جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبران برای اثبات حقانیت موضع، گفتار و کردار خویش به اذن الهی به معجزه متوسل می‌شوند و این روش مختص به آن‌هاست، اما برخی از ابزارها و روش‌هاست که عمومیت دارد بدین­معنا که پیامبران و ائمه علیهم‌السلام و حتی افراد عادی از آن استفاده می‌کنند از جمله آن مباهله است. برای نمونه مباهله‌ای که بین پیامبر اکرم (ص) با مسیحیان نجران در آخرین سال حیات ایشان رخ داد و این واقعه اولاً: بزرگ‌ترین سند فضیلت برای اهل‌بیت پیامبر (ص) است زیرا الفاظ و مفردات آیه مباهله حاکی است که همراهان ایشان در چه پایه‌ای از فضیلت قرار داشتند و ثانیاً: از نظر اعتقادی و سیاسی در همان دوران و بلکه در تاریخ سیاسی آینده اسلام به‌ویژه در تکوین اعتقادات شیعی نیز نقش اساسی گذاشته است.

کتاب روش­شناسی تاریخی در علوم قرآن و حدیث توسط انتشارات دانشگاه قم با تقریظ استاد دکتر صادق آئینه­وند و با مقدمه پرفسور نویورت در 344 صفحه به چاپ رسیده است. این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول به تبیین مسئله اصلی می‌پردازد و سعی می‌کند اهمیت و ضرورت موضوع را به‌خوبی روشن کند و ویژگی‌های تاریخ مضاف مورد بحث را در پنج شاخصه کلی تبیین کند. بخش دوم، نگاهی به منابع متداول تاریخی در این حوزه می‌پردازد و این منابع را در سه قسمت آیات تاریخی قرآن کریم، کتاب مقدس و اسرائیلیات بررسی می‌کند. در بخش سوم، به مفهوم‌شناسی استدلال تاریخی پرداخته می‌شود و در ادامه، روش‌های این استدلال از قبیل مسئله‌شناسی، تعمیم، طبقه‌بندی و تاریخ‌گذاری به تفصیل مورد دقت قرار می‌گیرد و استدلال‌های تاریخی در چهار حوزه تفسیر تاریخی، تاریخ تفسیر، تاریخ قرآن و تاریخ حدیث بررسی می‌شود. بالاخره در بخش چهارم به مسئله ارزش‌یابی تاریخی پرداخته می‌شود. در این بخش، مفهوم تحریف و جعل و مفهوم ارزش‌یابی در تاریخ‌نگاری اسلامی تبیین می‌شود و در ادامه دو منبع تاریخی؛ یعنی کتاب مقدس و اسرائیلیات به‌صورت تفصیلی، ارزش‌یابی می‌شوند.

کتاب مهندسی فهم و تفسیر قرآن بنا بر عنوان فرعی خود در پی تحقیقی جدید در روش‌شناسی تفسیر و بر اساس آنچه در مقدمه آن آمده است درصدد گزینش روشی صحیح برای فهم قرآن است و ازاین‌رو، مخاطب را مشتاق به گشایش افقی جدید در تفسیر و ارائه نکاتی بدیع و تازه در کتاب، وارد مباحث می‌کند. در این جستار بر آنیم پس از ارائه گزارشی از ساختار کتاب به بررسی و تحلیل کتاب و درنهایت سنجش میزان تحقق اهداف مؤلّف بپردازیم.

«حدیث» در کنار قرآن، یکی از منابع کسب شریعت الهی و دستورات زندگی است، ولی هر سخنی را نمی­توان حدیث نامید و باید صدور آن از معصوم (ع) احراز شود. یکی از راه­های احراز، سلامت محدث و راوی از کذب و سهو و مانند آن است و این مهم را علم رجال به عهده دارد. همان­گونه که اهمیت حدیث، پایان­پذیر نیست، تحقیق در حوزه محدثان و رجال نیز پیوسته ادامه خواهد داشت. اما هر پژوهشی حول این محور، برای تصاحب عنوان «علمی»، و برای دوری از موازی کاری و تکرار، و برای اثبات مفید بودن و نو بودن خود، نیاز به پیشینه دارد تا بتواند علم را گامی به پیش ببرد. نوشتار حاضر این مهم را لباس عمل پوشانده و با معرفی 205 کتاب، که 78 کتاب آن به زبان فارسی، و 127 کتاب به زبان عربی است ، راه را بر پژوهش­گران در حوزه مطالعات حدیثی با محوریت محدثان و رجال، هموار ساخته است.

ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی (م381ق) معروف به شیخ صدوق، از محدثان و فقیهان نامدار قرن چهارم هجری بوده است. کتاب­ها، مقالات و مدخل­های دانشنامه­ها، در شناخت شخصیت و کارنامه­ی علمی وی، مطالب فراوانی نوشته­اند. از جمله کتاب­هایی که به نگارش درباره­ی شیخ صدوق و آثارش، پرداخته است، کتاب تاریخ حدیث شیعه است که به همت موسسه دارالحدیث در پنج جلد به نگارش درآمده است. جلد دوم آن مربوط به تاریخ حدیث در قرن­های چهارم و پنجم است. بخش مربوط به قرن چهارم و پنجم را آقای دکتر مهدی احمدی نوشته­اند. از آنجا که در موسساتی این­چنین و در پژوهش­هایی مانند آن، متون نگارش شده مورد ارزیابی و داوری کارشناسان قرار می­گیرد، انتظار می­رود که متن­ها علمی­تر و دقیق­تری به مخاطبان ارائه گرد. در این نوشته، اشکالاتی چند در زندگی و فعالیت­های شیخ صدوق به دید می­آید که به بررسی آن پرداخته و نظرات درست و نادرست را به بوته­ داوری قرار می­دهیم.

تفسیر بحرالعلوم ابو لیث نصر بن محمد سمرقندی بلخی معروف به تفسیر سمرقندی (375 ه ق) از جمله تفاسیر روایی اهل سنت در قرن چهارم هجری است. ابو­لیث در حوزه فقه و حدیث هم تبحر داشته و دارای آثاری نیز در این رابطه می­باشد. سمرقندی کلیه آیات قرآن را در بحر­العلوم تفسیر کرده است و غلبه جنبه روایی این اثر سبب شده که این تفسیر را از جمله تفاسیر روایی اهل سنت به­شمار آورند، روایات مورد استناد ابو­لیث در تفسیر از پیامبر (ص)، صحابه و تابعان است؛ گرچه در مواردی هر چند اندک به مباحث کلامی و اجتهادی هم پرداخته است. شیوه تفسیری ابو لیث، منهج لغوی او، جایگاه اهل­بیت (ع) در این تفسیر، اسرائیلیات، علوم قرآن و مباحث کلامی و فقهی مواردی است که در این مقاله به آن پرداخته می­شود که حاصل آن می­تواند بیان­گر ویژگی­های تفاسیر قرن چهارم باشد.

متن حاضر ترجمه بخش نخست مقاله «الإنسان و القرآن وجهاً لوجه (التفاسیر القرآنیه المعاصره): قراءه فی المنهج» اثر دکتر احمیده النیفر، دین‌پژوه تونسی است که در پی می‌آید. نگارنده در این مقاله بر آن است با بازخوانی روش‌های مفسران و قرآن‌پژوهان معاصر ویژگی‌های آثار آنان را بررسی و تحلیل کند.