جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کنش هستی شناسانه عرفانی، هدف سالک وصال به حق و معرفت بر امور، پدیدهها و حالاتی است که کمیت عقل در راه آن لنگ است و بالهای پرواز دل، فربه. او برای نیل بدین هدف باید به مدد ریاضت و صداقت، پاکی را برای دل، روشنایی را برای دیده و آشنایی را برای گوش به ارمغان آورد. در این حالت، دلش روشن از نوری است که محرومان هرگز آن را نیافته اند و دیدگانش گشوده به دیدنی هایی است که اغیار ندیده اند و گوش هایش آشنا به رمز و رازهایی است که ناآشنایان نشنیده اند. عرفا از حاصل این پاکی و روشنایی و آشنایی، با عنوان سر یا راز یاد می کنند و عارف واصل و کامل کسی را می دانند که در کتمان اسرار بکوشد. جلال الدین محمد بلخی در مثنوی و کلیات شمس، راز و رازداری و موضوعات مربوط بدان را مطرح کرده است و از جایگاه راز، رازداری و خاموشی، محرم و نامحرم، موانع رازدانی، عوامل افشای راز و رسولان یا پیام آوران راز و... سخن گفته است. این مقاله به تحلیل راز و رازداری در عرفان مولوی پرداخته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

در این مقاله بر آنیم که با تحلیل بخش کوتاهی از رمان جای خالی سلوچ بر مبنای نظریه تخیل شناسانه ژیلبر دوران، مفهوم زمان را از طریق حوزه عمل نمادها در این رمان بررسی کنیم. نمودهای اضطراب و ترس شخصیت های داستانی و نویسنده، سابقه این نمادها با استفاده از تمثیلی معروف در ادب کلاسیک ایران و شیوه قرار گرفتن این تمثیل در ساختار رمان نیز بررسی می شود. این خوانش نشان می دهد اگرچه رمان پیش رو، رمانی واقع گرایانه است اما خوانش تخیل شناسانه در درک ساختار، شیوه معناسازی و گسترش معنایی متن، سودمند خواهد بود.

قیصر امین پور (1338-1386) یکی از بزرگترن و تأثیرگذارترین شاعران دوران انقلاب اسلامی ایران است. بررسی سبک شعر او با تکیه بر نوآوری های بلاغی، موضوع مقاله حاضر است. شعرهای وی از جنبه بلاغی ارزش فراوانی دارد و بر ظرفیت ها و توانمندی زبان فارسی افزوده است. سه عنصر مهم بلاغی و سبکی در شعر امین پور عبارتند از: ایهام، متناقض نمایی و ایجاز. ایهام در شعر او انواع گوناگونی دارد که در این مقاله بررسی شده است. بسیاری از ایهام های او جدید است. متناقض نمایی نیز از نظر بسامد و انواع در شعر وی تحلیل شده است. ایجاز در شعر امین پور عواملی دارد از جمله: ایهام، نمادپردازی، شعرهای طرح وار و روایی کوتاه، بهره گیری از قالب های رباعی و دوبیتی و کم کردن ابیات غزل. امین پور توانسته است ویژگی های سبکی و بلاغی شعر کلاسیک و شعر نیمایی را هم در شعر نوی خود تلفیق کند و هم در شعرهایش در قالب های کلاسیک. یکی از عواملی که در نهایت، باعث برجستگی سبکی اوست، نوآوری در عناصر بلاغی مذکور و درک انتظار مخاطبان امروز از شعر است.

با توجه به اینکه میان نخستین دست نوشته های شاهنامه، با وفات سراینده بزرگ آن فردوسی، دویست سال فاصله افتاده است و در دست نوشته ها تعداد ابیات بین چهل و هشت هزار تا بیش از شصت هزار است؛ پژوهندگان این کتاب سترگ، میان آنچه به راستی سروده فردوسی است، با آنچه ابیات و داستان های الحاقی خوانده می شود، اتفاق نظر ندارند. بسا ابیاتی که به ملاحظات گوناگون در متن گنجانیده شده است. یکی از این ملاحظات، مسائل سیاسی دوران فردوسی است؛ از این رو بسیاری بر آنند که ستایش های محمود در شاهنامه بنیادی ندارد. از گونه این ستایش ها، خوابی است که در ابتدای داستان گشتاسب از زبان فردوسی بیان می شود و دقیقی در خوابی که بیشتر متضمن ستایش محمود غزنوی است، از او می خواهد تا سروده هایش را در شاهنامه بگنجاند. گرچه این خواب در همه نسخه های چاپی شاهنامه دیده می شود، اما نکاتی در آن، درستی انتساب آن را به فردوسی مورد تردید قرار می دهد. این جستار در تحلیلی درون متنی، موضوع را برمی رسد.

در این مقاله بیست واژه ترکی که در متن مقالات شمس به کار رفته اند، معرفی و ریشه شناسی شده است و گامی است کوچک در بخش فقه اللغة ادبیات تطبیقی؛ و نیز نشانه و دلیلی است بر تأثیرگذاری زبان و ادب ترکی بر زبان و ادبیات فارسی. گمان می رود مطالعه کنندگان آثار عرفانی را نیز مفید باشد.

در بسیاری از مکاتب ادبی چه سنتی و چه نو، زبان به عنوان یکی از مهم ترین عناصر شعر مورد بررسی ناقدان قرار گرفته و می گیرد. اهمیت زبان در نقد ادبی، در مکتب فرمالیست روس و فرزند آن ساختارگرایی، بیش از مکتب های دیگر است. پایه فکری این مکاتب بیشتر بر برجستگی متون ادبی و غرابت و دوری آن از زبان عادی و معمول است که به عنوان یکی از مهم ترین و اساسی ترین شیوه های زیباسازی اثر و نفوذ در دل مخاطب بررسی می شود. یکی از راه های برجسته سازی متون ادبی، هنجارگریزی است و یکی از راه های هنجارگریزی برای ایجاد زیبایی اثر ادبی، باستان گرایی است. از میان شاعران معاصر ایران، احمد شاملو از جمله کسانی است که یکی از اساسی ترین پایه های زبانی شعر خود را بر باستان گرایی نهاده است. از مشخصه های اصلی شعر او، توجه به متون گذشته به عنوان منبع بزرگ زبانی شعر شاملو مطرح می کنند، نثر شیوای تاریخ بیهقی است. در این مقاله سعی بر این است وجوه شباهت های شعر شاملو با تاریخ بیهقی آشکار شود و این شباهت ها با استفاده از آرای فرمالیستی و ساختارگرایی بررسی شود.

نجم الدین رازی عارفی است که در ظاهر با عالم سیاست بیگانه است. اما علاقه مندی اش به انسان و سرنوشت و سعادت و شقاوت او که با شیوه اداره کشور مرتبط است، وی را به طرح مسائل سیاسی وا می دارد. در این مقاله خواهیم دید که او با تکیه بر طرح واره ذهنی اش که بر بنیاد باورهای عرفانی و دینی او استوار است، اولا بر ضرورت حکومت تأکید می ورزد و ثانیا دولت و دین را چنان دو روی یک برگ می داند و معیارهای ارزیابی حکومت و حاکمان را از شریعت اخذ می کند. از سخنان او در مرصادالعباد بر می آید که اجزا و عناصر حکومت مورد نظرش، باید مثل اعضای بدن با یکدیگر و با کل نظام در تعامل باشند. به نظر او حکومت به هرمی می ماند که شاه در رأس آن قرار می گیرد و وزیر و کارگزاران، بخش میانی آن را تشکیل می دهند و مردم که گسترده ترین و محروم ترین طبقه اجتماعی را به وجود می آورند، در پایه این هرم قرار دارند. از آنجا که می بیند، شاه با خودکامگی و اختیارات نامحدود حکم می راند و کارگزاران دیگر با پرداخت رشوه و خدمت، به حوزه قدرت راه می یابند؛ نویسنده مثل همیشه، به جای بیان واقعیت های موجود، به توصیف «آن چه باید باشد» می پردازد. از خلال همین توصیف هاست که خواننده ساختارشکنی کرده، به نگفته های متن پی می برد و در می یابد که حکومت موجود، چیزی جز نظام تباه نیست. نظامی که در آن جماعتی عظیم استثمار می شوند تا مشتی محدود ثروت اندوزند.

تقی الدین کاشانی (943-1022/1024 ق)، ملقب به میر تذکره نویسنده صاحب نظر و پرکار عهد صفوی و مؤلف تذکره نامی خلاصة الاشعار و زبدة الافکار (975-1016 ق) است. وی برخلاف دیگر تذکره نویسان، در آثارش شرح مستقل از احوال خود بیان نکرده و جز گویه هایی پراکنده، اطلاع چندانی از وضعیت و احوال خود در خلاصة الاشعار و دیگر آثار به جا مانده اش به دست نداده است؛ از این رو نامه های بازیافته این نویسنده سخت کوش و مهجور عهد صفوی که به برخی دوستان، سلاطین و صاحبان مناصب نوشته است زوایای تاریکی از زندگی او را روشن می کند که بیان شرح احوال تقی کاشی و تبیین ویژگی های نثر دوره صفوی به خصوص در حوزه نامه نگاری، اهمیت ویژه ای دارد؛ از این رو در این پژوهش ضمن تصحیح این نامه ها، به بررسی ویژگی ها و مطالب آنها می پردازیم.

انقلاب مشروطه یکی از مهم ترین رخدادهای سیاسی تاریخ معاصر ایران است که با ظهور آن، ایران دستخوش تحولاتی عظیم در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد. یکی از ثمرات ماندگار این انقلاب تأسیس مجلس و قانون مداری در امور کشورداری بود. ملک الشعرای بهار، از شاعران برجسته این عهد، علاوه بر شاعری، در حوزه سیاست نیز حضوری مؤثر داشت. او شش پادشاه قاجار و پهلوی را درک کرد، پنج دوره به مجلس راه یافت، روزنامه های متعددی در جهت بیداری مردم چاپ کرد و در میان احزاب سیاسی نیز چهره ای شاخص بود؛ از این رو شعر او، یکی از مهم ترین منابع تحقیق در جامعه سیاسی عهد مشروطه است. در این جستار کوشش شده ابعاد و وقایع مختلف پنج دوره مجلس در شعر او بازنمایی شود. در این راستا از نظریه های گردش نخبگان و انقلاب و دیکتاتوری برای درک وقایع آن روزگار پر آشوب بهره گرفته شده است.