جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شریعت مقدس اسلام در راستای تحکیم بنیان خانواده تکالیفی را برای همسران وضع نموده که ترک این وظایف، نشوز نام دارد و احکام و آثاری بر آن مترتب می‌شود؛ البته گاهی همسران در پی عواملی اجازه دارند وظایف خویش را نسبت به دیگری انجام ندهند. در این صورت نشوز محقق نشده و احکام و آثار آن نیز برداشته می‌شود. این موارد ویژه را «موانع و استثنائات نشوز» نامیده‌اند. بسیاری از اختلافات همسران بدان سبب است که به حقوق و وظایف شرعی و قانونی خویش آگاهی ندارند و از سوی دیگر، منابع فقهی نیز بعضی از «موانع نشوز» را به صراحت بیان نکرده‌اند؛ بنابراین بررسی مواردی که امکان دارد جزو استثنائات نشوز باشد، ضروری به نظر می‌رسد. ترک وظایف همسران در برابر یکدیگر، ممکن است به عواملی مانند عذر شرعی یا عرفی و گرفتن حقی مثل مهریه و نفقه بازگردد. در این مقاله ابتدا، به برخی وظایف همسران نسبت به یکدیگر اشاره شده وسپس به بررسی موانع و استثنائات تحقق نشوز زن و مرد از دیدگاه فقهی پرداخته شده است. در نهایت ثابت می‌شود که اگر ترک وظایف همسران به علت عذر شرعی یا عذر عرفی یا احیای حق باشد، در بعضی موارد به نشوز نمی‌انجامد. نوآوری مهم این تحقیق آن است که نشوز برای مردان نیز اثبات شده است که در کتاب‌های فقهی بررسی نشده است و استنباط نویسنده می‌باشد.

نیجریه پرجمعیت ترین کشور آفریقایی و سومین کشور مسلمان جهان است . مرکز تجمع مسلمانان درشمال این کشور واقع شده است. دربارة زمان و چگونگی ورود اسلام به نیجریه دو نظر عمده وجود دارد؛ برخی آن را پس از وفات پیامبر (ص) و شماری قرن هفتم هجری از طریق شمال این کشور با ورود بازرگانان و تجار مسلمان دانسته اند . در بررسی زمینه های گسترش تشیع در نیجریه عواملی مانند مهاجرت امام زادگان، تشکیل حکومت ادریسیان و فاطمیون در خور توجه است . پژوهشگران ، حضور تشیع در نیجریه را در سه مقطع تاریخی دانسته اند که مقطع سوم از سال 1999میلادی آغاز شده و همچنان ادامه دارد، با تاثیرپذیری از امواج بیداری و انقلاب اسلامی مردم ایران بوجود آمد و تشیع مورد استقبال فراوان مسلمانان و مردم نیجریه قرار گرفت . شیعیان خوجه، شیعیان لبنانی، حضور بازرگانان مسلمان و صوفیان فرقه های گوناگون از دیگر عوامل شکل گیری و گسترش تفکر شیعی در نیجریه است که در این نوشتار با رویکردی تحلیلی بررسی شده است.

«تاویل»، در لغت از ماده «اول» و به معنای «بازگشت» است. درباره معنای اصطلاحی تاویل، چهار دیدگاه مهم وجود دارد: ١. مترادف با تفسیر؛ ٢. اعیان خارجی محسوس و قابل مشاهده؛ ٣. بطن قرآن؛ ۴. حقیقت و واقعیت‌هایی که بیانات قرآن، حاکی از آن‌ها است. یکی از نگاه‌های نادرست در تاویل، دیدگاه نصر حامد ابوزید است. وی به گمان خود، با هدف اصلاح‌گری دینی ـ‌در حالی که تبیین و تاکید بر تاویل، جان‌مایه بسیاری از نوشته‌ها و گفتارهای اوست‌ـ از اینکه تاویل در تحول‌های فکری و سیاسی، آرام‌آرام بار معنایی منفی به خود گرفته و نمادی برای انحراف از مقاصد و کژروی‌های دل‌های باطل شده است، ابراز تاسف می‌کند. ابوزید، تاویل را در هر دو بازه زمانی قدیم و جدید، یک «مسئله» نام‌گذاری می‌کند. تاویل از منظر ابوزید، مسئله‌ای است که جان‌مایه تلاش همگی مفسران قرآن بوده است و همه‌ در پی باز کردن پیچیدگی و دشواری‌های این بعد از فهم متن بوده‌اند؛ هر چند برخی به آن تصریح نکرده باشند. وی اجتهاد فقهی در آیات را نوعی تاویل می‌داند. او به ستایش از معتزله در تاویل می‌پردازد؛ زیرا ایشان با عقل خود، فارغ از شرع، به تاویل پرداخته‌اند. نصر حامد بر این باور است که سیره ایشان در زمان حاضر هم امکان‌پذیر است و متون، تفسیر و قرائتی متناسب با زمان خود دارند. وی باور دارد که تاویل در تمام آیات امکان‌پذیر است؛ اما ملاک خاصی برای آن وجود ندارد.

از مهم ترین تحولات قرن اخیر، پیشرفت برق‌آسای تکنولوژی است که تعدد و گستردگی عوامل تاثیرگذار بر تربیت فرزندان و آینده‌سازان جامعه اسلامی را به دنبال داشته است. ارتباط با جوامع دیگر از طریق رسانه‌های گوناگون و راه‌اندازی جنگ نرم از سوی دشمنان قسم‌خورده اسلام، سبب کم‌‌‌توجهی افراد جامعه به متون دینی، به ویژه قرآن و در نتیجه، دور شدن از هدف اصلی خلقت شده است. از این رو، لازم است الگوهای قرآنی تربیت‌کننده و رشددهنده شخصیت افراد جامعه معرفی شوند. قرآن که عهده‌دار هدایت انسان است، قصه‌هایی از گذشتگان را با هدف عبرت‌گیری مطرح می‌کند. یکی از آن‌ها قصه حضرت مریم(علیهاالسلام) است که می‌توان آن را از زوایای گوناگونی بررسی کرد. این مقاله با بهره‌گیری از متون تفسیری و با روش توصیفی، عهده‌دار پرداختن به مهم‌ترین عوامل تربیت حضرت مریم(علیهاالسلام) است. این عوامل شامل: وراثت، مادر، محیط، معلم، اراده و امدادهای غیبی است.

زیارت جامعه کبیره، روایتی در وصف مقام، صفات و جایگاه امامت است که می‌توان بر اساس آموزه‌های آن، به شناختی جامع از امامت رسید. یکی از صفات امام که در این زیارت به آن اشاره شده، صفت علم امام است. علم امام بر اساس مضمون این روایت، دارای قلمروی گسترده و تام است که از نور وجود ائمه و شئون هدایتگری و زعامت آنان سرچشمه می‌گیرد و بازگوکننده دانشی معصومانه و خطاناپذیر است. شان هدایت و ولایت ائمه، اثبات‌کنندة برتری و لزوم اعلم بودن آن وجودهای مقدس است. در این نوشتار با بهره گیری از منابع مکتوب کتابخانه‌ای و بر اساس آموزه‌های زیارت جامعة کبیره، این نتیجه به دست آمده است که امام، علم خویش را از قرآن، رسول اکرم(ص)، وحی و دریافت از فرشتگان و ارث از انبیای پیشین حاصل می‌کند. بنابراین، امام می‌تواند علم خود را از ملک و روح‌القدس به صورت وحی و الهام دریافت کند و از انبیای گذشته به ارث برد که راه و روش دسترسی به علوم انبیای سلف در روایات دیگر به تفصیل گشوده شده است.

امامت، موهبتی است که براساس آیات قرآن، خداوند متعال آن را در اختیار افراد خاصی قرار داده است. در بیان چیستی این منصب، هرچند مفسران فریقین دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند، اما تبیین و بررسی جامعی از آرای مفسران شیعه صورت نگرفته است و به همین سبب، این نوشتار درصدد بیان این مساله با روش توصیفی- تحلیلی برآمده است. در این میان دیدگاه علامه طباطبایی به علت نوآوری و متمرکز شدن قرآن‌پژوهان بعدی بر این نظریه، مناسب پژوهشی مستقل دانسته شده است. این مقاله با بررسی آرای سایر مفسران شیعه و قرآن پژوهان معاصر، دیدگاه آنها را درباره حقیقت امامت در ذیل آیة 124بقره، براساس سیر تاریخی به ترتیب زمامداری جامعه، اسوه بودن، پیشوایی بر انبیا و اوصیا، ترادف امامت با نبوت و رسالت، وصایت و ولایت خاصه دانسته است.

زنان مسلمان در صدر اسلام تلاش داشتند در عرصه­­های اجتماعی حضور یابند و تاریخ اسلام نیز نمونه­هایی از این حضور تأثیرگذار را ثبت کرده ­است. با توجه به حساسیت حضور زنان در جامعة امروز و مسئولیت‌پذیری آنان و شناخت محدوده این حضور اجتماعی، این نوشتار درصدد بررسی حضور اجتماعی زنان در عرصه­های گوناگون هم‌چون صحنه­های سیاسی ـ نظامی و علمی ـ فرهنگی در دوران حکومت امام علی(ع) در سال‌های سی و پنج تا چهل هجری است. در این نوشتار از منابع تاریخی، روایی و ادبی استفاده و روش تحقیق، تاریخی ـ تحلیلی و بر اساس جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای و نرم افزارهای تاریخی، تدوین شده است. اثبات حضور تأثیرگذار اجتماعی زنان در عرصه­های یاد شده در عصر حکومت امام علی(ع)، از دستاوردهای این تحقیق می‌باشد.

تحدی (دعوت قرآن کریم به آوردن مثل آن)، پس از ناتوانی عمومی در این مبارزه، دلیل اعجاز قرآن شد و از آنجا که تحدی همه جانبه است و مختصّ زمان و مکان محدودی نیست، اهمیت خاصی دارد. نوشتار حاضر درصدد بررسی تحدی قرآن و ابعاد آن از منظر دو مفسر بزرگ معاصر شیعه، یعنی علامه طباطبایی(ره) و آیت­الله جوادی آملی است. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی نشان می­دهد تفاوت در تعبیر و تعریف از تحدی و بسط و گسترش آن جهت فهم دقیق­تر از آن به همراه بهره­گیری از قاعده عقلی در تبیین آن، توجه به دیدگاه مخالفان، انضمام دلیل عقلی به نقلی و تفاوت در مرجع ضمیر در «مِثله» همراه با ذکر ادله قول مرجح و عدم اعتقاد علامه به روایات ترتیب نزول در سیر نزولی آیات تحدی، از جمله تفاوت­های موجود بین این دو دیدگاه است.

عیون اخبار الرضا یکی از کتاب‌های شیخ صدوق است که در دو جلد سامان یافته و دکتر مستفید به ترجمه و شرح جلد اول آن پرداخته‌ است. این وجیزه با هدف معرفی و بررسی فعالیت­های محتوایی و فقه الحدیثی استفاده‌شده توسط مستفید، به کنکاش بر ترجمه جلد اول عیون اخبار الرضا پرداخته و هر یک از مواردی که وی در ترجمه خود از آن استفاده کرده را به روش تحلیلی به‌طور مختصر بررسی و گزارش می­کند. بر این اساس، می‌توان به تبیین واژگان دشوار و مجمل، توضیح و تفسیر حدیث در مواردی که حدیث مجمل بیان شده و یا شبهه‌ای در آن نهفته است، جرح و تعدیل برخی راویان و بیان مصادیق اشاره کرد. همچنین نکات ادبی و مباحث تاریخی را به اقتضای نیاز بحث بیان کرده‌ و در موارد دیگر، به استناددهی مضمون روایات با آیات قرآن پرداخته و یا روایات را در کتب دیگر مورد بررسی قرار می­دهد.

در قلمرو حقوق بین الملل معاصر، توجه به حقوق اقلیت ها و یا حقوق فرهنگی و دینی گروه های انسانی به رسمیت شناخته شده و بر لزوم احترام به آنها تاکید شده است، اما مشکل تمام نهادهای ناظر بر منع تبعیض نسبت به اقلیت ها این است که سازوکارهای پیش بینی شده آیا در حد توصیه های غیرالزام آور است و یا در نهایت به نهادی سیاسی محول می شود. این درحالی است که نگرش جهانی در میان حقوقدانان نسبت به مفاهیم سنتی حمایت از اقلیت ها تغییر یافته است. یکی از مهمترین گروه های قومیتی و دینی در کشور نیجریه، تشیع است که از گسترش قابل توجهی برخوردار بوده است و در کنار شکوفایی امیدها و آرزوهای حق طلبان، موجب بروز و تشدید مخالفت مخالفان علیه شیعه و رهبران آنها شده است. بررسی دقیق این مخالفت ها از جمله ترور ناکام شیخ زکزاکی، حمله به تظاهرات مسالمت آمیز روز قدس 2014 م و حمله به حسینیه شیعیان، مغایر با حقوق مندرج در حقوق بین الملل بشر و حقوق اقلیت های دینی است. براین اساس در این جستار، به تبیین حقوق فرهنگی اقلیت ها در انجام مناسک دینی و آزادی های مختلف آن ها پرداخته شده و بر نقض حقوق اقلیت های دینی در نیجریه تاکید شده است.