جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اینکه میان نخستین دست نوشته های شاهنامه، با وفات سراینده بزرگ آن فردوسی، دویست سال فاصله افتاده است و در دست نوشته ها تعداد ابیات بین چهل و هشت هزار تا بیش از شصت هزار است؛ پژوهندگان این کتاب سترگ، میان آنچه به راستی سروده فردوسی است، با آنچه ابیات و داستان های الحاقی خوانده می شود، اتفاق نظر ندارند. بسا ابیاتی که به ملاحظات گوناگون در متن گنجانیده شده است. یکی از این ملاحظات، مسائل سیاسی دوران فردوسی است؛ از این رو بسیاری بر آنند که ستایش های محمود در شاهنامه بنیادی ندارد. از گونه این ستایش ها، خوابی است که در ابتدای داستان گشتاسب از زبان فردوسی بیان می شود و دقیقی در خوابی که بیشتر متضمن ستایش محمود غزنوی است، از او می خواهد تا سروده هایش را در شاهنامه بگنجاند. گرچه این خواب در همه نسخه های چاپی شاهنامه دیده می شود، اما نکاتی در آن، درستی انتساب آن را به فردوسی مورد تردید قرار می دهد. این جستار در تحلیلی درون متنی، موضوع را برمی رسد.

دعا و نیایش از مفاهیم مهم در بیشتر ادیانو فرهنگ‌ها به شمار می‌آید. نیایش در نزد ایرانیان هم به سبب جایگاه خاصّ آن در ادیان پیش از اسلام و هم به دلیل برجستگی آن دین اسلام همواره مورد توجّه بوده است. این مفهوم همچون سایر پدیده‌های مذهبی و اجتماعی در ادبیّات نیز نمود یافته است. نمود نیایش در ادبیّات عرفانی و متونی که صبغ? مذهبی دارد، امری بدیهی به شمار می آید، امّا شاید در ظاهر به نظر برسد که نیایش چنین جایگاهی در متون حماسی ندارد؛ حال آنکه با تعمّق در متون حماسی می-توان ارزش و اهمّیت آن را دریافت. پرسش‌های اصلی این پژوهش آن است که آیا دعا و نیایش از لحاظ ادبی در متون حماسی کاربردی دارد و اگر جواب مثبت است، نحو? این کاربرد چگونه است؛ دعا و نیایش از لحاظ مفهومی و سطح اندیشه‌‌ای چه جایگاهی در متون حماسی داشته است؛ کاربرد دعا و نیایش در شاهنامه، چه تفاوت و مشابهت‌هایی با دیگر متون حماسی دارد و تجلّی بلاغی دعا و نیایش در متون حماسی چگونه است؟ بر این اساس، پایان‌نامه در چهار فصل تنظیمشده است: فصل نخست: کلیّات (بخش نخست: کلیّات پژوهش،بخش دوّم: بررسی آثار حماسی و احوال شاعران حکاسه‌سرا، بخش سوّم: جایگاه نیایش در دین زرتشت و اسلام و آثار حماسی)؛ فصل دوّم: محتوای نیایش‌ها در آثار حماسی؛ فصل سوّم: تحلیل بلاغی نیایش‌های منظومه‌های حماسی(بخش نخست: معانی، بخش دوّم: بیان، بخش سوّم: بدیع) و فصل چهارم: نتیجه‌گیری، جداول و نمودارها. بر پایه پرسش‌های یاد شده، نیایش‌های موجود در متون مورد پژوهش، استخراج و در 20عنوان کلّی تقسیم‌بندیشد. در بررسی انجام شده مشخّص شد که متون حماسی می‌تواند جایگاهیشایسته برای بازتاب نیایش شاعر و شخصیّت‌های داستانی باشد و شاعران متون حماسی با توجّه به شخصیّت‌های داستانی، رخدادها و موقعیّت‌های گوناگون، از غنصر نیایش استفاده‌های متنوّع و متعدّد کرده‌اند؛ همچنین مشخّص شد کهاین کارکرد از جنبه‌های گوناگون در شاهنامه پر رنگ‌تر از دیگر متون حماسی است.