جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه تناسخ به معنای انتقال دائم روح به بدن‌های متعدد در طول بازگشت‌های مکرر به دنیاست. این آموزه از دوره قبل از باستان تا کنون در افکار بشر وجود داشته است. در این‌که چنین آموزه‌ای در ادیان توحیدی راه داشته یا نه، تردید جدّی است؛ اما در میان اندیشمندان مسلمان این بحث به طور جدی مطرح بوده، هرچند اکثراً آن را محال دانسته‌اند. ولی از آنجا که این مسئله تأثیر بسزایی در عقاید اسلامی دارد و کلید حل مشکلات بسیاری مانند زنده شدن مردگان توسط انبیا در همین نشئه دنیوی، مسئله معاد جسمانی همراه با همین بدن عنصری و... است، می‌توان با تبیین جدید از این بحث و نگرش مجدد در ادله منکرین تناسخ، رویکرد جدیدی داشت. رویکردی که شاید بعد از انکار اکثر فلاسفه مسلمان و جدلی الطرفین دانستن امثال شیخ اشراق، واقعاً بدیع باشد و اولین بار توسط استاد فیاضی مطرح شده است. آنچه در این مقاله بدان می‌پردازیم، ابتدا بیان مبانی طرفین بحث و ادله آنهاست، ولی هدف نهایی مقاله، تبیین نظریه‌ای جدید مبنی بر امکان ذاتی تناسخ در عین عدم انکار معاد است.

مسئله غایت و علل غایی در افعال الهی به علت ارتباط مستقیم آن با بحث فاعلیت حق یکی از اساسی ترین مباحث در حوزه فلسفه و کلام است که مورد اختلاف متکلمین و فیلسوفان مسلمان نیز بوده است. وجه اختلافی این مسئله انکار یا عدم انکار غرض و غایت در افعال الهی و در نتیجه علت غایی بودن خداوند و عدم آن است. و در اهمیت این موضوع همین بس که اتخاذ هرگونه موضعی در این خصوص نقش بسزایی در تکوین جهان بینی آدمی و تعیین جهت حیات فکری و علمی او دارد. از داعیه داران انکار این مسئله، مشرب فکری اشاعره و از جمله آنها فخر رازی است که بااستناد به ادله عقلی عمومیت غایتمندی افعال الهی و لزوم غرض در آن را نفی می کند و در مقابل این مشرب متکلمین و فیلسوفان شیعه و از جمله آنها صدرالدین شیرازی است،که با تعریف حقیقت داعی،عینیت علم الهی با ذات حق وفاعلیت بالتجلی حق تعالی این مسئله را اثبات ونظرات فخر رازی رارد می نماید.

از مهم‌ترین مباحث نفس‌شناسی، پیدایش نفس و استکمال آن است. ملاصدرا با استفاده از اصول فلسفی خاص خود مانند اصالت وجود، تشکیک آن و حرکت جوهری و حرکت ذات ماده، سیر استکمالی نفس از ماده به تجرد، مراتب نفس و اتحاد نفس و بدن و قوا را حل کرد. وی پیدایش نفس را جسمانی و بقای آن را روحانی دانسته، بر اساس اصل حرکت جوهری برخلاف پیشینیان خود که فقط حرکت در اعراض را می‏پذیرفتند، حرکت در جوهر اشیا را اثبات می‌کند. پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی از منظر ملاصدرا به این نتیجه رسیده که ماده جسمانی بر اثر حرکت جوهری خویش مراتب کمالی وجود را طی می‌کند؛ یعنی هرچه را که در او بالقوه است، به بالفعل تبدیل می‌کند تا به مرز ماده و تجرد برسد. سپس در ادامه حرکت، از عالم ماده می‌گذرد و در مراتب طولی وجود تکامل می‌یابد. این استکمال، نفس را به تدریج به تجرد نزدیک می‌کند و در مرحله‌ کمال خود برای بقا، نیازمند جسم نیست. سعه وجودی نفس با سعه علم آن همراه است و در سیر استکمال ذاتی، با عقل مجرد متحد می‌شود.

چگونگی پیدایش کثرات، همواره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته است . اهل عرفان در مقابل سه نظریه خلق ، صدور و تکوین، نظریه تجلی را مطرح کرده اند .در نظریه تجلی عشق حق به ذات خویش عامل تجلی پیدایش کثرات است. از دیدگاه عارفان مبنای آیه بودن عالم که در قرآن کریم استعمال شده همان تجلی و آشکار ساختن کمالاتی است که به نحو بسیط در عالم غیب و الوهیت ذات حق وجود دارد. اما ایجاد اشیاء در عین حال که ظهور است و باعث ارائه و انعکاس کمالات حق، متضمن اخفای حق نیز هست ؛ زیرا از کمالات بی نهایت ، تنها پرده ای و شمه ای را ارئه می دهند. هر موجودی به حسب صلاحیت ویژه خود هستی پاک او را نشان می دهد. این موجود صمد ، لایتناهی و بسیط مطلق، خلاءیی باقی نمی گذارد تا غیری رخ نماید. در نتیجه کثرات جز وجه و جلوه ای از آن نیست پس کثرت های عالم،عین تعلق و ارتباط به حضرت حق است تنها کودک است که تصویر در آینه را موجود مستقل می پندارد. تجلی صفات جمال وجلال در مراتب گوناگون ظهور ظاهر می شوند و ظهور ذات در مظاهر صفات را اسماء حسنا می نامیم. در این نوشتار با مروری برآثار اهل عرفان ابعاد مختلف نظریه تجلی از جمله مفهوم شناسی تجلی ، تلازم تجلی و وحدت شخصیه وجود ، اقسام تجلی ، توجیه کثرات در نظریه تجلی، تفاوت علیت و تجلی ، عینیت آیت وحجاب در نظریه تجلی و در آخر برخی از شبهات این نظریه ،طرح وپاسخ داده می شود.

ضرورت دین وایمان درعصرجدیدیکی ازمهم ترین مباحث زندگانی بشراست. خواجه نصیرالدین طوسی،ازبزرگترین حکما ومتکلمین شیعه درحدود7قرن پیش ، این ضرورت رابرای بشراحساس کرده وبه تبیین زوایای مختلف آن پرداخته است. مقاله ی حاضرباعنوان نیازبشربه دین ازدیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی، بابهره گیری ازمنابع کلامی درصددآن است تاپس ازتعریف دین وشخصیت شناسی خواجه نصیر، به اثبات نیازمندی بشربه دین ازمنظرآن بزرگواربپردازد. حاصل آن که خواجه ی طوسی ، ازطریق اثبات ضرورت نبوت ، تبیین برهان حکماوقاعده ی لطف وبابررسی فوایدبعثت انبیا، به اثبات نیازبشربه دین پرداخته است.

دستیابی به آرامش آرزوی هر انسانی است؛ اما هر آرامشی، آرامش حقیقی نیست؛ آرامش حقیقی باید با تکیه بر باور حقیقی نسبت به انسان و جهان پیرامون او، ترس­های منفی انسان را از بین ببرد، پایدار و دائمی باشد و با حفظ اضطراب­های مثبت انسان، حس مسئو لیت­پذیری انسان را مختل نکند. برخی روان­شناسان مانند استانلی هال، ویلیام جیمز، کارل گوستاو یونگ و... معتقدند که دین نقش مهمی در رسیدن انسان به آرامش دارد. آنها با ارائه ادله و آمار معتبر اثبات می­کنند که دینداران به شرط باور به اعتقادشان، مقاومت بیشتری در مقابل اضطراب­ها و در نتیجه آرامش بیشتری نسبت به افراد بی­دین دارند. اما برخی دیگر از روان شناسان مانند فروید و بعضی از شاگردانش،معتقدند اگر چه دین به انسان­ها آرامش می­بخشد، اما این یک آرامش کاذب است چون دین منشاء واقعی نداشته و زاییده توهم انسان‌ها است. پژوهش حاضر بررسی ادله و شواهد دو گروه نام برده و نقد آن‌هاست. به نظر می‌رسد مخالفان نقش دین در آرامش فردی انسان تحت تأثیر عواملی چون علم زدگی، انکار ماوراء الطبیعه، خلط دین و دینداری و نگاه منتقدانه به دین مسیحیت، قرار گرفته‌اند حال آنکه ادیان ابراهیمی و خصوصاً دین حق به جهت شناخت صحیح از انسان و ارائه برنامه‌ای متناسب با سه حوزه شناختی، عاطفی و رفتاری، آدمی را به آرامش می‌رسانند.