جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله اصلی پژوهش حاضر انطباق فراز «یا مَن دلّ علی ذاته بِذاته» در دعای صباح با تقریرهای مختلف برهان صدیقین است. با روش توصیفی ـ تحلیلی مهمترین این تقریرها مورد بررسی قرار گرفته شده و یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد تنها می‌توان براساس تقریر علامه طباطبایی ادعا کرد که این فراز اشاره بر برهان صدیقین دارد. در این تقریر از اصل وجود واقعیت به وجوب آن نایل آمده و از طریق لوازم همین وجود، وجوب خدا اثبات می‌شود و به نظر می‌رسد این همان دلالت ذات بر ذاتی است که امام علی× در دعای صباح به آن اشاره فرمودند. اما بر اساس تقریر ابن سینا و ملاصدرا این فراز از دعا مصداق برهان صدیقین نیست. در تقریر ابن سینا امکان ماهوی مأخوذ است و از استحاله دور و تسلسل کمک گرفته شده و در تقریر ملاصدرا از اصول فلسفی مانند اصالت و تشکیک وجود و ربط علّی استفاده شده که در هر دو تقریر از غیر ذات حق برای اثبات وجوب حق کمک گرفته شده است.

فرزند داشتن خداوند، از مباحثی است که در ادیان و مذاهب مختلف مورد توجه می باشد. مسئله تحقیق، آن است که، «فرزندآوری خداوند» ـ با مبانی برهانی ابن‌سینا، ملاصدرا و علامه طباطبایی پیرامون آیه ۳ سوره توحید ـ چگونه قابل بررسی است؟ روش تحقیق حاضر، تحلیلی ـ توصیفی است که در طول پژوهش، از بازنویسی و واضح‌سازیِ استدلال‌ها، در قالب جداول و گزاره‌های منطقی بهره‌گیری شده است. مبتنی بر یافته‌های تحقیق، ابن‌سینا بر اساس «لزوم ماهیتِ مشترک مابین والد و مولود» فرزندآوری خداوند را باطل می داند. ملاصدرا سه استدلال مطرح می کند؛ استدلال اول دارای ضعفِ «تبیین ناکافی مقدمه» است. استدلال دوم، با مبانی ایشان در باب حرکت جوهری عالم و دوام فیض ناسازگار می باشد. استدلال سوم ایشان، در مقام مقایسه، تناسب بیشتری با مبانی حکمت متعالیه دارد. استدلال علامه‌طباطبایی مبتنی است بر ناسازگاریِ فرزندآوری با صمدیت، که نسخه تکمیلی استدلال [بر اساس وجوبِ وجود خداوند] ارائه شده است.

اخبار مربوط به طینت به علت صعوبت و پیچیدگی، دارای تفاسیر مختلف و گاه متعارض با هم هستند. در این تحقیق تلاش شده ضمن واکاوی احادیث با توجه به سیر تاریخی آن و بررسی مختصر نظر پیشینیان و گزارش مفصل نظر علامه طباطبایی و امام خمینی(ره) به این مسأله پرداخته شود. علامه طباطبایی با دسته بندی اخبار طینت در پنج دسته با تحلیل فلسفی دقیق و بدیع اخبار طینت را تفسیر می­کند و نظری نو در باب ذاتی بودن سعادت و شقاوت ارائه می­کند. در طرف دیگر امام خمینی(ره) راه حل پیچیدگی اخبار طینت را تاویل آنها می­داند. وی طینت را به مواد تشکیل دهنده انسان ارجاع می­دهد که از پیش و بدو منعقد شدن نطفه که متاثر از نوع تغذیه والدین می­داند به عنوان مبادی سعادت و شقاوت در سرنوشت انسان تاثیر دارند. امام(ره) ضمن رفع شبهه جبر، این مواد را در سرنوشت انسان دخیل و موثر دانسته، لکن سعادت و شقاوت را اموری اکتسابی می­داند.

آقای دکترعبدالکریم سروش در موضوع نسبت دین و قدرت، معتقد است که اسلام، دینی خشن و خدای اسلام، سلطانی مقتدر و خشن است. او قرآن را خوف‌نامه و حضرت محمد| را عارفی مسلح و پیامبری قدرت‌طلب و اقتدارگرا معرفی نموده است. سروش حکومت نبوی را نیز حکومتی خشن و اقتدارگرا دانسته است؛ بنابراین الگوبرداری سیاسی و حکومتی از حکومت نبوی در دنیای امروز را امری خطا و خطرناک می‌داند که منجر به تشکیل حکومت‌های اقتدارگرا و خشن می‌گردد. مسئله نگارندگان در این تحقیق با سنجش درون دینی و برون دینی این دیدگاه است و روش تحقیق در این پژوهش نیز تحلیلی-انتقادی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که برخی ادعاهای این نظر سست و بی‌پایه هستند از جمله اینکه؛ سروش تفسیرخاصی از تاریخ یعنی ساختار محمدِ| قدرت‌طلب و اقتدارگرا را برگزیده و تنها از این دریچه به اسلام تاریخی نگریسته است و همچنین بر خلاف ادعای او، قرآن مجموعه‌ای از بشارت‌ها و انذارها است و آیات بسیاری در آن بر محبت، رحمت و عشق دلالت می‌کند.

هدف از انجام این تحقیق بررسی نحوه استفاده استاد محمدتقی جعفری از آثار نویسندگان ادبیات جهان در تبیین مسایل دینی و اخلاقی می‌باشد. روش این تحقیق، کتابخانه‌ای و توصیفی است و دامنه آن شامل: شرح مثنوی معنوی، شرح نهج البلاغه و کتاب‌های هنری ایشان است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین استفاده در این حیطه توسط استاد جعفری از آثار تولستوی و ویکتور هوگو اتفاق افتاده است و از سویی دیگر آثار کسانی چون: صادق هدایت، کافکا و... مورد استفاده نبوده‌اند، زیرا استاد جعفری معتقد است این آثار در زمینه ادبیات پوچ گرایی هستند. همچنین با توجه به اینکه شرح مثنوی پیش از شرح نهج البلاغه نگاشته شده است استاد در استفاده از مثالهای ادبی با هم همپوشانی داشته و در مواردی یکسان می‌باشند. پیشنهاد می‌گردد با توجه به اینکه در بین شارحان و مفسران علوم دینی، هیچ کس چون محمد تقی جعفری به استفاده از ادبیات و هنر درتبیین دین نپرداخته است، از آثار ایشان در کتب گروه معارف اسلامی دانشگاه ها بیش از پیش استفاده گردد.

مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که خدا به عبادت انسان نیازی ندارد، اما چرا او را به تذلل در برابر خود امر کرده است؟ پاسخ این است که کرنش و تذلل در برابر خدا، عیناً عزت و تعالی انسان است. این ادعا با تبیین فلسفی و با شیوه‌ی توصیفی‌ ـ ‌تحلیلی بررسی و با استشهاد به آیات و روایات اثبات شده است. تکیه‌گاه فلسفی در این بحث، آموزه‌ی «وجود رابط معلول نسبت به علت» است. ضمن توضیح این مسئله، تبیین شده که انسان فعل خدا است و وجودی رابط دارد؛ و همان‌طور که وجود رابط متقوم به وجود مستقلِ مربوطٌ الیه است، علم به وجود رابط نیز متقوم به علم به وجود مستقل است. در این پژوهش به این یافته می‌رسیم که انسان با دریافت تحقیرهای تکوینی و تشریعیِ خدا، با حقیقت رابط خود، و در پی آن با ذات مستقل و بی‌نیاز خدا آشنا می‌شود. از آن‌جا که تحقق علم حضوری بدون اتحاد وجودی عالم و معلوم معنا ندارد، او با هستی مستقل خدا ارتباط وجودی آگاهانه پیدا می‌کند و به عزت الاهی می‌رسد.

قرآن کریم در موارد متعدد اقدام به تقسیم گروه‌های انسانی نموده است. این تقسیمات انسانی در راستای اهداف هدایتی و تربیتی قرآن قرار دارد. پرسش این تحقیق آن است که گروه‌های مطرح شده در قرآن چگونه بازتاب دهنده معصومان^ است؟ این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای و توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است، با محور قرار دادن تقسیم موجود در سوره واقعه، دیدگاه مفسران کلامی اهل سنت مانند فخررازی، زمخشری، سمرقندی، آل‌غازی و آلوسی را با برداشت‌های مفسران کلامی شیعه مانند طوسی، طیب و طباطبایی ارزیابی نموده است، تا نشان دهد این رویکرد تفسیری، گروه‌های موجود در آیه را چگونه بازشناسی کرده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد در این تفاسیر دو دیدگاه کلی درباره مصداق‌شناسی سابقان و مقربان، بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. دیدگاه نخست با تبیین‌های مختلف، مورد تحلیل و پذیرش قرار گرفت و چالش‌‌ها و اشکالات دیدگاه دوم، بیان گردید.

مسئله فهم ماهیت وحی بر اساس رؤیا و نسبت‌هایی که بین رؤیا و وحی در متون دینی ذکر شده و قابلیت استنباط از آن ها، هدف پژوهشی این مقاله است. روش بررسی این موضوع، تفسیری ـ تحلیلی است که بر اساس ظواهر متون دینی در باب نسبت وحی و رؤیا و سخنان مفسران در این باب، از امکان یا عدم امکان بهره‌بردن از رؤیاشناسی برای وحی‌شناسی می‌‌پرسد. دریافته‌های این تحقیق به گونه‌شناسی انواعی از تشابه و نسبت بین وحی و رؤیا مانند؛ تضعیف حواس ظاهری، تعبیر پذیری بعضی از رؤیاهای صادقه و وحی و انزال وحی در رویا رسیدیم. همچنین رویای صادقه در متون دینی بخشی از نبوت تلقی شده است. بر این اساس، رؤیاشناسی می‏تواند به وحی‏شناسی کمک کند، و از این شیوه باید بهره برد، اما در نظریه رویا انگاری وحی مغالطات نظیر مغالطه «کنه و وجه»، «بزرگ نمایی»، «کوچک نمایی»، «تمثیل» و... شکل می‌گیرد.

این نوشتار، به مقایسه نظریّات دو فیلسوف بزرگ اسلامی و غربی، استاد مطهری و روسو درباره جبراجتماعی پرداخته، مسئله تحقیق این است که چه رابطه‌ای بین دیدگاه‌های استاد مطهری و روسو درباره جبر اجتماعی وجود دارد؟ هدف این جستار روشن کردن افتراقات و یا اشتراکات احتمالی موجود دردیدگاه‌های ایشان درخصوص جبر اجتماعی است. لذا این پژوهش به روش تحلیلی ـ توصیفی و با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای و بررسی آثار این دو فیلسوف، به بررسی ادلّه و مبانی آنان پرداخته و فرضیّه تحقیق این است که هرچند هر دو متفکّربه جبراجتماعی معتقدند، اما درمواجهه با جبراجتماعی، دیدگاه‌های کاملاً متفاوتی دارند. یافته‌های پژوهش، مبانی روسو را به صورت مثلّثی که قاعده آن اصالت جامعه است، نشان می‌دهد. درمقابل، مبانی استاد مطهری در نفی جبر اجتماعی، به صورت مخمّس بیان شده که اصل فطرت درآن نقش بنیادین و اساسی دارد.

تحلیل جامعه‌شناختی خاستگاه دین، یکی از حوزه‌های مطالعات برون‌دینی است که دستاوردهای آن معمولاً در تقابل با اندیشه‌های درون‌دینی انگاشته می‌شود. مسئله پژوهش فرارو ارزیابی یافته‌های جامعه‌شناسان دین از منظر اندیشه دینی است. در این راستا با روش توصیفی ـ تحلیلی محورهای اصلی برخی از اندیشه‌های جامعه‌شناختی دینی را طبق مبانی قرآن و حدیث ارزیابی کرده است. یافته‌های تحقیق حاکی از این است که بنیادی‌ترین دغدغه‌هایی که جامعه‌شناسان را در عصر مدرن به تقابل با دین کشانده، بر سه محور پارادایمی هستی‌شناختی مادی‌گرایانه، معرفت‌شناختی حسی وحی‌گریزانه و انسان‌شناختی تطور تکامل گرایانه بنا شده است. از منظر دینی، غیب خود بخشی مهم و اصلی از هستی است و عقل خود حجتی درون‌دینی است و انسان و دین نیز محصول تطور نیستند بلکه هر دو دارای حقیقتی غیبی و متعالی و تنزل ‌یافته از عالم معنا هستند.