جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله غایت و علل غایی در افعال الهی به علت ارتباط مستقیم آن با بحث فاعلیت حق یکی از اساسی ترین مباحث در حوزه فلسفه و کلام است که مورد اختلاف متکلمین و فیلسوفان مسلمان نیز بوده است. وجه اختلافی این مسئله انکار یا عدم انکار غرض و غایت در افعال الهی و در نتیجه علت غایی بودن خداوند و عدم آن است. و در اهمیت این موضوع همین بس که اتخاذ هرگونه موضعی در این خصوص نقش بسزایی در تکوین جهان بینی آدمی و تعیین جهت حیات فکری و علمی او دارد. از داعیه داران انکار این مسئله، مشرب فکری اشاعره و از جمله آنها فخر رازی است که بااستناد به ادله عقلی عمومیت غایتمندی افعال الهی و لزوم غرض در آن را نفی می کند و در مقابل این مشرب متکلمین و فیلسوفان شیعه و از جمله آنها صدرالدین شیرازی است،که با تعریف حقیقت داعی،عینیت علم الهی با ذات حق وفاعلیت بالتجلی حق تعالی این مسئله را اثبات ونظرات فخر رازی رارد می نماید.

در تعالیم دین اسلام برای تنظیم روابط میان همسران حقوق و تکالیفی مقرر شده است که برخی از آن­ها الزامی، و اطاعت از آن­ها بر هر یک از زوجین واجب است به همین دلیل سرپیچی از این وظایف نشوز و حرام دانسته شده است. بنابراین نافرمانی از هر یک از این تکالیف الزامی(بدون هیچ عذر عقلی و شرعی) سببی برای تحقق نشوز است. سؤال اصلی پژوهش این است که ماهیت نشوز و اسباب آن از دیدگاه فقه و حقوق کدامند؟ هدف اساسی در این تحقیق، تعیین قلمرو نشوز و زمینه‌سازی جهت اصلاح قوانین مدنی در مورد نشوز همسران است. از آنجا که نشوز به معنای ترک وظایف الزامی عملی مشترک میان همسران است، این مقاله اسباب نشوز را در هر یک از زوجین به شیوه توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. اسباب نشوز نسبت به زوج عبارتند از: ترک حقوق جنسی زوجه، سرپیچی از حق قَسم، ترک انفاق و ترک حسن معاشرت و اسباب نشوز زوجه عدم رعایت حقوق زناشویی، خروج از منزل بدون اجازه شوهر و ترک حسن معاشرت مختلف است.

تاثیر و گسترش انقلاب اسلامی ایران بر فضای امروزی نیجریه، بزرگترین جامعة مسلمان نشین آفریقا، انکارناشدنی است. به نظر می رسد فراوانی جمعیت مسلمانان در نیجریه، گرایش‌های مذهبی انحرافی، دشمنان مشترک مسلمانان ایران و نیجریه، تشابه در عملکرد حکومت پهلوی و حکومت نیجریه از جمله عوامل تاثیرگذار انقلاب اسلامی بر نیجریه است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مردم اقصی نقاط جهان بویژه آفریقا، پیام های انقلاب را دریافت نمودند و حرکت‌هایی انقلابی در پیش گرفتند. از بازتاب های این انقلاب در نیجریه، شروع موج اسلام خواهی و احیای آموزه های اسلامی به تاسی از انقلاب اسلامی، گسترش تشیع و گرایش به آرمانگرایی مهدوی است. همچنین انقلاب اسلامی موجب شکل گیری جنبش های اسلامی در این سرزمین شد که تاثیر بر جنبش اسلامی شمال نیجریه، تاثیر بر دانشگاه های نیجریه و پیدایش جنبش دانشجویان مسلمان و تاسیس مجمع علمای نیجریه از آن جمله است . در نوشتار پیش رو، تحلیل این تاثیرات و بازتاب ها با رویکردی تحلیلی- توصیفی آمده است.

روایات اسباب نزول، از جمله مباحث مطرح در علوم قرآن است که در تفسیر آیات قرآن همواره مورد توجّه بسیاری از مفسّران و قرآن­پژوهان بوده است. افزون بر آن، در پژوهش قرآنی واژه‌شان نزول نیز در کنار واژه سبب نزول به کار رفته است. پرسش اصلی این است که این دو مقوله چه تفاوتی با هم دارند و به چه علت دو لفظ خاص به کار برده می‌شود؟ شناخت دقیق این دو باعث به کار بردن هر یک در جایگاه مناسب خود و پرده­برداری صحیح­تر از آیات می­شود. در این مقاله، نظر علامه طباطبایی و آیت­الله معرفت، دو مفسر بزرگ معاصر شیعه درباره تفاوت یا عدم تفاوت به صورت تطبیقی بررسی خواهد شد و مفهوم لغوی و اصطلاحی شأن و سبب نزول، اهمیت و ضرورت بحث و جایگاه اسباب نزول ارزیابی می­شود. علامه طباطبایی(ره) علاوه بر نظر منتقدانه نسبت به این روایات، تفاوتی میان شأن و سبب نزول قائل نیستند و فقط در صورت وجود شرایط مورد نظر ایشان، روایات مذکور قابلیت استفاده برای تبیین و توضیح آیات را دارند؛ اما آیت­الله معرفت میان این دو مقوله تفاوت قائل‌اند و معتقدند شأن نزول اعم از سبب نزول است. همچنین اگر آیه‌ای درباره اتفاقی در گذشته یا حال به عنوان عبرت و توضیح باشد، شأن نزول اعم از سبب نزول است.

انسان در طول زندگی، پیوسته نیازمند تعامل با دیگران است و برای تحقق هر چه بهتر اهداف خود در روابط میان‌فردی، ناگزیر از توجه به تربیت اجتماعی است؛ از این رو، ضرورت دارد درباره طراحی نظام تربیتی در ساحت اجتماعی به طور جدی اندیشه کرد. در میان ارکان نظام تربیت اجتماعی، مبانی به عنوان منبع استخراج اهداف، اصول و روش‌ها، اهمیت بالایی دارد؛ به گونه­ای که قوت و ضعف هر نظام تربیتی به میزان اتقان و صحت مبانی آن بستگی دارد. پژوهش حاضر درصدد است تا با روش اِسنادی و از طریق توصیف و تحلیل داده‌ها، مبانی تربیت اجتماعی را با نگرش به آموزه‌های اسلامی، اعم از آیات، روایات و منابع تفسیری به ‌دست آورد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مبانی تربیت اجتماعی را می‌توان ذیل چند مبنای کلی با عناوین «مبانی جامعه‌شناختی»، «مبانی انسان‌شناختی» و «مبانی روان‌شناختی» گنجاند. مبانی جامعه‌شناختی مواردی از قبیل اجتماعی بودن انسان، تأثیر و تأثر متقابل انسان و محیط اجتماعی، فرهنگ‌پذیری و مسئولیت اجتماعی انسان را در برمی­گیرد. از جمله مبانی انسان‌شناختی می‌توان به برخورداری انسان‌ها از فطرت مشترک و کرامت ذاتی اشاره کرد. ذیل مبانی روان‌شناختی نیز دو مبنای هیجانی بودن و مهرورز بودن انسان قرار می‌گیرد.

"(ابن هشام ، بی تا ، ج 1 ، ص 349) یکی از کشورهای آفریقایی که بعد از گذشت قرن ها از طلوع اسلام در مکه (حدود قرن های 11 و 12 میلادی) به دین مبین اسلام گرایش پیدا کرد و در میان قبایل آن مناطق گسترش یافت ، کشور بنین است که در غرب آفریقا و در کنار اقیانوس اطلس واقع شده است . (حکیم الهی ،1388) موارد متعدد و مشابهی در میان طلاب و فارغ التحصیلان حوزه اهل بیت ((ع)) بنین می توان نام برد که دو برادر به اسم های حسن و حسین از مناطق شمالی کشور برای تحصیل علم به این حوزه آمده و مشغول تحصیل علوم دینی بودند یا به امور تبلیغی مشغول اند و به راحتی و بدون هیچ گونه ممانعت و اکراه ، احکام و معارف شیعی را پذیرفته اند . بدون تردید این فعالیت ها بیانگر آن است که انقلاب اسلامی ایران به عنوان پرچم دار مذهب تشیع در جهان ، تاکنون توانسته است تأثیرات خود را در سراسر عالم از جمله آفریقا و بنین بر جای نهد و پس از انقلاب اسلامی تعداد زیادی از علاقه مندان فراگیری علوم آل محمد (ص) به ایران و یا حوزه های علمیه اهل بیت ((ع)) کشورهای مجاور سفر کنند و پس از فارغ التحصیلی، به تأسیس مدرسه و نشر معارف اهل بیت ((ع)) همت گمارند. پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی ، طلاب زیادی از کشورهای آفریقایی و از جمله بنین برای تحصیل وارد حوزه های علمیه قم شدند و به فراگیری علم و دانش پرداختند و با اعزام مدیران و مبلغین به این کشور آفریقایی و تأسیس مراکز و مدارس دینی برای نشر معارف اهل بیت ((ع)) ، اقدامات قابل توجهی در رشد تشیع صورت گرفت ."

خوارج، یکی از فرقه‌های اسلامی است که اندیشه‌ آنان با نفوذ به بسیاری از گروهای منتسب به اسلام، تاثیر پیدا و پنهان داشته است. در این میان، وهابیون به عنوان بارزترین نماینده‌ جریان انحرافی سلفی ـ تکفیری، بیش از هر فرقه‌ دیگر، از خوارج تاثیر پذیرفته اند. گرچه وهابیت در برخی موضوع‌ها تفاوت‌هایی با خوارج دارد، در مجموع هر دو شباهت‌های مبنایی نیز با یکدیگر دارند، به گونه‌ای که می‌توان اذعان کرد وهابیت، قرائتی دیگر از خارجی‌گری است. ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان با توجیهات عقیدتی، برخی از وجوه تشابه دو گروه یاد شده است. از سوی دیگر، رویت حسی خداوند، عذاب قبر و شفاعت نیز از مهم‌ترین مسائل اختلافی آنان است که جستار پیش‌رو با روش تحقیق کتابخانه‌ای، به بررسی تحلیلی- تطبیقی اندیشه و عملکرد دو گروه خوارج و وهابیت پرداخته است. خلاصه ماشینی: "ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان با توجیهات عقیدتی، برخی از وجوه تشابه دو گروه یاد شده است. آرای مشترک از جمله آرای مشترک خوارج و وهابیت؛ ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان است که با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی آن خواهیم پرداخت. اگرچه نظریه‌پرداز مکتب وهابیت به چنین شروطی قائل شده است، با این حال نه تنها کارنامه عملی این گروه، بلکه برخی از فتواهای اسلاف و اخلاف عبدالوهاب نیز نشان‌دهنده این واقعیت آشکار است که این گروه در باب امر به معروف و نهی از منکر نیز معتقد به رعایت هیچ اصول اسلامی و حتی انسانی نیست، چنان‌که ابن‌تیمیه ریختن خون شیعیان را مباح می‌داند (ر. در مقایسه‌ تطبیقی دو فرقه‌ خوارج و وهابیت، در کنار تفاوت‌های موجود میان آن دو مانند رؤیت حسی خداوند، عذاب قبر و شفاعت که می‌تواند افق‌های جدیدی پیش روی اهالی علم بگشاید، شباهت‌های فراوان آنان مانند ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان، دلالتی روشن بر وجود روح مشترک میان آنان است."

در طول تاریخ اندیشه اسلامی، فرق و مذاهب گوناگونی به وجود آمده است. در عصر امام کاظم(ع)، انشعابات شیعی، مذاهب مختلفی از اهل سنّت و نیز جریان‌های فکری- سیاسی در جامعه اسلامی وجود داشت که با انتشار باورهای خود درصدد به چالش کشیدن مبانی و معارف اسلامی و ضربه زدن به تشیع واقعی بودند. فعالیّت‌های فرقه گمراهی مانند؛ غالیان در این دوره مشهود است. اعتقاد به الوهیت و نبوت امامان معصوم، تناسخ، اباحی‌گری و رها کردن واجبات دینی، از جمله باورهای غلات است. «اهل‌ حدیث» با اکتفا بر ظاهر قرآن و احادیث، در بیان اعتقادات و استنباط احکام فقهی، جایگاهی برای نیروی عقل قائل نبودند. این گروه توجه ویژه‌ای به مسئله «قضا و قدر» الهی داشتند و انسان را مجبور و فاقد اختیار می‌دانستند. عدم ادراک «صفات خبری» خداوند توسط بشر و غیر مخلوق بودن قرآن، از دیگر باورهای ایشان بود. در مقابل، «معتزله» قرار داشتند که در بهره‌گیری از عقل راه افراط پیمودند و بعضی از صفات را به خداوند نسبت می‌دادند و یا از خدا سلب می‌کردند و قائل به اختیار در افعال انسان‌ها بودند. در این مقاله با بررسی روایات تفسیری امام کاظم(ع) و تحلیل داده‌ها با روش توصیفی- تحلیلی، به موضع‌گیری امام با استناد به قرآن در برابر آراء و عقاید این جریان‌های انحرافی پرداخته شده است. امام با استناد به آیات قرآن به عنوان معیار مشترک و فصل‌الخطاب و همراه کردن استدلالات عقلی، مبانی فکری این جریان‌ها را باطل اعلام نموده و به تبیین معارف صحیح اسلام پرداخته است.

خلفای بعد از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) و افراد وابسته به حکومت، برای تثبیت جایگاه خویش و توجیه عملکردشان، به پشتوانه‌ای دینی نیاز داشتند؛ به همین جهت، نظریه «عدالت جمیع صحابه» و به دنبال آن «اجتهاد صحابه» را مطرح کردند که ثمره آن، اعتباربخشی به سخن صحابه در حد سخن پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) بود. معتبر دانستن مطلق سخنان صحابه سبب شد تا سخنان آن‌ها بی‌هیچ پالایشی در علوم دینی، از جمله تفسیر قرآن کریم، راه یابد و به تاثیرات نامطلوبی، مانند تفسیر به رای، ورود قرائت‌های شاذ و تفسیر اجتهادی مذموم منجر شود. این مقاله درصدد تبیین و بررسی نظریه مذکور و تاثیر آن بر تفسیر قرآن است. در ادامه، مواردی از تطبیق آیات بر این نظریه‌ و اجتهادات شخصی و بی‌پایه‌ برخی صحابه در تفسیر قرآن بیان شده است.

تبلیغ و تبیین باورها و اعتقادات دینی و ارزش‌های اخلاقی، از مهم‌ترین رسالت‌های حوزه‌های علمیه است. امروزه فضای مجازی ظرفیت‌های جدیدی برای انجام این رسالت برای عموم مخاطبان، به ویژه نسل نوجوان فراهم کرده است. به نظر می‌رسد به دلیل همگانی نشدن حس ضرورت بهره‌مندی از این فضا در حوزه‌های علمیه برای تربیت دینی و آشنا نبودن بسیاری از حوزویان با بایسته‌های تکنیکی لازم تاکنون مبلغان حوزه‌های علمیه آن گونه که شایسته است، نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های این فناوری در مسیر تربیت دینی قشر نوجوان که درگیر تحولات گسترده زیستی، روانی و اخلاقی هستند، بهره ‌گیرند. ویژگی‌های انحصاری فضای مجازی، ازجمله دگرگون­سازی ادراک، فضای نامحدود، انعطاف هویتی، تعاملی بودن، برابرسازی پایگاه اجتماعی و سیال بودن اطلاعات، از عوامل ضرورت توجه به تأثیر این فضا بر تربیت دینی نوجوانان است. رعایت اصل عاملیت، اصل علمیت، احترام به دیدگاه‌ها و سلایق، مردمی بودن، مولد بودن در فضای مجازی، بهره­گیری از ادبیات در امر گفتگو در فضای مجازی، عدم ورود به مسائل مناقشه­برانگیز و امر به معروف در فضای مجازی از جمله بایسته‌های تبلیغ و تربیت در فضای مجازی است.