای و تحلیلی – توصیفی اندیشه عرفانی حکیم ملاهادی سبزواری و درود­آبادی را در­مورد اسماء و صفات الهی با یکدیگر تطبیق ­داده ­است. نتایج این پژوهش نشان­ می­دهد سبزواری هر یک از اسماء را براساس دیدگاه فلسفی، عرفانی و از منظر آیات و روایات بررسی­ کرده ­است و درودآبادی تنها از منظر آیات و روایات و بعضاً براساس معنای لغوی اسماء را تبیین نموده ­است براین ­اساس اتفاق­ نظر در اندیشه دو شخصیت مورد نظر کمتر مشاهده­ می شود در برخی اسماء اختلاف­ نظر قابل­ توجهی با یکدیگر دارند از نظر سبزواری برخی اسماء با یکدیگر مترداف­ بوده و برهم منطبق هستند درصورتی­که درودآبادی معتقد است که هریک از اسماء نقش ویژه خویش ر ا ایفاء­ می نمایند.

از روزگاران گذشته نماد و نمادپردازی شیوه­ای در بیان داستان­ها و اسطوره ­ها بوده ­است. زبان به­ عنوان بستری برای این نمادپردازی به ­شمار می­رفته­ است. حرکت اجتماعی- فرهنگی عرفان و تصوف نوعی زبان خاص را می طلبید تا فهم معانی عمیق آن برای کسانی که با این مفاهیم بیگانه­ اند، به ­آسانی میسّر نگردد. ابن ­سینا در رسالةالطیر خود و عطار در منطق ­الطیر از نمادهایی برای بیان مفاهیم ثانویه که خاص حوزۀ عرفان است بهره ­برده ­اند. مقالۀ حاضر به­شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی مقایسه ‏ای انواع نمادها در دو متن یاد­شده­ می­ پردازد. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر این است که ابن ­سینا و عطار هر دو از نماد برای بیان مفاهیم عرفانی بهره­ برده ­اند؛ به­ گونه­ ای که می­توان این دو اثر را داستان­هایی نمادین (سمبولیک) با رنگ عرفانی دانست. بیشتر نمادهای این دو اثر به ­ویژه منطق ­الطیر از جمله نمادهای وضعی (قراردادی) است. به ­این­ معنا که حاصل ابتکار و خلاقیت ابن­ سینا و عطار می­باشد. جدای ­از­این، می­ توان نمادهای سنتی (عمومی) را نیز در این دو اثر یافت.

قانون‌جذب باور به این مسأله است که با تمرکزبر اندیشه‌ها و افکار مثبت یا منفی، به هرچه که بیندیشیم همان امر محقق ­می‌شود. قانون‌جذب قانون جهان ­شمولی است که می‌گوید پس از تعیین هدف و تسریع تلاش برای رسیدن به آن باید به‌طور دائم افکار، اعمال و احساسات خود را با خواسته و هدف مورد­نظر هماهنگ و همسو ساخت. ما هرآنچه را که اغلب به آن فکر می‌کنیم، چه خوب و چه بد، جذب می‌کنیم. مولانا قرن‌ها پیش از آن­که صحبت از قانون‌جذب به‌عنوان یکی از قوانین موفقیت‌آمیز جهانی به­ میان­ آید و هماهنگی با کائنات در راستای نیل به مقصود و مطلوب در آن مطرح ­گردد، با آگاهی و هوشیاری، بسیاری از این قوانین را دریافته و این قانون را در کمال دقت به­ شکلی عملی و کاربردی معرفی ­نموده و به کار برده­ است؛ سراسر مثنوی مولانا ارائۀ قوانین جهان‌شمولی است که هر­یک به نوعی حیطه‌ای از قانون‌جذب را د­ر بر­می‌گیرد. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای و سندکاوی، به بحث و بررسی پیرامون تأثیرگذاری فکر و قوانین حاکم بر آن می‌پردازد. نتایج و یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مولانا بسیار پیش‌تر از آنکه قانون‌جذب در علوم روانشناسی و فلسفۀ نوین مطرح گردد در لا‌به‌لای افکار و اندیشه‌های عرفانی خود به این قانون توجه ویژه و خاصی داشته ­است. مولانا در مثنوی به قانون‌جذب با‌عنوان « قدر مشترک» و «این همانی» اشاره ­می‌کند؛ این قدر مشترک سبب جذب چیزی می‌شود که به آن فکر­می‌کنیم.