جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برهان تمانع از جمله برهان هاي اقامه‏شده بر يگانگي خداست. اين برهان در آيه 22 سوره انبياء آمده است. متكلمان و فيلسوفان اصطلاح تمانع را از مفاد آيه برگرفته و وضع نموده اند. آنان اين برهان را ناظر به توحيد در خالقيت و وجوب وجود دانسته و با اين كار علاوه بر تقرير يك برهان كلامي و فلسفي، درواقع، آيه را نيز تفسير كرده اند. استاد مطهري از جمله اين گروه است اما علامه طباطبايي برهان را ناظر به توحيد ربوبي مي داند؛ بدان دليل كه مسئله مورد اختلاف بين قرآن و بت‏پرستان همين موضوع بوده است نه توحيد خالق كه مورد قبول بت‏پرستان بوده است. او در الميزان و نهايه الحكمه برهان را به گونه اي تقرير مي كند كه منتج به توحيد رب، يعني مالك مدبر عالم گردد. البته در نهايه الحكمه اشاره اي به آيه ندارد؛ همچنان‏كه در الميزان نيز اشاره اي به بحث هاي متكلمان و فيلسوفان ندارد؛ به‏طوري كه حتي از استعمال اصطلاح تمانع نيز اجتناب مي كند. در اين مقاله بعد از تقرير استاد مطهري و استاد طباطبايي، به مقايسه و ارزيابي آنها از لحاظ فلسفي و تفسيري پرداخته ايم.

نجات پيروان ساير اديان، از جمله پرسش هاي بسيار مهم فلسفه دين و كلام جديد است كه كارل رانر و استاد مطهري به‏طور‏جدي به آن پرداخته اند. مقاله حاضر با تطبيق آراي اين دو متفكر بزرگ به عنوان ابزار پژوهش، نشان داده است كه مشابه با الگوي كلي نظريه مسيحيان گمنام رانر مي توان از وجود نظريه مسلمانان گمنام نزد استاد مطهري سخن گفت. درحقيقت استاد مطهري با طرح اسلام فطري و واقعي در برابر اسلام منطقه اي و ظاهري، آن دسته از پيروان ساير اديان را كه به علت قصور و دست‏نيافتن به حقانيت شريعت محمدي، به صورت رسمي و اسمي مسلمان ناميده نمي شوند، اما داراي اسلام فطري و تسليم قلبي هستند، به صورت گمنام و غيررسمي مسلمان دانسته، آنها را به دليل بهره بردن از اسلام فطري، مشمول نجات محسوب كرده است و شمولي همچون شمول نظريه مسيحيان گمنام براي آنها قايل مي گردد.