جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کرامات عرفا و حکایت­ های مربوط به آن­ها حجم وسیعی از قصه ­های عرفانی را تشکیل­ می­دهد و یکی از مباحث کلیدی متون عرفانی فارسی به ­شمار­می­ رود. در یک طبقه­ بندی کلّی انواع مختلف کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم ­بندی می‌شوند که هرکدام شامل چندین گونه فرعی می­باشند. یکی از گونه­ های فرعی کرامات اِخبار از غیب، تشخیص ویژگی حرام یا شبهه ­ناک بودن لقمه و غذا از طریق فراست و با تعلیم الهی است. این کرامت برپایه این اعتقاد صوفیان بنا­شده ­است که اگر همه عالم را خون مطلق فرا­بگیرد مؤمن از آن جز حلال نمی­ خورد. در این کرامت، عارف بدون هیچ نشانه ­ای و گاه با نشانه­ هایی همچون جنبیدن رگ انگشت، دراز نشدن دست به ­سوی حرام، احساس سیری و پایین­ نرفتن لقمه حرام از گلو، ندارسیدن به دل، سخن­ گفتن طعام حرام، دیدن سیاهی، نجاست و خونابه در غذا و... همراه است. گاهی مخالفان عرفا از این شیوه برای امتحان و آزمودن حقانیت آن­ها استفاده­می­کردند و غالباً پس از تشخیص عارف، استغفار­کرده و از مریدان عارف می­شده ­اند. در این مقاله سعی­ شده ­است ضمن گردآوری، دسته ­بندی و تحلیل این­گونه از کرامات در کتب عرفانی متقدم، به نمونه ­هایی متأخر از این کرامت نیز اشاره­ شود.

هدف از انجام این پژوهش بررسی دلالت­های تربیت اخلاقی از منظر معرفت‌شناسی مولانا می­‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحقیق بنیادی و ابزار گردآوری داده‌­ها فیش می‌باشد. تجزیه‌ و تحلیل داده­ها از راه طبقه­‌بندی و تفسیر اطلاعات به­‌دست‌آمده انجام­ گرفته ­است. مسأله شهود عرفانی از همان اوان زندگی اسلام و با آمدن قرآن آغاز­گردید و این مسأله به­ عنوان راهی برای ارتباط بین انسان و خدا مطرح­ گردید.مولوی سر آفرینش را عشق می­داند و زبان پنهان پدیده­ها را زمزمه ­ای لطیف که از شوق و شور و عشق مایه­ می­گیرد توصیف­ می­کند.یافته ­های پژوهش نشان­ می­دهد که روش­ها، مراحل و اصول تربیت اخلاقی از دیدگاه مولانا به شرح ذیل می‌­باشد: روش­ها عبارتند از تلقین به نفس، تحمیل به نفس، هم­نشینی با خوبان، تزکیه و دوری از تقلید. مراحل: توبه، تتبل، صبر، توکل، تسلیم و رضا، فقر و فنا و اصول شامل: کمال، تزکیه، مشورت، دوری از غرض ­ورزی و...

شهاب­ الدین سهروردی(شیخ اشراق) رساله­ای به­نام «فی حقیقة ­العشق» دارد که در فصول مختلف آن به مقوله «حُسن» می­پردازد. با­توجه ­به تأثیر دیدگاه اشراقی سهروردی بر ادبیات عرفانی و هنر ایرانی دوران بعد، به نظر می­رسد هنرمندان نگارگر قرن هشتم تا دهم نیز در بیان زیبایی آثار خود، نگرشی اشراقی را به ­کار­گرفته ­اند. سؤال این است که چگونه نگارگر ایرانی برای آفرینش فضاهای تصویر، با محوریت «حُسن»، از اندیشه اشراقی سهروردی مایه­گرفته­است و وجه تمایز کمال و جمال آثار نگارگری در چیست؟ پژوهش نگاهی تاریخی و هدفی بنیادین داشته و به روش توصیفی ـ تحلیلی عملکرده­است. نتایج حاکی از آن است که نگارگران در بیان زیبایی به هر دو وجه کمالی و جمالی حُسن توجه­ داشته­ اند. تا آنجایی­که به ساختار بیرونی آثار مربوط می­شد از وجه کمالی و در بیان جمال آثار که به ساختار درونی اثر مربوط می­شدند از­ طریق شهود و تخیل در جهان مثالی عمل می­نمودند.

اسماء و صفات الهی از عمیق­ترین مباحث توحیدی و معرفتی است که به واسطه آن ارتباط دو­سویه حق با عالم و عالم با حق تبیین می­گردد. اسماء الهی در مجرای تجلیات و تعینات ذات الوهی واسطه فیض حق و منشاءهمۀ کثراتی هستند که در هستی ظهور­یافته‌اند. مقاله حاضر با در­نظر­داشتن این ضرورت و با روش کتابخانه ­ای و تحلیلی – توصیفی اندیشه عرفانی حکیم ملاهادی سبزواری و درود­آبادی را در­مورد اسماء و صفات الهی با یکدیگر تطبیق ­داده ­است. نتایج این پژوهش نشان­ می­دهد سبزواری هر یک از اسماء را براساس دیدگاه فلسفی، عرفانی و از منظر آیات و روایات بررسی­ کرده ­است و درودآبادی تنها از منظر آیات و روایات و بعضاً براساس معنای لغوی اسماء را تبیین نموده ­است براین ­اساس اتفاق­ نظر در اندیشه دو شخصیت مورد نظر کمتر مشاهده­ می شود در برخی اسماء اختلاف­ نظر قابل­ توجهی با یکدیگر دارند از نظر سبزواری برخی اسماء با یکدیگر مترداف­ بوده و برهم منطبق هستند درصورتی­که درودآبادی معتقد است که هریک از اسماء نقش ویژه خویش ر ا ایفاء­ می نمایند.

بازتاب و تأثیر اسطوره در زمینه ­های گوناگون زندگی انسان پسا­ اساطیری، امری واضح و آشکار و تأیید­شده ­است. به­ نظر ­می­رسد عرفان نیز یکی از مقوله­ هایی ­است که گاه تحت تجلّی و تأثیر اسطوره قرار­گرفته ­است. یکی از این تجلّی­ ها را می­توان در کارکرد مختلف اعداد و رازناکی آنان در متون اساطیری و عرفانی پیگیری­ کرد. در این مقاله به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، تجلّی و بازتاب محسوس و نامحسوس کارکردهای اعداد مقدّس اسطوره­ای در متون برگزیدۀ نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم ه.ق بررسی ­شده ­است. البتّه این تشابهات هرگز دلیل تأثیرپذیری صرف و آگاهانۀ عرفان از اساطیر نیست، زیرا این تجلّی­ ها در زمینه ­های دیگر اندیشه­ های جامعۀ بشری نیز مشاهده­ می­شود و مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. نتایج پژوهش حاضر، حاکی ­از­آن ­است که گروهی از اعداد، از جمله: یک، دو، سه، چهار و هفت با مضرب­ هایشان( چهل، هفتاد و... )، پنج، شش، دوازده و هزار، خودآگاه یا ناخودآگاه با­توجّه ­به ضمیر مشترک جمعی انسان­ها، میان دو مقولۀ اسطوره و عرفان مشترک­ بوده، کارکردهایی مانند: وحدت و یگانگی، کثرت و فراوانی، تکامل، تقدّس و رازناکی دارند.

قرآن کریم به­ عنوان کتاب آسمانی همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده و هر یک از آنان تلاش کردند تا برداشت و تفسیر خود را به سبک خاصی به جامعه علمی خودشان ارائه­ دهند. ابوالفتوح رازی، رشیدالدین میبدی و موسوی­ گرمارودی از جمله کسانی هستند که در عرصه تفسیر و ترجمۀ قران گام‌های بزرگی برداشته‌اند. ابوالفتوح رازی یکی از برجسته‌ترین واعظان منطقۀ ری در قرن ششم هجری است. این سمت موجب گردیده است تفسیر او سبک واعظانه داشته ­باشد. از اقتضائات چنین سبکی توجه ویژه به روایات تفسیری است. رشیدالدین میبدی در کشف‌الاسرار آیات قرآن را در سه نوبت تفسیر­می‌کند و در ضمن آن از قرائت، شأن نزول، اخبار و احادیث و غیره به تفصیل سخن­می‌گوید و در نوبت ثالثه آیات را به مذاق صوفیان و عارفان توجیه و تأویل می‌کند. در این پژوهش که به­ شیوۀ توصیفی تحلیلی است، کوشش­ شده با مقایسۀ تفسیر کشف‌الاسرار و تفسیر روض­ الجنان ابوالفتوح رازی ـ که هر دو در قرن ششم نوشته ­شده است ـ تفسیر و ترجمۀ جدید موسوی­ گرما رودی و نیز تأثیر دیدگاه‌های عرفانی میبدی بر تفاسیر دیگر نـشان ­داده­ شود.

دست­یابی به معرفت، مهم‌ترین هدفِ تلاش های فلسفی، هنری و عرفانی دنیای دیروز و امروز بشر است که آگاهی از این حقیقت و رسیدن به آن، اگرچه متفاوت و دارای جلوه­های گوناگون است، و هرچند گاه به­مدد عقل، گاه به نیروی وحی و گاه با خیال­انگیزی و تخیل انجام­می­پذیرد؛ اما می­توان همسانی­ها و اشتراکات فراوانی بین آن­ها یافت. در این پژوهش، هدف بررسی اندیشه­های عرفانی در دو اثری است که، ظاهراً با عرفان در­تناقض­اند اما تحقیقات دربارۀ آن­ها نشان­داده­است که، علی­رغم تناقضات ظاهری، مشابهات و اشتراکات بسیاری در رسیدن به معرفت دارند. شاهنامه یک اثر عرفانی نیست اما، خاستگاه عرفان، فطرت خداجوی انسان است و هیچ دلی پیدا­نمی‌شود که در آن نشانی از تمایلات و تفکرات عرفانی نباشد. تعدادی از شخصیت­های اساطیری و حماسی شاهنامه ،خدایان نغمه­های مذهبی ریگ­ودا هستند؛ که پس از ظهور اشوزردشت و رواج یکتاپرستی، به­صورت ایزدان و شاهان، در نخستین اثر حماسی یعنی اوستا جلوه­گر­شدند و پس از اسلام، به­صورت شاهان و پهلوانان بزرگ شاهنامه درآمدند؛ در سرگذشت این مردان و نیز در برخی دیگر از داستان­های شاهنامه به مباحثی برمی­خوریم که در­اثنای آن، شعر فردوسی بیشتر شبیه یک منظومه تمثیلی عرفانی می­شود. در این تحقیق سعی بر آن است که ضمن معرفی این شخصیت ها به پیشینۀ اسطوره­ها و تحول ایشان از وداها تا اوستا و شاهنامه و تحلیل عرفانی هریک اشاره­شود.

در میان آثار ادبیات عرفانی، تذکرة­الاولیا، به­ عنوان یکی از آثار ارزشمند عطار نیشابوری به­جهت پرداختن به حالات ،اندیشه ­ها و سخنان عارفان و مشایخ تصوف، طیف وسیعی از روابط و مناسبات اجتماعی را در خود جمع دارد­. تأکید عطار براین امر سبب می­شود که کارگزاران اجتماعی اثرش به شیوه های مختلف بازنمایی­ شوند. این بازنمایی­ ها هدفمند و در جهت القای ایدئولوژی عرفانی عطار بر مخاطب است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل گفتمان ذکر فضیل بن عیاض بر مبنای الگوی ون لیوون و بررسی شیوه­ های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در آن است. از­آن­جا­که عطار در این حکایت با کمرنگ­سازی نظام گفتمانی سارق و حاکم و همچنین برجسته سازی نظام گفتمانی عارف در پی معرفت استعلایی و نمایش مقام معنوی فضیل است؛ لذا تحلیل گفتمان فضیل به­ عنوان گفتمانی برخاسته از قشر اجتماعی عرفای آن دوران، پرده از نتایج جدیدی بر­می‌دارد. در پژوهش حاضر بر­آن شدیم که به بیان مناسبات فعال­ سازی­ ها ومنفعل­ سازی­ های کارگزاران اجتماعی بپردازیم تا دریابیم که عطار چگونه در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گروه ­ها، مکان­ها و زمان­هایی که کارگزاران اجتماعی در آن نقش فعال دارند آشنا­می‌سازد و از چه تمهیداتی جهت تعیین نقش و فعال­سازی کارگزاران اجتماعی پیرامون کنش فضیل بن عیاض و منفعل­ سازی مربوط ­به عملکرد مریدان او به­ ویژه هارون‌ الرشید، بهره­ جسته­ است. این مهم با رویکردی تحلیل ادبی و عرفانی به­ انجام­ رسید.

قانون‌جذب باور به این مسأله است که با تمرکزبر اندیشه‌ها و افکار مثبت یا منفی، به هرچه که بیندیشیم همان امر محقق ­می‌شود. قانون‌جذب قانون جهان ­شمولی است که می‌گوید پس از تعیین هدف و تسریع تلاش برای رسیدن به آن باید به‌طور دائم افکار، اعمال و احساسات خود را با خواسته و هدف مورد­نظر هماهنگ و همسو ساخت. ما هرآنچه را که اغلب به آن فکر می‌کنیم، چه خوب و چه بد، جذب می‌کنیم. مولانا قرن‌ها پیش از آن­که صحبت از قانون‌جذب به‌عنوان یکی از قوانین موفقیت‌آمیز جهانی به­ میان­ آید و هماهنگی با کائنات در راستای نیل به مقصود و مطلوب در آن مطرح ­گردد، با آگاهی و هوشیاری، بسیاری از این قوانین را دریافته و این قانون را در کمال دقت به­ شکلی عملی و کاربردی معرفی ­نموده و به کار برده­ است؛ سراسر مثنوی مولانا ارائۀ قوانین جهان‌شمولی است که هر­یک به نوعی حیطه‌ای از قانون‌جذب را د­ر بر­می‌گیرد. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای و سندکاوی، به بحث و بررسی پیرامون تأثیرگذاری فکر و قوانین حاکم بر آن می‌پردازد. نتایج و یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مولانا بسیار پیش‌تر از آنکه قانون‌جذب در علوم روانشناسی و فلسفۀ نوین مطرح گردد در لا‌به‌لای افکار و اندیشه‌های عرفانی خود به این قانون توجه ویژه و خاصی داشته ­است. مولانا در مثنوی به قانون‌جذب با‌عنوان « قدر مشترک» و «این همانی» اشاره ­می‌کند؛ این قدر مشترک سبب جذب چیزی می‌شود که به آن فکر­می‌کنیم.

از روزگاران گذشته نماد و نمادپردازی شیوه­ای در بیان داستان­ها و اسطوره ­ها بوده ­است. زبان به­ عنوان بستری برای این نمادپردازی به ­شمار می­رفته­ است. حرکت اجتماعی- فرهنگی عرفان و تصوف نوعی زبان خاص را می طلبید تا فهم معانی عمیق آن برای کسانی که با این مفاهیم بیگانه­ اند، به ­آسانی میسّر نگردد. ابن ­سینا در رسالةالطیر خود و عطار در منطق ­الطیر از نمادهایی برای بیان مفاهیم ثانویه که خاص حوزۀ عرفان است بهره ­برده ­اند. مقالۀ حاضر به­شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی مقایسه ‏ای انواع نمادها در دو متن یاد­شده­ می­ پردازد. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر این است که ابن ­سینا و عطار هر دو از نماد برای بیان مفاهیم عرفانی بهره­ برده ­اند؛ به­ گونه­ ای که می­توان این دو اثر را داستان­هایی نمادین (سمبولیک) با رنگ عرفانی دانست. بیشتر نمادهای این دو اثر به ­ویژه منطق ­الطیر از جمله نمادهای وضعی (قراردادی) است. به ­این­ معنا که حاصل ابتکار و خلاقیت ابن­ سینا و عطار می­باشد. جدای ­از­این، می­ توان نمادهای سنتی (عمومی) را نیز در این دو اثر یافت.