جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مسائل مهم جهت رسیدن به سعادت واقعی، داشتن بصیرت در زندگی است. واژه «بصیرت» و مشتقات آن در موارد متعددی در قرآن کریم و روایات به کار رفته و معانی عمیق و دقیقی از آن مورد توجه واقع شده است. هم‌چنین واژه‌هایی در متون دینی وجود دارد که از نظر کاربرد معنایی، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با واژه بصیرت دارند که از مقایسه آن‌ها با یکدیگر در می‌یابیم که بصیرت و بینش دارای جایگاه ویژه‌ای در معارف اسلامی است و آثار خاصی را به دنبال دارد که سایر واژه‌های مشابه، از این ویژگی برخوردار نیستند. هدف از انجام این پژوهش، پاسخ به این سؤال است که واژه بصیرت چه تفاوت معنایی با واژه علم، از دیدگاه قرآن و روایات دارد. با توجه به ماهیت موضوع، در تدوین آن از منابع لغوی، تفسیری و روایی استفاده شده است.

سیدمحمود آلوسی بغدادی صاحب تفسیر روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی فقیه، مفسر، محدث و ادیب قرن سیزدهم هجری است که سلفی اعتقاد و اشعری مذهب بوده، از این‌رو در تفسیر خود بسیار بر آرایه معتزله و شیعه اشکال وارد کرده و سعی در رد آنان داشته است. ایشان معتقد است خداوند با نزول آیه اکمال در روز عرفه سال دهم هجری، از کامل شدن دین اسلام با غلبه آن بر همه ادیان و اجرای بدون مانع احکام و تمام شدن نعمت با از بین رفتن جاهلیت خبر داده است و با نزول آیه تبلیغ در روز هجدهم ذی‌الحجه همان سال، از پیامبر(ص) می‌خواهد که دوستی و محبت حضرت علی(ع) را بر مسلمین واجب کند. این عقیده آلوسی مورد قبول علما و مفسرین شیعه نمی­باشد؛ از این‌رو این پژوهش بر آن است تا با استناد به نظر علما و مفسرین شیعه، دیدگاه این مفسر را مورد نقد و بررسی قرار دهد.

انسان فطرتاً موجودی اجتماعی است و برای برقراری روابط صحیح با انسا‌ن‌های دیگر، به تربیت اجتماعی نیاز دارد. تربیت اجتماعی هم‌چون سایر زمینه‌های تربیت، دارای مبانی، اصول و اهدافی است که اگر خلاف آن رفتار شود، نه تنها نتایج مطلوب حاصل نمی‌گردد؛ بلکه آسیب‌های فراوانی نیز به دنبال خواهد داشت. روش‌های مختلفی برای اجرای اصول و رسیدن به اهداف تربیت اجتماعی وجود دارد؛ ولی تنها آن مواردی موفق خواهند بود که از طریق شیوه‌ها و فنون مؤثر، دارای خطای کمتر و نتایج قطعی بیشتری باشند. روش‌های برگرفته شده از سیر معصومان((ع)) به سبب مقام عصمت و هدایت‌گری ایشان، این نیاز را به خوبی تأمین می‌کند. در پژوهش حاضر، از میان معصومان((ع))، بررسی سیره امام صادق(ع) به دلیل فضای بازتر و فرصت بیشتری که آن حضرت نسبت به سایر ائمه((ع)) در اختیار داشتند، مورد توجه قرار گرفته است. بدین منظور از روش تاریخی ـ تحلیلی در تبیین داده‌ها استفاده گردید و در نهایت، سه روش اصلیِ تقویت بینش، تقویت گرایش و تقویت کُنش همراه با شیوه‌ها و فنون کاربردی، در قالبی منسجم و در عین حال، ساده و قابل اجرا از سیره ایشان به‌دست آمد.

زبان به این دلیل که اصلی‌ترین وسیله ارتباط انسان‌ها با یکدیگر به شمار می‌آید، ارزش بسیاری دارد. در برقراری ارتباط با دیگران، اولین نگرش و برداشت از انسان مربوط به نحوه گفتار اوست و محتوای حرف‌ها، شخصیت و نگرش انسان را مشخص می‌کند. در آیات قرآن کریم، خداوند متعال با پیامبران، ملائکه، مؤمنان، عموم مردم و حتی با کفار، ادب در کلام را رعایت می‌کند و به مؤمنان نیز دستور می‌دهد با دیگران زیبا سخن گفته و از به زبان آوردن گفتار زشت و بی‌ادبانه (حتی در مقابل کافران و ابلهان) دوری گزینند. قرآن کریم برای شیوه بیان، الگوهایی ارائه کرده است، از جمله: قول سدید، قول معروف، قول لین، قول بلیغ، قول کریم و قول احسن. هم‌چنین کلام باید مستدل، محکم، پسندیده، به اندازه، نرم، شیوا، واضح، زیبا و بزرگوارانه باشد و بهترین‌ها گفته شود. در این پژوهش ضمن مطالعه آیات قرآن کریم، با استفاده از منابع مستدل و معتبر (تفسیر و کتب روایی)، الگوهای گفتاری عنوان‌دهی شده است و در مواضع مختلف از جمله: خانواده (نحوه گفت‌وگوی والدین با فرزندان، فرزندان با والدین)، جامعه (نحوه گفت‌وگوی اساتید با شاگردان، شاگردان با اساتید، مسئولان با مردم، عموم مردم با یک‌دیگر و در محیط‌های کاری و نظامی و تبلیغ و...) آمده است.

پذیرش هدفمندی ترتیب آیات در سوره­های قرآن کریم از ویژگی‌های روی‌کرد تفسیری معاصر است که مفسر را در دست­یابی به مقصد و غرض اصلی سوره یاری کرده است. به طور قطع با حصول این هدف و غرض، مفسر با نگاهی جامع به مجموعه آیات یک سوره، تفسیری مرتبط و هدفمند از یک سوره ارائه خواهد داد و نتایجی چون اثبات اعجاز اسلوب قرآن و پاسخ به شبهات پراکندگی آیات را به دنبال خواهد داشت. «علامه طباطبایی» و «سیدقطب» از جمله مفسرانی هستند که با چنین نگاهی در گستره تفسیر خود، در موارد متعددی به بیان مقاصد سور پرداخته­اند. آن‌چه در این نوشتار آمده است، بررسی دیدگاه این دو مفسر در این خصوص است تا به حصول موارد اشتراک و افتراق آن‌ها در مبانی مقاصد سور و راه­های کشف آن‌ها بینجامد. مبانی به دست آمده در این تحقیق شامل؛ توقیفی بودن ترتیب آیات در سوره‌ها، قرار گرفتن آیات قرآن در مجموعه‌ای به نام سوره، ضرورت اعجاز در پیوستگی قرآن و خطابی بودن متن قرآن می­باشد و کشف این مقاصد به واسطه بهره‌گیری از قاعده «سیاق» و «پیوند آیات ابتدایی و انتهایی» است که چگونگی آن به طور مشروح بیان شده ­است.

استفاده صحیح‌ از دو منبع فیاض قرآن و سنت پیامبر(ص)، در گرو فهم صحیح آن‌هاست. فهم اصطلاحات خاص و معنای دقیق واژه‌ها‌ در ترکیب‌های مختلف، از اساسی‌ترین مقدمات برای فهم این منابع به شمار می‌رود. هم‌چنین کاربرد واژه‌ها در معنای حقیقی یا مجازی و دریافت هدف اصلی گوینده، از اهمیت زیادی برخوردار است. واژه «اجذم» از جمله واژگانی است که در کلام پیامبر(ص) و در موارد خاص به کار رفته است. بر این اساس نوشتار حاضر که به تحقیق و بررسی کاربرد واژه‌ «اجذم» در معنای حقیقی یا مجازی آن در احادیث پیامبر(ص) پرداخته است، با روش توصیفی تحلیلی و بررسی آرای گوناگون نتیجه می‌گیرد که معنای حقیقی واژه «اجذم»، مقطوع‌الید یعنی دست‌بریده می‌باشد. اما در احادیث پیامبر(ص) بیشتر در معانی مجازی و کنایی به‌کار رفته که همه این معانی نزدیک به‌ هم هستند و تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند؛ مثل بی‌دلیل و بی‌حجت، بی‌خیر و بی‌برکت، ناقص و ناتمام، نقصان در کمال و جمال و مقطوع السبب.