جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت چگونگی قوام‌یافتن تدریجی علم تربیتی مدرن در طول تاریخ فرهنگی و اجتماعی جهان مدرن، نقش مهمی در فهم بنیادین ماهیت این علم، ذهنیت‌ها، مضامین و کلان‌ایده‌های حاکم بر آن و میراثی که اکنون از آن به جا مانده،‌ دارد. پژوهش حاضر به هدف بررسی این چگونگی، در پژوهشی تاریخی-تحلیلی و با بهره‌گیری از برخی منابع تاریخی دست اول و دست دوم درباره‌ی تاریخ علوم تربیتی و آموزش و پرورش مدرن در مناطق و کشورها و ادوار تاریخی مختلف، به واکاوی مهم‌ترین بسترهای شکل‌گیری و تحوّل و توسعه‌ی علم تربیتی مدرن پرداخته است. بر اساس یافته‌های پژوهش،‌ شش زمینه‌ی فرهنگی و اجتماعی شامل «ضرورت یافتن تربیت نسل جدید برای جامعه‌ی جدید و عدم صلاحیت نهادهای سنتی برای ایفای این نقش»، «آموزشی‌سازی مسائل اجتماعی»، «کشف دوره‌ی کودکی و اهمیت یافتن مطالعه‌ی آن»، «روانشناسی‌گرایی»،‌ «پیدایش و تحول مدارس و مراکز تربیت معلم» و «پیدایش حرفه‌ی معلمی و حرفه‌ای سازی مشاغل مرتبط با آموزش و پرورش» به عنوان مهم‌ترین ذهنیت‌ها یا پدیده‌های اثرگذار در ساخت معنا و ماهیت علم تربیتی مدرن شناسایی گشته و به تفصیل، گزارش و تحلیل شده‌‌اند.

مفهوم هرمنوتیک سوژه در نزد فوکو، فضا را برای شکل تازه­ای از مطالعاتِ خود، واکاوی نسبت حقیقت و سوژه، و توسعۀ معرفت به مکانیسم­های مراقبتِ نفس فراهم آورد. از نظر فوکو، هرمنوتیک سوژه برخلاف تکنولوژی­های سنتّیِ خود، شکل ساده­ای از یک کردار مراقبتِ نفس برای دست­یابی به قسمی تعالی اخلاقی نیست؛ بلکه سراسر سامانۀ علوم انسانی، ادبیات مدرن و دانش­های همبستۀ آنها را صورت­بندی و فرّآوری می­نماید. در اینجا دیگر نه اجباری بیرونی برای افشا و در معرض تأویل قرار دادنِ خود، بلکه قسمی میل مرَضی به تخلیۀ مکنونات درونی به مثابه یک متن، و در پیشگاه امر نمادین قابل تشخیص است. این اشتیاق مفرط و انحرافی به امر نمادین که مفصل­بندی منفعلانه­ای از میل سوژه را هدف­گذاری می­کند، می­تواند به مثابه امری مرضی، سمپتوم­شناسی گردد. در پژوهش حاضر، پنج سمپتوم بالینی شامل درون­نگری، وجه نارسیسیستی، مازوخیستی، وسواسی و زنانگی زبان در هرمنوتیک خودِ مورد نظر فوکو و در چارچوب مبانی روانکاوی فرویدی، شناسایی گردید. سمپتوم­هایی که همگی سویه­ای نوروتیک داشته و حاکی از آنند که می­توان هرمنوتیک خود را در کلاسه­بندیِ اختلالات میل، در دستۀ نِوروزها قرار داد. اختلالی که ویژگی بنیادی آن مغلوب شدنِ اید (ناخودآگاهی) به مثابه مکان هندسیِ اصل لذت، در برابر اصل واقعیت و نمودهای خارجی آن (فرهنگ، اخلاق، قانون و..) است.

مکتوبات سقراطی کسنوفون حاوی آن وجهی از فلسفه‌ی سیاسی سقراطی است که به فراسوی شیوه‌ی زندگی سیاسی اشاره کرده و تربیت سیاسی را در معنای سلبی آن مدّ نظر قرار می‌دهد. کسنوفون از این منظر، به تبعِ استادش سقراط، می‌کوشد تا با موضوع قراردادن بحث در باب طبیعت انسان به جای بحث در باب طبیعت به معنای کلی کلمه، بر این بینش سقراطی مهر تایید بزند که فلسفه‌ی سیاسی، در حکم فلسفه‌ی اولی است. موضوع فیلسوف در مقام مربّی، طبیعت انسان و بحث در باب زندگی انسانی و چیزهای خیر و شرّ است، و انسان به مثابه‌ی یگانه موجود لوگوسیک، در ضمن یگانه موجودِ گشوده به سوی کل است. بدین ترتیب فیلسوف سیاسی در مقام مربّی، با آغازکردن از زندگی سیاسی به صورت زنده و بلاواسطه‌ی آن، می‌کوشد مترّبی را از یک سو با محدودیت‌ها مندرج در تحت این شیوه از زندگی، و از سوی دیگر محدودیت‌ها عقل برای چیر‌ه‌کردن تامّ و تمام اصول عقلانی بر زندگی سیاسی آشنا سازد. ما در این مقاله می‌کوشیم تا با طرح بحث از غایتِ تربیتی مکتوبات سقراطی کسنوفون، به ویژه ممورابیلیای او، زمینه را برای فهم کلیت فکر فلسفی کسنوفون در مقام یک فیلسوف سیاسی سقراطی فراهم گردانیم.

«جهانی شدن»، بسیاری از مفاهیم کلیدی سنتی سیاست را دگرگون کرده است. یکی از این مفاهیم، «دموکراسی» است. هلد و هابرماس نسبت به دموکراسی در عصر جهانی شدن، توجه ویژه­ای مبذول داشته­اند. با توجه به تحولاتی که در عصر جهانی شدن رخ داده است، هلد و هارماس کوشیده اند که به ترتیب الگوهای «دموکراسی جهان­وطنی» و «دموکراسی مشورتی» را جایگزین دموکراسی لیبرال کنند. هدف این مقاله آن است که نشان داده شود چگونه هابرماس و هلد کوشیده اند تا مدل دموکراسی پیشنهادی خود را جایگزین الگوی لیبرال دموکراسی نمایند. هابرماس با تکیه بر سه نظام «دولت»، «اقتصاد» و «جهان­زیست» و مفاهیم «حوزه عمومی» عقلانیت و کنش ارتباطی و هلد از طریق بازسازی نظم جهانی کنونی این کار را انجام می دهند. یافته­های این مقاله بیانگر آن است که تلاش هر دو متفکر برای دستیابی به هدف موردنظر، به دلایلی از جمله محافظه کارانه بودن ساختار فکری هلد و در نتیجه تمایل وی به حفظ وضع موجود از یک سو و توجه بیش از حد خوش بینانه هابرماس به اجماع و عقل گرایی از سوی دیگر، به نتیجه نرسیده است. این مقاله به لحاظ روش و محتوا، توصیفی- تحلیلی است و داده­های مورد نیاز به شیوه کتابخانه­ای به­دست آمده است.

غرب شناسی دانشی است که به شناخت داشته­های مغرب زمین می­پردازد. در این دانش، «غرب» به مثابه «دیگری» سوژه شناسایی قرار می­گیرد تا پس از این شناخت بتوان بهتر از گذشته تعاملات و ارتباطات را تنظیم نمود. شناختِ دیگری، با توجه به ذووجوه بودنِ انسان و هستی، نیازمند اتخاذ رویکردی میان­رشته­ای/فرارشته­ای است. بدون «تلفیق» و صرفا کنار هم قرار دادن دانش­های گوناگون، آنهم به شکلی مکانیکی، رویکرد میان­رشته­ای/فرارشته­ای تحقق نخواهد یافت. با وجود ماهیتِ میان­رشته­ای غرب­شناسی تحقیقاتی که تاکنون صورت پذیرفته است لزوماً اینگونه نبوده­اند و بنابر نوع پژوهش، برچسب­هایی چون: نا/ چند/ فرا/ زیر رشته­ای به آنها اطلاق می­شود. گونه­های میان­رشته­ای پیرامون «غرب­شناسی» را در دو قالب اساسی می­توان دسته­بندی کرد: میان­رشتگی انتقادی/ نظری. انتقادی، اولین گونه از میان­رشتگی است که مرتبط با «غرب­شناسی» شکل گرفته­ است. این مطالعات «متن­محور» بوده و نگاه و رویکرد تاریخی بر آنها غلبه دارد. سوگیری قابل توجّهی در این گونه مشاهده می­شود. میان­رشتگی نظری اخیرترین گونه محسوب می­شود که به بررسی دنیای واقعی و جوامع زنده کنونی می­پردازد. مطالعات نمونه­محور و مبتنی بر مفهوم­سازی دیالکتیک و هم­چنین گردهمایی­ها با رویکرد میان­رشته­ای مهمترین دسته از این مطالعات محسوب می­شوند. این نوع را به­عنوان متکامل­ترین دسته­از از پژوهش­های میان­رشته­ای پیرامون غرب­شناسی می­توان به حساب آورد.

هدف پژوهش پیش‌رو شناسایی ابعاد مختلف سیاست خارجی ایران با روش تحلیل گفتمان است. برای این منظور دو دوره زمانی برجسته در تاریخ معاصر ایران، مورد توجه واقع شده است. سیاست خارجی محمد مصدق از سال 1320 تا 1332 و سیاست خارجی محمدرضا پهلوی از سال 1342 تا 1357. سوال اصلی این پژوهش بر این پایه است که،گفتمان‌های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357-1342) در قبال غرب در سیاست خارجی ایران چه همانندی‌ها و ناهمانندی‌هایی داشته‌اند؟ فرضیه ]چنین است : به نظر می‌رسد گره‌گاه‌های گفتمانی، در گفتمان‌های رویکرد به غرب در هر یک از دوره‌های محمد مصدق (1332 – 1330) و پهلوی دوم (1357- 1342) با بر‌ساختن معناهای مورد نظر خود باعث طرد و به حاشیه راندن سایر گفتمان‌های ممکن در سیاست خارجی ایران شدند. بر این اساس : الف) همانندی گفتمان‌های مذکور به حاشیه راندن سایر گفتمان‌هاست. ب) ناهمانندی این گفتمان‌ها در این است که : 1. در دروان نخست وزیری مصدق گفتمان ملی‌گرایی وی که در بستر آن رویکرد استقلال‌خواهی در برابر غرب به اجرا درآمد، مبنای سیاست خارجی او بود. 2. گفتمان جهان‌گرایی محمدرضا شاه که بر اساس سیاست شباهت با غرب، مبنای سیاست خارجی شاه را تشکیل داد.

در این پژوهش با نگاهی پدیدارشناسانه، کوشش می‌شود تا به ذات تربیت- بیلدونگ و ظهورهای بیلدونگ در تاریخ تربیت تفکر شود. طبق گام نخست پدیدارشناسی، از مفهوم بدیهی و رایج از بیلدنگ روی گردانده، سپس با واشکافی، از پدیدارهای تاریخی و چیستی بیلدونگ پرسش می‌شود تا در نهایت به امر مشترک و عمومی یا ذات بیلدونگ از منظر هایدگر نگریسته شود. بدین ترتیب آشکار می‌شود که هیچ‌یک از پدیدارهای آشکار بیلدونگ در تاریخ، اینهمانِ ذات آن نیستند، بلکه امکانی پدیدارین در تاریخ تربیت هستند. پس همه پدیدارها، به‌نحوی آشکارگیِ زمانمند تربیت-بیلدونگ را در خود پنهان دارند، اما هیچ‌یک نمی‌توانند صرفاً تمامیت آن را در سیطره‌ی خود بگیرند. در اینجا ذات تربیت- بیلدونگ را در انواع پدیدارین آن واشکافته و از منظر هایدگر که به‌گونه‌ای سلبی است، نشان می‌دهیم که هیچ‌کدام از پدیدارها، تمامیت ذاتی بیلدونگ نیستند. لذا ذات، ریشه‌ در بافتاری زمانی‌ دارد که گشودگی و مراقبتِ همراه با بالیدن شکل‌دهنده از هستی انسان به‌معنای کلی است و در پدیدارهای متکثر بیلدونگی نیز خود را آشکار-مستور می‌دارد‌.

اسکناس‌ها متن‌هایی اجتماعی و معناساز با قدرت تأثیرگذاری دیداری هستند که دولت‌ها به دلیل مبادلات زیاد، اغلب از آنها در راستای دست‌یابی به هژمونی فرهنگی و سیاسی بهره برده‌اند. رمزگشایی از نشانه‌های دلار می‌تواند آشکارگر بخشی از سیاست‌های فرهنگی ایالات‌متحده باشد. هدف اصلی این نوشتار بررسی این نکته است که تحولات اجتماعی چه تأثیری در طراحی اسکناس‌ها در این کشور داشته است. رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی کرسو ون‌لیوون، مبنای این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است که داده‌های اسنادی و کیفی آن به روش نمونه‌گیری هدفمند داده‌اندوزی شده‌اند. برپایه نتایج این تحلیل، دلارها تنها نشانگر چهره سیاست‌مداران مرد سفیدپوست هستند و بیشترین بازنمایی نیز به افراد وابسته از حزب جمهوری‌خواه تعلق دارد. قاب‌بندی تصاویر سیاست‌مداران در اسکناس‌های قدیمی نمایانگر فاصله و تمایز آنها از مخاطبان تصویر است، اما در دلار‌های جدیدتر این قاب‌‌بندی‌ها آگاهانه حذف‌شده‌اند تا حسی از نزدیکی دولت‌مردان با مردم را بازنمایی کنند. این تغییر را می‌توان نتیجه پیروی تصویرگران اسکناس از تحولات اجتماعی دانست.

فهم خویشتن در حوزه‌های مختلف تفکر همواره بسیار مهم و از جهات گوناگون مورد بحث بوده است. برخی از اندیشمندان، فهم ما از خود را شهودی و یا بی‌واسطه می‌دانند و برخی نحوه‌ی فهم ما از خود را امری تأملی و تفسیری تلقی می‌کنند. در تاریخ تفکر فلسفه‌ی غرب، به‌‌ویژه در حوزه‌ی هرمنوتیک و پدیدارشناسی، می‌توان هیدگر و ریکور را به‌ تعبیری نماینده‌ی این‌‌دو رویکرد متفاوت دانست. از این منظر، دیدگاه هیدگر را هستی‌شناسانه و رویکرد ریکور را معناشناسانه نامیدیم.‌ در این نوشتار تلاش خواهد شد ضمن تبیین دیدگاه هستی‎شناسانه‌ی هیدگر و رویکرد معناشناسانه‌ی ریکور در مسأله‌ی خودفهمی، امکان برقراری پیوند میان این ‌دو دیدگاه متفاوت مورد بررسی قرار گیرد. برای آشکار کردن امکان این پیوند، بر دو وجه متمرکز خواهیم شد؛ نشان خواهیم داد که: 1- خودفهمی در اندیشه‌ی هیدگر و ریکور در افق‌های مشترک "زمان"، "زبان" و "دیگری"، گرچه از دو منظر متفاوتِ هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، محقق می‌شود و 2-می‌توان برای این سه افق، در مفهومی که ریکور از آنها ارائه می‌دهد، بنیانی هستی‌شناختی در ساختار دازاین قائل شد. به نظر می‌رسد می‌توان این مبنای هستی‌شناختی را به ‌عنوان "سرآغاز" راهِ طولانی معرفت‌شناسی ریکور مورد ملاحظه قرار داد. به‌این‌ترتیب می‌توان به‌نحوی مبنایی میان این‌دو رویکرد، پیوند برقرار کرد.

اندیشه اخلاقی نیچه که در اراده معطوف به قدرت و رسیدن به ابرمرد متمرکز است هر نوع نظام مبتنی بر ذلت و تحقیر انسان را بی ارزش می‌شمرد و مسیحیت را به دلیل ترویج اخلاق بردگی، اخلاق ضعیفان می‌داند که با تاکید بر گناه نخستین و آلودگی ذاتی انسان، روح اراده و قدرت و عزت نفس را در آدمیان می‌میراند. این پژوهش، تلاش کرده تا آموزه‌های اسلامی مورد توجه نیچه را بیابد و با روشی پدیدارشناختی چگونگی تلائم دستگاه فکری وی با آن آموزه‌ها را واکاود. از نظر او اسلام، دینی است که شور، اراده، گزینش‌گری و خود اصیل انسان را به رسمیت می‌شناسد و فهمی صادقانه از طبیعت انسان، و نگاهی مثبت و واقع‌گرایانه به دنیا دارد که در تلائم با فلسفه وی و خصوصا انگاره اراده معطوف به قدرت است. هم‌چنین نظریه تفسیری منظرگرایانه‌اش به فهم پلورالیستی از ادیان کمک کرده و سازواری پاره‌ای آموزه‌های اسلامی با قطعاتی از دستگاه فلسفی وی، نگره مثبتی از اسلام را برای او فراهم آورده است. توجه به ساحت دل و احساس در حکمت عرفانی اسلام نیز سازگار با مبانی‌اش در نقد عقل مدرن بوده است.