جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از اصول بسیار مهم در حوزۀ معناشناسی و به‌ویژه فن ترجمه، شناخت اجزای واژگان در یک زبان است. «تحلیل مؤلفه‌های معنای واژگان» به‌عنوان یکی از نظریات حوزۀ معناشناسی و مطالعات معنایی، به تجزیۀ واحدهای زبانی به اجزای تشکیل­دهندۀ آنها می‌پردازد و به استخراج معنای نهفته در واژه و کشف لایه‌های معنایی آن توجه دارد و در شناسایی تفاوت‌های معنایی بین واژگان هم‌معنا، دارای اهمیت است. پژوهش پیش‌رو کوشیده ضمن معرفی این روش به‌عنوان رویکردی مهم در حوزۀ معناشناسی و ایجاد تعادل ترجمه‌ای، با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، به نحوۀ برابریابی واژگان بر مبنای تحلیل مؤلفه‌های معنایی در منتخبی از واژگان سوره‌های طه و مؤمنون در ترجمه‌های آقایان آیتی، الهی قمشه‌ای، رضایی اصفهانی، فولادوند و معزی بپردازد. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که در ترجمه‌های آقایان آیتی، الهی قمشه‌ای، فولادوند و معزی، در بیشتر موارد به انتقال دقیق مؤلفه‌های سازندۀ معنای یک واژه از زبان مبدأ به زبان مقصد توجه لازم صورت نگرفته و این کم­دقتی باعث ارائۀ معنای اولیه و هسته‌ای از واژگان شده است. ترجمۀ آقای رضایی اصفهانی نیز هرچند توفیق کامل نداشته، اما مؤلفه‌های معنایی واژگان را بهتر از سایر ترجمه‌ها انتقال داده است.

برابر مدلول ظاهری و ظهور عرفی آیه 33 سوره احزاب (آیه تطهیر)، مفسران مکتب خلافت با نادیده گرفتن سایر قراین و شواهد، در جهت شمول همسران پیامبر (ص) به‌عنوان «اهل‌البیت»، به سیاق آیات 28 تا 34 این سوره استناد کرده‌اند. در مقابل، عالمان امامیه عموماً به عدم اعتبار قاعده سیاق در این آیات حکم نموده، با محدود کردن قلمرو شمول مفهوم اهل‌البیت، تنها «خمسه طیبه» را مصداق آن می‌دانند. پژوهش حاضر پس از نقد و بررسی دیدگاه فریقین در مورد اعتبار یا عدم اعتبار سیاق در آیه محل بحث، راهکار جدیدی را به کمک قاعده اصولی «تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیه»، در قالب رویکرد معیار عرضه نموده است. طبق این نظریه، وصف اصولی «یا نساء النبی» در آیات مربوط به همسران از باب قاعده پیش­گفته، فضای نزول این آیات را تبیین نموده که بر محوریت شخصیت حقوقی نبی مکرم اسلام (ص) استوار است، تا به دنبال آن، ضابطة کلی که خود تعلیل و تأکیدی بر محتوای آیات مربوط به همسران است، در آیه تطهیر جلوه‌گر شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که با حفظ مصداق انحصاری آیه در شأن ائمه اطهار:، اصالةالسیاق در این آیات کاملاً توجیه‌پذیر است و محذوری در پی نخواهد داشت. همچنین از دیگر کارکردهای این قاعده در آیه محل بحث آن است که می‌توان شمول مصداق «اهل‌البیت» را برای دیگر معصومان نیز اثبات نمود.

استوارترین و مطمئن‌ترین روش در شرح آیات، راهیابی به عمق معنای واژگان قرآن است که راه را برای تبیین مراد خدای حکیم هموار می‌سازد. این روش در میان مستشرقان نظیر ایزوتسو و برخی از محققان اسلامی به‌کار گرفته شده است. پژوهش حاضر به معناشناسی مفهوم صبر در قرآن در سه گام معناشناسی واژگانی، میدان‌های معناشناسی و مطالعات متنی می‌پردازد. در گام اول با ارائه تعریف معناشناسی صبر و تبیین جهان‌بینی آن از دیدگاه قرآن، به مقایسه مفهوم صبر در قرآن با مفهوم صبر در پیش از اسلام می‌پردازد. در گام دوم میدان‌های معناشناسی و گستردگی معنایی واژه در قرآن بررسی می شود. و در گام سوم به مطالعات متنی صبر در قرآن پرداخته می‌شود. تعریف صبر و شبکه معنایی و واژه‌های کلیدی و کانونی و جهان‌بینی صبر در قرآن در این گام تبیین می‌گردد. نتیجه بررسی معناشناسی واژگانی صبر بر پایه معنای اساسی و با مطالعه جهان‌بینی و فرهنگ قومی عرب جاهلی پیش از اسلام، نخست این است که این واژه پیش از اسلام نیز کاربرد داشته و معنای اصلی واژه صبر و دیگر واژه‌های مترادف آن، همان استقامت و بردباری است و تطورات معنایی واژگانی نداشته است. ولی بر اساس جهان‌بینی اسلامی، این واژه تطور معنایی والای اخلاقی داشته و ارزش‌های معنوی دنیوی و اخروی برای آن ترسیم شده است.

یکی از موضوعات مهم و کلیدی زیرمجموعه عدالت و امنیت، بحث اهمیت عدالت یا امنیت است. در این بحث سه فرضیه درخور تصور است. در یک فرضیه عدالت اهمیت دارد و اهمیت آن بیش از امنیت است. در فرضیه دوم، امنیت اهمیت دارد و عدالت در رتبه بعدی قرار می‌گیرد، و در فرضیه سوم، عدالت و امنیت اهمیت برابر دارند و هیچ کدام بر دیگری مقدم نیست. پژوهش پیش رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن به سرانجام رسیده و نتیجه آن، اثبات اهمیت عدالت است و مستندسازی آن به تعریف عدالت و امنیت، آیات قرآن و روایات می‌باشد.

تحقیق حاضر با هدف طراحی مدل مفهومی عوامل مؤثر بر تقویت خودکنترلی در منابع انسانی سازمان‌ها مبتنی بر آموزه‌های قرآنی انجام شد. برای این منظور، از نظریه‌پردازی داده‌بنیاد که نوعی راهبرد تحقیق کیفی می‌باشد، استفاده شد. با طی مراحل فرایند نظریه‌پردازی داده‌بنیاد شامل کدگذاری‌های باز، محوری و انتخابی، 465 کد، 105 مفهوم و 20 مقوله شناسایی شد که از طریق کدگذاری‌های مذکور، به ترتیب کدها به مفاهیم و مفاهیم به مقوله‌ها تبدیل شدند و در نهایت با برقراری پیوند بین مقوله‌ها، مدل مفهومی تحقیق، تدوین و ارائه شد؛ مدلی که سازمان‌ها می‌توانند با استفاده از آن، خودکنترلی در منابع انسانی خود را تقویت نموده و به این ترتیب، هزینه‌های مربوط به ایجاد و نگهداری نظام‌های کنترل خارجی را صرف توسعه منابع انسانی نموده و سلامت اداری در محیط کار را با کمترین هزینه بهبود بخشند.

در آیه 25 سوره حدید، موضوع نزولِ «کتاب» و «میزان» مطرح شده و هدف از آن، تحقق عدالت اجتماعی دانسته شده است. یکی از روش‌های تحقیق در آیه، بررسی آراء مفسران ذیل آن است و اگر این بررسی دارای سیر تاریخی باشد، علاوه بر تبیین معنا و پیام آیه، چگونگی سیر اندیشه مفسران در تفسیر آیه را نیز آشکار می‌کند. این تحقیق می‌نمایاند که بیشتر تفاسیر در طول قرن‌ها با نگاهی ساده و سطحی، از کنار این آیه گذشته‌اند و تنها برخی تفاسیر، تا حدّی به معنای کتاب و میزان و چگونگی نقش آن در تحقق عدالت اجتماعی توجه کرده‌اند و این توجه از قرن پنجم آغاز شده و با نوسان‌هایی تداوم یافته است؛ چنان‌که اوج آن را در قرن اخیر می‌توان شاهد بود، هرچند آیه همچنان نیازمند ژرفکاوی‌های بیشتری است.

قرآن‌پژوهی یکی از دیرینه‌ترین حوزه‌های پژوهشی در اسلام است. اندیشمندان با گرایش‌های خاص خود به واکاوی قرآن پرداخته‌اند. تحلیل مبانی اندیشمندان جهت ارائه درک صحیح مواضع ایشان، ضروری و راهگشا خواهد بود. در این میان، رویکرد حدیث‌محوری به مفاهیم قرآنی نیز قدمت زیادی دارد. البانی از محدثان معاصر با همین رویکرد سراغ قرآن رفته و آثاری از خود بر جای گذاشته است. مبانی ایشان عبارت‌اند از: عدم جواز کمترین ترجیح آیات بر روایات، تبیین قرآن توسط سنت به‌معنای سیطره سنت، عدم جواز تفکیک عقاید از احکام و لزوم تبعیت از فهم سلف صالح. ایراداتی بر مبانی البانی وارد است، از جمله: وجود تفاوت و تمایز در بین آیات، ضعف استدلال، تعمیم جزء به کل و تناقض‌گویی. این مقاله در صدد واکاوی حدیث‌محوری در آثار البانی که بر فهم قرآن اثر سوء گذاشته، می‌باشد. روش پژوهشی در این تحقیق، کیفی از نوع توصیفی ـ تحلیلی است.

کلام الهی اصلی‌ترین منبع فهم آموزه‌های اسلامی است که در تفسیر آن، دستیابی به نیت صاحب ‌متن اهمیت‌ دارد. اما آیا معانی مقصود خدای متعال می‌توانند متعدد باشند؟ در این ‌راستا، نظریه‌ تفسیری ابن‌عربی قابل توجه ‌است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی و نقد وحدت و کثرت معانی مقصود در آثار ابن‌عربی، تحلیل مبانی فلسفی مقصود نبودن معانی نادرست الفاظ و مقصود دانستن تمامی احتمالات معنایی درست می‌پردازد و در نتیجه اثبات می‌کند تمامی معانی محتمل درست واژگان، مقصود خدای متعال هستند. سپس برخی از پیامدهای این نظریه در تفسیر قرآن کریم و استنباطات فقهی از آن را بررسی‌ نموده و در پرتو آن آشکار می‌سازد که تکثر معنای قصدی در تفسیر کلام الهی، راه را برای دریافت معارف بیشتری از قرآن و سنت می‌گشاید. همچنین در این نوشتار نظریه تکثر معنای ابن‌عربی با نظریه برخی از اندیشمندان هرمنوتیک مقایسه شده است.

هدف از این نوشتار، آسیب‌شناسی کتاب‌های نوشته شده در موضوع اخلاق قرآنی از منظر سازمان‌دهی و نظام‌مندسازی آن و ارائه مدلی جدید برای نظام اخلاقی قرآن است. بدین منظور، با توجه به ضرورت نظام‌مندسازی معارف اخلاقی قرآن و آسیب‌هایی که در این زمینه در کتاب‌های موجود دیده می‌شود، به روش توصیفی تحلیلی، برخی از مهم‌ترین کتاب‌های مرتبط با اخلاق قرآنی ارزیابی شده و نقدهایی به لحاظ شکلی و محتوایی صورت گرفته است. سپس با معرفی نظام اخلاقی قرآن در قالب یک نظام مخروطی و هرمی شکل، ساختاری نظام‌مند مشتمل بر مبانی اخلاق، اصول اخلاق و اهداف اخلاق پیشنهاد و امتیازات مدل پیشنهادی تشریح شده است.

در آیه 34 سوره نساء یکی از راهکارهای مقابله با نشوز زنانی که وظایف زناشویی خود را ترک کرده‌اند، «ضرب» معرفی شده است (واضْرِبُوهُنَّ). پژوهشگران قرآنی دیدگاه‌ها و آراء متفاوتی در تفسیر و معنای آن مطرح کرده‌اند که یکی از این آراء، دیدگاه نسخ تمهیدی آیه می‌باشد که توسط آیت‌الله معرفت ابداع شده است. بر اساس این نظریه، دستور به ضرب و تنبیه بدنی زنان در این آیه، از ابتدا مراد جدی خداوند نبوده، بلکه هدف از طرح آن در قرآن کریم، زمینه‌سازی برای منسوخ شدن این عمل از جامعه به‌صورت تدریجی بوده است. پژوهش حاضر با بررسی و گردآوری دلایل و مستندات این نظریه، به ارزیابی این ادله پرداخته و به این نتیجه می‌رسد که مستندات ارائه شده توان اثبات مدعا را ندارند و بر این اساس نمی‌توان نسخ در این آیه را پذیرفت. از طرف دیگر، توجه به سخنان لغویان نشان می‌دهد که مناسب‌ترین وجه در معنای آیه که از دیرباز نیز مورد قبول بیشتر مفسران و قرآن‌شناسان بوده، همان معنای ظاهری، یعنی زدن و تنبیه بدنی زنان ناشزه می‌باشد که توجه به شرایط و حدود این مسأله، برخی ابهامات و شبهات احتمالی مربوط به آن را برطرف می‌سازد.