جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیات حاوی فضایل اهل ­بیت(ع) آیاتی هستند که به‌صورت غیر مستقیم بر اصل شانیت خلافت و امامت آن حضرات بر دیگران دلالت دارند؛ لذا مفسران اهل سنت، در طول تاریخ اسلام موضع­گیری‌های مختلفی در برابر آن داشته­اند. در پژوهش حاضر به روش تحلیلی - کتابخانه­ای سعی شده تا این آیات در تفسیر «ابن­­کثیر دمشقی»، مفسّر و تاریخ­نگار قرن هشتم، که در اعتقاد، پیرو ابن‌تیمیه و در تاریخ و تفسیر، دنباله­رو طبری و مورد توجّه اهل­ سنّت است، بررسی و با سایر تفاسیر متقدم اهل سنت به‌ویژه طبری، مقایسه و چگونگی مواجهه او با این آیات روشن شود. بررسی این تفسیر نشان می­دهد که ابن­کثیر به برخی از فضایل موجود اهل­ بیت در این آیات اذعان داشته و در عین حال، دیگران را نیز در بعضی از فضایل شریک دانسته است. با این حال، آن دسته از فضایل اهل ­بیت را که بر شایستگی حضرات معصومین(ع) برای کسب مقام ولایت بر امت تاکید دارند، انکار کرده یا به دیگران نسبت داده است. حاصل پژوهش اینکه ابن‌کثیر بر خلاف تعهّدش مبنی بر بیان حقایق قرآن، گرفتار استنباطات شخصی شده و در تفسیر این آیات، بر اساس تعصّبات مذهبی خود عمل کرده و حتّی به ماجرای لیلة ­المبیت و غدیر خم که در کتاب تاریخش، مفصّل به آنها پرداخته، اشاره نکرده ­است.

یکی از شبهات مطرح‌شده در کتاب نقد قرآن، درباره مهریه بانوان است که ذیل آیات مرتبط با مهریه، بیان گردیده است‌. نظر به اهمیت مسئله مهریه و محوریت قرآن به‌عنوان یکی از منابع اصلی استنباط احکام، پاسخ به این شبهات ضرورت دارد. این نوشتار با روش تحلیلی ـ توصیفی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای به‌ویژه کتب تفسیری و روایی، درصدد پاسخگویی به این شبهات است. بر این اساس، با استفاده از قواعد تفسیر اثبات می‌شود که واژه جایگزین «مهریه» در قرآن، «بیع» و «حلا» نیست؛ بلکه واژه‌هایی مانند «نحله»، «صَدُقات»، «میثاق»، «فریضه» و «أجر» در قرآن به‌کار رفته است. از این‌رو مهریه، بهای فروش دختران و مزدی در برابر التذاذ جنسی مردان نیست؛ بلکه عطیه‌ای بلاعوض از جانب مرد و نشان‌دهنده صداقت او در پیمان دوطرفه ازدواج است که جز سودرسانی به زن، چیزی به همراه ندارد. در اسلام، زن و مرد در پی ازدواج، دارای تکالیف و حقوقی می‌شوند که حکیمانه و براساس مصالح، جعل شده‌اند؛ بدین‌جهت است که در صورت عمل‌نکردن به آن تکالیف، بخش یا همه حقوق، از جمله مهریه، بازستانده می‌شود. این مسئله در مورد کوتاهی مردان از وظایف خویش صادق است و در صورت نشوز مرد یا همدست‌شدن با سایرین در راستای تهمت فحشا به زن، حق زن از او گرفته‌ می‌شود.

قرآن کریم راه سعادت انسان‌ها را پذیرش ولایت الهی و اولیاءالله معرفی می‌کند. از موانع اصلی این راه، شیطان و جنود اویند که تلاش می‌کنند انسان را از ولایت خداوند خارج ساخته و تحت امر و ولایت خود قرار دهند. هدف از این پژوهش، تحلیل معنایی و واکاوی مفهوم ولایت شیطان است که در قرآن کریم بدان اشاره شده و انسان‌ها از آن برحذر داشته شده‌اند. از آنجاکه فراوانی دام‌های شیطان در دنیای امروز، زمینه ولایت‌پذیری از شیطان را آسان‌تر ساخته است، این پژوهش با تمرکز بر آیات قرآن کریم و روایات و نیز بهره‌گیری از منابع تفسیری می‌کوشد با بیان تحلیلی از معنای ولایت شیطان، ویژگی‌ها و راه‌های شیطان در خروج انسان از ولایت الهی را معرفی کند. تقابل با ولایت خداوند، متصف‌شدن به صفات شیطانی و فراهم‌ساختن زمینه ولایت‌پذیری از سوی انسان، مهم‌ترین ویژگی ولایت شیطان است. بررسی آیات نشان می‌دهد واژه «ولایت» با واژه «تبعیت» ارتباط معنایی وثیقی دارد و ثابت می‌کند با تبعیت از شیطان است که او بر انسان ولایت پیدا می‌کند. قرآن کریم به روش‌های متعدد شیطان در خارج‌ساختن انسان‌ها از ولایت خداوند اشاره کرده است. مهم‌ترین راه مقابله با ولایت شیطان، آشنایی با دام‌های شیطان، توکل بر خداوند و پناه‌بردن به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است که در سه مولفه شناختی، عاطفی و رفتاری محقق می‌شود.

باور به حکومت جهانی منجی، از اشتراکات بین­الادیانی است. در قرآن کریم، آخرین کتاب آسمانی، تاکید خاصی بر مستضعفان به عنوان مهم­ترین نیروها در راستای زمینه­سازی برای تشکیل و تداوم حکومت جهانی بقیه­الله الاعظم شده است. باور به حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) چشم­اندازی نو و امیدوارکننده را در پیش چشم انسان­هایی قرار خواهد داد که سالیان متمادی در نقاط مختلف جهان از جمله فلسطین، نیجریه، سوریه، یمن، ایران و.. به­عنوان مستضعفان آخرالزمانی، از جانب جبهه استکبار، تحت شدیدترین فشارها قرار گرفته­اند. در نوشتار حاضر، به روش تحلیلی – توصیفی، نقش مستضعفان، که در تقابل فرهنگی آخرالزمان، بیشترین تاثیر را برای رسیدن به این افق روشن دارند، تبیین شده است. صبر و استقامت، خودآگاهی، بسیج اراده­های عمومی، مبارزه با ضد فرهنگ­ها در عرصه مهدویت، اطاعت محض از امام و کمک به ایشان در اداره حکومت و خلق قدرت انگیزشی برای رسیدن به یک افق مشترک، که همان حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) است، اقداماتی­ است که مستضعفان برای رسیدن به حکومت الهی می­توانند انجام دهند.

آموزه تناسخ به معنای انتقال دائم روح به بدن‌های متعدد در طول بازگشت‌های مکرر به دنیاست. این آموزه از دوره قبل از باستان تا کنون در افکار بشر وجود داشته است. در این‌که چنین آموزه‌ای در ادیان توحیدی راه داشته یا نه، تردید جدّی است؛ اما در میان اندیشمندان مسلمان این بحث به طور جدی مطرح بوده، هرچند اکثراً آن را محال دانسته‌اند. ولی از آنجا که این مسئله تأثیر بسزایی در عقاید اسلامی دارد و کلید حل مشکلات بسیاری مانند زنده شدن مردگان توسط انبیا در همین نشئه دنیوی، مسئله معاد جسمانی همراه با همین بدن عنصری و... است، می‌توان با تبیین جدید از این بحث و نگرش مجدد در ادله منکرین تناسخ، رویکرد جدیدی داشت. رویکردی که شاید بعد از انکار اکثر فلاسفه مسلمان و جدلی الطرفین دانستن امثال شیخ اشراق، واقعاً بدیع باشد و اولین بار توسط استاد فیاضی مطرح شده است. آنچه در این مقاله بدان می‌پردازیم، ابتدا بیان مبانی طرفین بحث و ادله آنهاست، ولی هدف نهایی مقاله، تبیین نظریه‌ای جدید مبنی بر امکان ذاتی تناسخ در عین عدم انکار معاد است.

آفرینش انسان به‌عنوان احسن الخالقین، سؤال درباره دیگر موجودات را در ذهن به­وجود می‌آورد. برای دستیابی به پاسخ این پرسش و شناسایی این موجودات بر اساس آیات و روایات، درمی­یابیم که قبل از حضرت آدم­(ع) مخلوقات متعددی همچون ملائکه، ابلیس، جنّ و نسناس می­زیسته­اند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و پس از مطالعه و بررسی آیات و روایات و منابع تفسیری ـ روایی، وجود مخلوقات ماقبل آدم(ع) ثابت ­شده است. بر این اساس، در آفرینش برخی از مخلوقات قبل از آدم(ع) اتفاق نظر بوده؛ اما در برخی دیگر، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان با استناد به روایات، وجود نسناس قبل از آفرینش آدم(ع) را انکار کرده­­اند. در این نوشتار، با بررسی نظرات علمای لغت و دقت در روایات ذکر شده در کتب تفسیری و روایی ذیل بحث آفرینش آدم(ع)، وجود نسناس به اثبات ­رسید. هم­چنین ضمن اثبات آفرینش عناصر و مخلوقات متعددی پیش از آدم(ع)، با استناد به روایات، وجود عوالِم و آدم­های متعددی قبل از آدم(ع) اثبات شد. بر این اساس، هم­چنان­که نسل کنونی آدم(ع) که اولین نسل آدم­ها نبود، آخرین نسل نیز نخواهد بود.

«لا حدّیت ذات باری‌تعالی»، یعنی بساطت خدای متعال از وجود و عدم، یعنی ذات باری‌تعالی محدود به هیچ حدی نیست، به هیچ اعتبار؛ نه آغاز و پایان، نه فقدان ذاتی و نه محدودیت کمالی. لا حدّیت، اساس توحید بوده و بنا به فرمایش امام رضا(علیه‌السلام‌) نظام توحیدی ما بر اساس آن بنا شده است. بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی(رحمة‌الله‌علیه)، دلیل این لا حدّیت این است که موجودات محدود، باید به یک موجود نامحدود منتهی شوند وگرنه دور یا تسلسل پیش می‌آید. طبق نظر علامه طباطبایی(رحمة‌الله‌علیه) نامحدود بودن خداوند، لوازمی دارد. نخست اینکه موجود نامحدود، واحد است، دیگر اینکه موجود نامحدود، قاهر بر ما سوی الله است.

مسائل اعتقادی، زیربنای تفکّر انسان­ است و تمام باورها، اندیشه­ها، حرکات و سکنات او، بر اساس اعتقاد انسان شکل می­گیرد. بر این اساس است که شرط پذیرش در مباحث اعتقادی، تکیه بر برهان، استدلال، یقین و علم است. نوشتار حاضر با محوریت عینیت ذات و صفات الهی در اندیشه حکما، به روش کتابخانه­ای و با بهره­گیری از منابع فلسفی، سعی در بررسی دقیق توحید صفاتی از منظر حکمایی همچون ابن سینا، ملاصدرا و شیخ اشراق دارد. این پژوهش نشان می­دهد نظر صحیح در نحوه اتصاف واجب تعالی به صفات حقیقی مانند علم و قدرت و حیات و ... این است که اولاً واجب تعالی در مرتبه ذات، واجد همه صفات کمالی است؛ ثانیاً این صفات، موجب کثرت ذات و باعث ترکب آن نمی شود، بلکه هر یک از این صفات، عین ذات و تمام ذات اوست؛ و ثالثاً هر کدام از این صفات، عین یکدیگر می­باشند.

شر نیازمند شناخت حقیقت خوب و بد است تا بتواند رفتارهای خود و دیگران را ارزیابی کند. از جمله امور مهم در شناخت ارزش عمل، بررسی نقش نیت فاعل است. این مقاله با طرح این پرسش که «دیدگاه نهج‌البلاغه نسبت به تاثیر نیت بر ارزش اخلاقی عمل چیست؟»، به بررسی کتاب شریف نهج‌البلاغه، پرداخته و با روش کتابخانه‌ای، گونه‌های مختلف «نیت» را بررسی کرده است. دستاورد مقاله آن است که نیت می‌تواند در حکم فعل حسن یا قبیح باشد؛ فعل غیر اخلاقی را به اخلاقی تبدیل کند؛ به فعل حسن، ارزش ویژه ببخشد و فعل حسن را به فعل قبیح تبدیل کند. همچنین فعل بدون نیت نیک فاعل، ارزش اخلاقی مثبت ندارد و اگر انسان از عملی که اقتضای خوببودن را داراست، سعادت اخروی را نیت کند، عمل او ارزش اخلاقی قربآفرین دارد؛ اما اگر فقط مطلوب دنیوی را در نظر بگیرد، عمل او ارزش اخلاقی محدود دنیوی دارد، ولی ارزش اخلاقی قربآفرین ندارد.

از مسائل مطرح درباره قیامت، تغییرات جهان مادی و از جمله زمین دنیا و رابطه آن با پهشت است. خداوند در آیه ۷۴ سوره زمر می‌فرماید: ،آن زمین را به میراث، به ما داد و اکنون در هر جای بهشت که بخواهیم مکان می‌گیریم». مفسران، ذیل این آیه، اقوال مختلفی را ذکر کرده و بیشتر ایشان معتقدند مقصود از «ارض)» در آیه. که به مومنین آرث داده می‌شود، زمین آخرتی است . برخی نیز استعمال لفظ «ارض) را از باب استعاره دانسته اند. بعضی از مفسران نیز با توجه به مبانی و اصل سیاق و آیات نظیر آیه مذکور، معتقدند که زمین دنیوی از بین نمی رود؛ بلکه تبدیل به زمینی دیگر می‌گردد که از آن، به بهشت تعبیر شده است . در این پژوهش سعی شده با شیوه کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی، نظر مفسران در این زمینه، بررسی و تبیین گردد. براساس نظر برخی از معاصرین همچون علامه طباطبایی و یت له جوادی آملی، بین زمین دنیایی و بهشت. اتحاد نوعی وجود دارد و بهشت. حالت اخروی زمین دنیایی و چهره ملکوتی همین زمین است. این دیدگاه، متکی برسیاق آیات و شواهد روایی است که به نظر می‌رسد از دقت بیشتری برخوردار است.