جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله تعارض ادیان همزمان با عصر جدید به عنوان مساله ای فلسفی در سپهر اندیشه معاصر مطرح شده که فراخور دیدگاه اندیشمندان مختلف پاسخ های متفاوتی دریافت کرده است. این نوشتار نگاهی انتقادی به یکی از این پاسخ ها که توسط جان هیک، فیلسوف معاصر انگلیسی، مطرح شده است، دارد. تلاش این مقاله بر آن است ضمن پرهیز از دوباره گویی دلایل اصلی ناکارآمدی این پاسخ را بیان و از مناظر معرفت شناسانه، تجربی، فلسفی و الهیاتی انتقادات بنیادی وارد بر آن را بیان کند و نشان دهد که برای مواجهه با فرهنگ های مختلف نمی توان اصول اساسی آن ها را نادیده انگاشت و در صورت چنین رویکردی با چه چالش هایی مواجه خواهیم شد.

این مقاله درصدد است تا دریافت جلال آل احمد از معنا و مفهوم «غرب و غرب زدگی»، تلقی او از علل و ریشه های پدیدار تاریخی غرب زدگی و نیز فهم وی از سنت و دلایل ضرورت بازگشت به سنت را، که نقشی اساسی در شکل گیری فضای ذهنی (پارادایم) تفکر اجتماعی ما ایرانیان در دوره معاصر ایفا کرده اند، به خصوص در قیاس با بصیرت های بنیادین متفکر معاصر، سید احمد فردید، مورد نقد و بررسی قرار دهد. پارادایمی که پس از گذشت حدود نیم قرن از زمان ظهور آن بر ذهن و اندیشه و فضای اجتماعی جامعه ایرانیان غلبه دارد.

پژوهش پیرامون نظریه دموکراسی کارل ریموند پوپر (1994-1902) و سنجش نسبت مبانی فلسفی و معرفت شناختی اش با آن، هدفی است که دانش پژوه در این مقاله دنبال می کند. اهمیت این مبحث در نشان دادن پیوند و سازگاری منطقی میان مبانی علمی فلسفی پوپر و موازین و آموزه های برکشیده از آن با مدل دموکراسی اوست. از این حیث، سعی بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، مبانی و مقاصد دموکراسی و مولفه های برجسته و نظری آن برحسب مفروضات نظری پوپر شرح و تبیین (Explanation) گردد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که پوپر به گونه ای هوشمندانه، دریافت های معرفت شناختی سیاسی خود را بر مبانی علمی و فلسفی اش استوار ساخته و مضمون آن را به عرصه دموکراسی تعمیم بخشیده است.

این مقاله به بررسی مبانی هرمنوتیکی لئواشتراوس و تاثیر آن بر اندیشه سیاسی و قرائت وی از آثار افلاطون پرداخته است. باور وی به تعالیم سری و علنی فیلسوفان و ترس آنان از تعقیب و آزار راهی برای مطالعه معمولی آثار فیلسوفان نمی گذارد. و همه آنچه که به نام فلسفه از آثار آنان گفته شده دروغ شرافتمندانه ای است که فیلسوفان ناچار بوده اند به مردم بگویند؛ آنان در پنهان خویش، باورهای دیگری داشته اند که مصلحت نمی دیدند تا سر خویش را جز برای اصحاب، نمایان سازند. در حقیقت، اشتراوس خود دشمن فلسفه به معنایی است که در دانشگاه ها تدریس می شود. در این مقاله به طور جدی و با دلایل منطقی به نقد این دیدگاه پرداخته ام. انگیزه اشتراوس در رویکرد به آثار افلاطون بحران در غرب بوده است اشتراوس در بحث از عدالت در جمهور افلاطون، دیدگاه تراسیماخوس را منطقی می داند و معتقد است: «عدالت چیزی نیست جز عمل به نفع و مصلحت اقویا». او دفاع سقراط در برابر این دیدگاه را ناقص دانسته، بر این باور است که سقراط نیز با تراسیماخوس هم عقیده بوده است.

به نظر دریدا، منشا خشونت و دیگرستیزی موجود در ساحت سیاست غربی تفکر متافیزیکی است؛ سنت متافیزیک غربی، از افلاطون تا هوسرل، جایگاه اصلی و اولیه دیگرستیزی سیاسی است. این تفکر با نفوذ به تمامی ساحت های اندیشه و عمل انسان غربی، راه را بر بینش و کنشی دیگرخواه بسته است. دریدا با نقد مصادیق این دیگرستیزی، می کوشد سیاستی دیگرگون بیافریند. این مقاله پژوهشی در ماهیت نقد دریدا از سنت متافیزیکی در مرحله نخست، و نحوه ارتباط این نقد با سیاست واسازانه در مرحله بعد است.

اگزیستانسیالیسم یکی از مکاتب فلسفی است که بخش بزرگی از فلسفه معاصر را دربر می گیرد. فیلسوفان اگزیستانسیالیست بر هستی انسان همچون گونه ای متمایز از هستی دیگر هستندگان تامل می کنند و با دقت به این تمایز، هستی انسان را «وجود» یا existence می نامند. آن ها درصدد نشان دادن تفاوت میان وجود یا بودن انسان در این دنیا با سایر اشکال هستی اند. در نتیجه، به تحقیق در شیوه و شکل بودن انسان در دنیا و بررسی مباحث وجودی و حالات او ناچارند.ضمن این که این رهیافت بسیار مورد توجه اندیشمندان آن عصر و پس از آن قرار گرفت، می توان سورن کی یر کگارد را با تاملات اساسا دینی، در برابر فلسفه منطقی و اصول عقلانی هگل، آغازگر اگزیستانسیالیسم خواند و از گابریل مارسل، کارل یاسپرس، مارتین هایدگر، و ژان پل سارتر در مقام نمایندگان اصلی این مکتب نام برد.شایان توجه است که فیلسوفان اگزیستانس از نظام سازی و ارائه فلسفه سیستماتیک پرهیز کردند و با وجود تنوع افکار فلسفی در این حوزه وسیع، که بعضا باعث کج فهمی هایی شده، شیوه فلسفه ورزی مشترک و آغاز و تاکید آن ها بر انسان به جای طبیعت، آن ها را ذیل عنوان اگزیستانسیالیست گرد می آورد.

در تفکر جان لاک، ذهن در عملکردی فعال صورت های محسوس و متوالی کسب شده از حواس بیرونی و درونی را با هم تالیف می کند و در برابر اعیان خارجی، اعیانی علمی (ذهنی) می سازد و بدین ترتیب به مفاهیم ماهوی از اعیان دست می یابد. در ادامه، فاهمه برخی از تصورات مشترک مربوط به چند عین مشابه را گزینش می کند و آن ها را ذاتیات اعیان مذکور و بنابراین «نوع» آن ها معرفی می کند. بنا به این عقیده، مولفه های انواع را ما انتخاب می کنیم و بنابراین، انواع محصول انتخاب و قرارداد ذهن هستند.در مقابل، به عقیده کانت، ذهن صرفا انتزاع کننده صورت های غایی و محض اعیان یا همان انواع و اجناس آن هاست. بنا به این رویکرد، قوه حکم تاملی در فعالیتی کاملا نامتعین و به دور از مفاهیم و اصول پیشینی فاهمه، انواع اعیان را مورد تامل قرار می دهد و با انتزاع انواع و اجناس، اعیان و قانون های فراوان تجربه را وحدت می بخشد. این موضع که صورت های کلی مذکور را کاملا ذهنی و غیرمعرفتی معرفی می کند و آن ها را به فرولایه فراحسی طبیعت یا همان طبیعت فی نفسه نسبت می دهد، موضعی رئالیستی است و بنابراین در مقابل قراردادگرایی لاک قرار دارد، هر چند نه قراردادگرایی لاک از نوع افراطی است و نه رئالیسم کانت. این نوشتار درصدد است موضع مخالف این دو فیلسوف در باب سهم ذهن در حصول انواع را تشریح کند.

پرسش مقاله حاضر این است که تا چه اندازه بحث فوکویاما درخصوص «پایان تاریخ»، علیرغم، ادعای خویش می تواند خاستگاهی در منظومه فکری هگل داشته باشد. مقاله قبل از توجه بدین پرسش، ابتدا کلیاتی از باب تمهید در خصوص بحث «پایان» و از جمله «پایان تاریخ» را پیش می کشد، سپس به تقریر رای فوکویاما بر اساس کتاب «پایان تاریخ و آخرین انسان» او می پردازد. آنگاه به اقتضای گفتار در تفسیر کوژو از هگل درنگ می کند و سرانجام به پرسش اصلی مقاله برگشته و دعوی فوکویاما را مبنی بر خاستگاه هگلی بحث مورد چون و چرا قرار می دهد و وجوه افتراق او را از هگل متذکر می شود.

هر چند اعتبار و منزلت دموکراسی در دنیای معاصر چنان گسترده شده است که بسیاری وجود آن را مسلم و بدیهی می انگارند، نظریه دموکراسی و موازینش با انتقادات چالشی روبه رو بوده است. منشا غالب رویکرد انتقادی به دموکراسی را باید در عصر یونان باستان جست وجو کرد. در واقع، از همان سرآغاز باستان ماهیت دموکراسی، معضلات و بحران هایی را فراروی خود داشته است که دموکراسی های عصر ما نیز کم و بیش با آن ها در جدال اند. بازخوانی اجمالی برخی ملاحظات نقادانه پیرامون دموکراسی با روش تحلیلی- توصیفی و تبیین چالش های فرادید آن هدفی است که در این مقاله دنبال می شود. مطابق یافته های این پژوهش، تعامل معرفتی بین برابری و آزادی، دوسویه متناقض دموکراسی، معمای دموکراسی، و پدیده جهانی شدن عمده چالش هایی اند که نظریه دموکراسی با آن ها مواجه است.

نظریه بازی های زبانی (the theory of language games)، محوری ترین بحث فلسفه متاخر لودویگ ویتگنشتاین (1889- 1951)، فیلسوف اتریشی تبار انگلیسی، است. این نظریه در تقابل با نظریه تصویری زبان، که هسته فلسفه متقدم ویتگنشتاین است، بسط یافته است.بر اساس نظریه تصویری، زبان صرفا یک کارکرد دارد: تصویرگری واقعیت. ما می توانیم با شناخت حقیقت زبان، حقیقت جهان را دریابیم. در واقع، نظریه اخیر اساسا نماینده یک دیدگاه مدرن درباره زبان است. در مقابل، طبق نظریه بازی های زبانی، زبان پدیده ای چندبعدی است، از این رو، نمی توان آن را از دیدگاهی ذات گرایانه دریافت. در واقع، زبان پیکره ای از بازی های زبانی- کارکردهای زبانی، متفاوت است. هر یک از این بازی های زبانی با شکلی از زندگی منطبق است. بنابراین، فهم یک بازی زبانی مستلزم شرکت در آن شکلی از زندگی است که بازی زبانی مورد نظر در بستر آن واقع می شود. نظریه بازی های زبانی اساسا یک دیدگاه فلسفی پست مدرن درباره زبان است. هدف ما در این مقاله تحلیل ابعاد گوناگون مدعای اخیر است.