جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جنبش اومانیستی یا انسان گرایانه در رنسانس اروپا به منظور احیای ارزش از دست رفته انسان قرون وسطایی که تحت حاکمیت استبدادی نظام سلسله مراتبی کلیسا قرار داشت عصر طلایی یونان باستان را نمونه اعلای ارزش گذاری به انسان یافت و جهت طراحی مدرنیته غربی از ادبیات اسطوره ای بهره فراوان برد و شالوده های انسان گرایانه غرب مدرن را تحت تاثیر اسطوره های یونانی شکل داد مقاله حاضر برخی وجوه انسان گرایانه مدرنیته غربی را در اسطوره ها ردیابی می نماید که عبارتند از: معرفت شناسی، روان شناسی و خداشناسی.

اصطلاح «جهان غربی» تعبیر جدیدی است که به هیچ وجه مورد استفاده ابن خلدون نبوده است. ولی این واقعیت نمی گوید که ابن خلدون تصوری از یگانگی نسبی آنچه ما امروزه جهان غربی می خوانیم نداشته است. ابن خلدون آنچه را ما امروزه جهان غربی می خوانیم تا حدودی به مثابه جهان یگانه ای تصور می کرده و از آن با عنوان «جهان شمالی» یاد می کرده است. در این مقاله بر پایه ادعای مذکور، ملاحظاتی روش شناسانه درباره آشنایی وی از این جهان یگانه روا داشته می شود چرا که اصولا ابن خلدون اندیشمندی روش حساس است که وی را از این جهت، در میان سایر اندیشمندان و نویسندگان جهان پیشامدرن ممتاز کرده است. مقاله حاضر می کوشد تا پس از تحلیل کلیات روش آشنایی ابن خلدون با جهان به اصطلاح غربی و دریافت شاخصه های اصلی آن، منابع اصلی این آشنایی را از دل متن کتاب تاریخ العبر و مقدمه ارزشمند آن استنتاج کرده و بازشناسی کند.

پژوهش پیرامون نظریه دموکراسی کارل ریموند پوپر (1994-1902) و سنجش نسبت مبانی فلسفی و معرفت شناختی اش با آن، هدفی است که دانش پژوه در این مقاله دنبال می کند. اهمیت این مبحث در نشان دادن پیوند و سازگاری منطقی میان مبانی علمی فلسفی پوپر و موازین و آموزه های برکشیده از آن با مدل دموکراسی اوست. از این حیث، سعی بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، مبانی و مقاصد دموکراسی و مولفه های برجسته و نظری آن برحسب مفروضات نظری پوپر شرح و تبیین (Explanation) گردد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که پوپر به گونه ای هوشمندانه، دریافت های معرفت شناختی سیاسی خود را بر مبانی علمی و فلسفی اش استوار ساخته و مضمون آن را به عرصه دموکراسی تعمیم بخشیده است.

با آغاز نهضت ترجمه، آشنایی مسلمانان با آراء فلاسفه یونان شروع شد. می توان گفت ارسطو بیش از هر فیلسوف دیگری مورد توجه قرار گرفت. اولین فلاسفه اسلامی مانند کندی و فارابی با میراث یونانی آشنا بودند و تاثیرپذیری آنان از ارسطو در شاخه های مختلفی همچون منطق، متافیزیک (فلسفه اولی)، طیبعیات و مباحث علم النفس و اخلاق آشکار است؛ اما می بایست توجه داشت که علم سیاست تنها موردی است که آشنایی مسلمانان با آثار ارسطو در آن، مشکوک و محل بحث است. این مساله هرگونه سخنی در مورد تاثیرات ارسطو در سیر اندیشه سیاسی حکمای اسلامی را مشکل می کند و در هاله ای از ابهام قرار می دهد. برخی محققین تاثیر میراث یونانی در دانش سیاست دوره اسلامی را منحصر به افلاطون و برخی فلاسفه پیش از او می دانند و اساسا منکر تاثیر ارسطو در این زمینه بر اندیشه متفکران مسلمان می شوند. از آن جا که موضوع این نوشتار مستقیما منوط به حل این مساله است، ابتدا بحثی تاریخی را در این باره سامان می دهیم و در ادامه با پذیرش تاثیر ارسطو بر اندیشمندان اسلامی، این تاثیر را تا زمان ابن رشد در مورد برخی از فلاسفه شاخص مسلمانان که تا حدودی و هر چند بسیار کم وارد مباحث سیاست شده اند، مورد جستجو و تحقیق قرار خواهیم داد.

این مقاله به بررسی مبانی هرمنوتیکی لئواشتراوس و تاثیر آن بر اندیشه سیاسی و قرائت وی از آثار افلاطون پرداخته است. باور وی به تعالیم سری و علنی فیلسوفان و ترس آنان از تعقیب و آزار راهی برای مطالعه معمولی آثار فیلسوفان نمی گذارد. و همه آنچه که به نام فلسفه از آثار آنان گفته شده دروغ شرافتمندانه ای است که فیلسوفان ناچار بوده اند به مردم بگویند؛ آنان در پنهان خویش، باورهای دیگری داشته اند که مصلحت نمی دیدند تا سر خویش را جز برای اصحاب، نمایان سازند. در حقیقت، اشتراوس خود دشمن فلسفه به معنایی است که در دانشگاه ها تدریس می شود. در این مقاله به طور جدی و با دلایل منطقی به نقد این دیدگاه پرداخته ام. انگیزه اشتراوس در رویکرد به آثار افلاطون بحران در غرب بوده است اشتراوس در بحث از عدالت در جمهور افلاطون، دیدگاه تراسیماخوس را منطقی می داند و معتقد است: «عدالت چیزی نیست جز عمل به نفع و مصلحت اقویا». او دفاع سقراط در برابر این دیدگاه را ناقص دانسته، بر این باور است که سقراط نیز با تراسیماخوس هم عقیده بوده است.

پرسش مقاله حاضر این است که تا چه اندازه بحث فوکویاما درخصوص «پایان تاریخ»، علیرغم، ادعای خویش می تواند خاستگاهی در منظومه فکری هگل داشته باشد. مقاله قبل از توجه بدین پرسش، ابتدا کلیاتی از باب تمهید در خصوص بحث «پایان» و از جمله «پایان تاریخ» را پیش می کشد، سپس به تقریر رای فوکویاما بر اساس کتاب «پایان تاریخ و آخرین انسان» او می پردازد. آنگاه به اقتضای گفتار در تفسیر کوژو از هگل درنگ می کند و سرانجام به پرسش اصلی مقاله برگشته و دعوی فوکویاما را مبنی بر خاستگاه هگلی بحث مورد چون و چرا قرار می دهد و وجوه افتراق او را از هگل متذکر می شود.

مساله تعارض ادیان همزمان با عصر جدید به عنوان مساله ای فلسفی در سپهر اندیشه معاصر مطرح شده که فراخور دیدگاه اندیشمندان مختلف پاسخ های متفاوتی دریافت کرده است. این نوشتار نگاهی انتقادی به یکی از این پاسخ ها که توسط جان هیک، فیلسوف معاصر انگلیسی، مطرح شده است، دارد. تلاش این مقاله بر آن است ضمن پرهیز از دوباره گویی دلایل اصلی ناکارآمدی این پاسخ را بیان و از مناظر معرفت شناسانه، تجربی، فلسفی و الهیاتی انتقادات بنیادی وارد بر آن را بیان کند و نشان دهد که برای مواجهه با فرهنگ های مختلف نمی توان اصول اساسی آن ها را نادیده انگاشت و در صورت چنین رویکردی با چه چالش هایی مواجه خواهیم شد.