جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«حدیث» در کنار قرآن، یکی از منابع کسب شریعت الهی و دستورات زندگی است، ولی هر سخنی را نمی­توان حدیث نامید و باید صدور آن از معصوم (ع) احراز شود. یکی از راه­های احراز، سلامت محدث و راوی از کذب و سهو و مانند آن است و این مهم را علم رجال به عهده دارد. همان­گونه که اهمیت حدیث، پایان­پذیر نیست، تحقیق در حوزه محدثان و رجال نیز پیوسته ادامه خواهد داشت. اما هر پژوهشی حول این محور، برای تصاحب عنوان «علمی»، و برای دوری از موازی کاری و تکرار، و برای اثبات مفید بودن و نو بودن خود، نیاز به پیشینه دارد تا بتواند علم را گامی به پیش ببرد. نوشتار حاضر این مهم را لباس عمل پوشانده و با معرفی 205 کتاب، که 78 کتاب آن به زبان فارسی، و 127 کتاب به زبان عربی است ، راه را بر پژوهش­گران در حوزه مطالعات حدیثی با محوریت محدثان و رجال، هموار ساخته است.

کتاب التفسیر و المفسرون تألیف دکتر محمدحسین ذهبی، قرآن‌پژوه مصری، به معرفی و بررسی تاریخ تفسیر، روش‌های تفسیری و تفسیرهای معروف مذاهب و فرقه‌های مختلف اسلامی اختصاص دارد. در این مقاله ابتدا کتاب و مؤلف آن معرفی شده‌اند. در ادامه نگارندۀ مقاله با بررسی بخش‌هایی از متن ترجمه، لغزش‌ها و نارسایی‌های مترجم را بیان کرده‌است. در بخش نقد و بررسی ترجمۀ ابتدا نکاتی دربارۀ معادل‌گزینی‌های مترجم کتاب ذکر شده‌است. در پایان نیز نمونه‌هایی از لغزش‌های ترجمۀ متن و پیشنهادهای نگارنده ذکر شده‌است.

ملا­علی قاری در کتاب الاسرار المرفوعه با تکیۀ عمده بر نقد متن احادیث به بررسی احادیث موضوع پرداخته­است. وی بر اساس مبانی گوناگون اعمّ از عرضه بر قرآن، عرضه بر سنّت و روایات قطعی، استفاده از تعبیر «لا اصل له»، مشابهت حدیث با سخن صوفیه، متکلمان و عالمان سلف، اشتهار روایت در زبان عامۀ مردم به­عنوان ضرب‌المثل، اتفاق­نظر عالمان بر موضوع­بودن حدیث، ردّ‌ محتوای حدیث بر­اساس معنا یا تعصّبات مذهبی، مخالفت با تاریخ و واقع بیرونی و مخالفت با الفاظ مشهورتر حدیث، برخی از روایات را موضوع خوانده­است؛ چنان‌که گاه بر­اساس وجود راوی متّهم به وضع و کذب در سند حدیث و ذکر طرق و اسناد ضعیف روایات حکم به وضع حدیث کرده­است. آن­چه در این کتاب جای تأمّل و اهمّیت دارد؛ پرداختن نویسنده به تقدّم اثبات حدیث بر نفی آن با استفاده از ابزارهای گوناگون برای وارد­کردن حدیث به دایرۀ صحت یا حتّی ضعف است که از این رهگذر از برخی ابزارها مانند عرضۀ روایت بر قرآن و روایات به­منظور تأیید محتوای آن، تأویل حدیث، بیان احتمال رخ­دادن تصحیف، ضعیف­دانستن روایت، حکم به صحت معنای حدیث، بیان اشتباه محدّثان در موضوع­نامیدن حدیث و تقویت اسناد حدیث سود برده­است.

تغییرِ حکم در آیات ­الاحکام و اختلاف‌های ظاهری میان آن‌ها، مباحثی چون نسخ، عام‌ و‌ خاص، مطلق و مقید و محکم و متشابه را در­میان متقدمان و متأخران دامن ­زده­است. نظریه نسخ دیری است که محمل بحث و نظرهای گوناگون بوده­است و اندیش­وران متقدم و متأخر از زاویه نگرش‌های روایی، کلامی، فقهی، اصولی و ... بدان پرداخته­اند؛ به­گونه‌ای که خود به موضوعی تاریخی بدل شده‌است که می‌سزد برای شناخت درست این نظریه، فرآیند و تطور آن را در گستره‌ تاریخش پی گرفت تا به درک درست‌تری از این نظریه در هندسه‌ علوم قرآنی دست یافت. نویسنده با تکیه بر این نگرش سعی دارد­ تا ریشه­های این نظریه در بستر‌های شکل‌گیری‌­اش بررسد و بن‌مایه‌ها و مبانی این نظریه را در مبانی کلامی و اصولی ـ فقهی مفسران و عالمان علوم قرآنی تببین کند تا از این­رهگذر نخست تطور معنایی نسخ همراه با دامنه و شمول آن­را در آیات الاحکام بکاود و نسبت آن­را درمیان مباحث دیگری چون عام و خاص، مطلق و مقید، محکم و متشابه و .. بازشناسد و با نقد دیدگاه کسانی­که نسخ را انکار کرده‌اند و یا آن­را صرفاً یک اتفاق و استثنا تلقی کرده ­اند

تجوید فرقان کتاب جامعی است که با نگاهی تاریخی، فقهی، کتاب‌شناسی و آموزشی کاربردی در حوزه تجوید قرآن کریم در ۷۲۷ صفحه به­ چاپ رسیده ­است. این کتاب شامل پنج فصل ­است. مرادعلی شمس که سی سال در این زمینه فعالیت کرده، این اثر را تألیف کرده­ است. انس با قرآن، شناختی از قرآن، انس و مراتب آن، تعریف اصطلاحی، آداب ظاهری و باطنی قرائت، طهارت، قبله، درود، دعای افتتاح تلاوت، ابتدا به استعاذه، بلندخواندن، تصدیق پایانی و ... از­جمله بخش‌های این کتاب است. تجوید از نگاه فقهی و فقها ازجمله مباحث جالب و خواندنی این اثر است که در آن احکام فقهی، استعاذه، بسمله در آیینه احکام، احکام در قرآن، قطع و وصل در قرآن، مخارج و صفات حروف، وقف و ابتدا بررسی شده ­است. تجوید از نگاه آموزشی و کاربردی، تجوید امروزی، کتاب­شناسی دانش تجوید و علمای تجوید از قرن چهارم تا چهاردهم از دیگر بخش‌های کتاب است.

مقاله حاضر به معرّفی و ارزیابی کتاب رجال تفسیری اثر ابو­طالب علی­نژاد و دستیاران علمی ایشان، که تحت اشراف آیت­الله جوادی آملی نگاشته شده­است، می­پردازد. نو و بی­سابقه­بودن کتاب و نیز اشراف آیت­الله جوادی آملی اهمیت کتاب را دو­چندان کرده­است. مقاله بر­اساس معرفی و ارزیابی اثر سامان یافته­است، نگارندگان پس از بیان مباحثی از­قبیل هدف، انگیزه و روش تألیف و نیز تبیین ساختار کتاب، به بیان نقاط ضعف و قوت پرداخته­اند و تلاش نموده­اند کتاب را ازحیث ساختار و محتوی مورد ارزیابی قرار دهند. ارزیابی کلی و ارائه پیشنهادات و راه­کارها جهت غنی­تر­شدن اثر، فعالیت نهایی مقاله است.

حدیث در طی سده­های متمادی پس از رحلت پیامبر(ص) تا­کنون، تاریخ پرفراز و نشیبی را طی کرده و در بوم­های مختلف جهان اسلام در بوته توجه قرار داشته­است. بر­اساس آموزه‌های دین اسلام، حدیث در کنار قرآن، مهم­ترین منبع شناخت اسلام به­شمار می­آید و در عین­حال که مسلمانان را به سنت پیامبر(‌‌ص) پیوند می‌زند، برای شناخت تفسیر، تاریخ عقاید، فقه، اخلاق و احکام هم به­کار می‌رود. بدین­ترتیب بر اساس گزارش‌های تاریخی، مسلمانان به­دلیل شیفتگی و عشق به شخصیت پیامبر اسلام و احساس نیاز به آگاهی از تاریخ پرافتخار گذشته، درصدد جمع­آوری احادیث برآمدند و دانشمندان مسلمان از نقاط مختلف جهان اسلام، برای یافتن حدیث پیامبر(ص) به این­سو و آن­سو سفر کردند. لذا در­خلال سده‌های اول اسلامی، شمار بسیاری از نگارش­های مسلمانان به این موضوع اختصاص پیدا کرد و دانش ویژه­ای به نام علوم حدیث برای ضبط احادیث معصومین و ارزیابی اعتبار آن­ها شکل گرفت.

بازیابی مؤلفه بنیادین و تبیین شاخص­ متمایز­دهنده هویت تفسیر شیعه از اهل سنّت از جمله دغدغه­های جدی خاورشناسان در تفسیرپژوهی به­شمار می­آید. در این نوع از مطالعات با روش توصیفی ـ تحلیلی داده­ های موجود در نصوص تفسیری امامیه نخستین بازیابی و با تفاسیر متاخر این مذهب مقایسه می­ شود. برایند این مطالعه کشف مؤلفه تمایز بخش تفسیر شیعه و تطورات احتمالی آن در تاریخ تفسیر این مذهب می­­ باشد. مقایسه و تطبیق مؤلفه تمایز­بخش تفسیر شیعه با تفسیر اهل سنّت رهاورد دیگر این نوع مطالعه است که امکان مقایسه و ارزیابی هویت این دو جریان تفسیری را فراهم می­ کند. آندره ریپین و مِئیر بَراَشر دو تن از خاورشناسان علاقه‌مند به مطالعات تاریخ تفسیر در دو پژوهش جدی خود این مسئله را بررسی کرده­اند. از نگاه ایشان مرجعیت امامان و انحصار حق تفسیر در آنان دو شاخص تمایز بخش تفسیر شیعه از اهل سنّت است که با رهیافت پدیدار­شناسی اثبات­ پذیر است. به ­رغم درستی نتایج این مقالات برخی از کاستی­ ها در ساختار، فرضیه­ ها، مستندات و تحلیل­ های آن­ دو وجود دارد.

کتاب به تبیین چیستی معنایی و مفهومی غرر، زمینه­ های پدیداری آیات غرر، انواع ره­یافت ­ها، اکتشاف و الگوی طبقه­ بندی این آیات اختصاص یافته­ است. غرر قرآنی ریشه در سنّت و عترت دارد و به عبارات تام قرآنی اطلاق می­شود که در موضوع خود در مجموع آیات قرآنی، برجستگی خاص بیانی و محتوایی داشته و در تبیین موضوع و پاسخ­گویی به مسائل آن منحصر­به­ فرد و کارآمد باشند. اکتشاف غرر قرآنی بر پایۀ روش­های نقلی، اجتهادی و تراثی ممکن است و طبقه­ بندی آن­ها بر پایه نظریۀ معرفت دینی در ساحت­ های پنج­ گانۀ اصلی آن، الگوی جامع و معیار می­باشد. تفسیر آیات غرر از معارف متنوع قرآنی مورد بحث قرار گرفته ­است؛ غرر منتخب قرآنی از معارف انسان­ شناسی، فرجام ­شناسی، فقهی، اعتقادی و اخلاقی گلچین­ شده و به تفسیر اجتهادی جامع آن­ها بر پایۀ تفاسیر شیعه و اهل ­سنت پرداخته شده­است.

کتاب اعتبار در تفسیر، یکی از مهم­ترین آثار در قلمرو هرمنوتیک در فلسفه معاصر است. هرش در این کتاب مشهور و کلاسیک به نقد تلقی­های نسبی­گرا و تاریخی­گرا از معنای متن پرداخته و از عینیت تفسیر دفاع کرده­است. از نظر هرش یگانه معنای معتبر متن، معنایی است که مولف از متن مراد کرده­است. از­این­رو بخش زیادی از مباحث کتاب حاضر به دفاع از نیت مولف در برابر دیدگاه­های رایجی اختصاص دارد که معنای متن را وابسته به نیت مولف نمی­دانند. هرش برای موجه­کردن موضع خود بسیاری از دستاوردهای فلسفه تحلیلی جدید از­جمله، پدیدار­شناسی هوسرل و زبان­شناسی سوسوری را به­کار می­گیرد. به­گفته خود هرش سراسر کار او کوششی است برای پی­ریزی برخی اصول هرمنوتیکی دیلتای بر مبنای معرفت­شناسی هوسرل و زبان­شناسی سوسور.