جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله از سه بخش عمده پدید آمده است: ۱. نظریه و طرّاحی؛ ۲. تولید و پیاده‌سازی؛ و ۳. نظرسنجی و ارزیابی. از پیش‌فرض‌های این رساله این است‌که کتاب‌های معارف دانشگاه علاوه بر افزایش دانش مخاطبان، قرار است نگرش و باور آنان را نیز ـ حتّی‌المقدور ـ ارتقا دهد و در حوزه رفتار و سبک‌زندگی آنان هم نسبتاً تأثیر بگذارد. بر این اساس، یکی از پرسش‌های این رساله این بوده است‌که: کتاب‌های معارف دانشگاه (و از جمله کتب انسان‌شناسی) تا چه حد به غایات تعریف‌شده نایل می‌شوند؟ تحقیقاتِ انجام‌شده در بخش سوّم رساله دلالت دارد‌که در این باب، ما با چالش‌ها و ضعف‌هایی روبرو هستیم. این چالش‌ها در چهار عرصه شناخت و دانش، عاطفه و انگیزش، باور و ایمان، و اراده و عمل، قابل تقسیم و توضیح‌اند.پرسش دیگر این است‌که برای رفع این چالش‌ها، چه راهکاری وجود دارد؟ دفتر حاضر، در پاسخ به این سوال، رویکرد و الگوی جدیدی تحت عنوان «رویکرد نگرش‌ساز» یا روش نگرشی‌ـ انگیزشی، را پیشنهاد داده است. به عبارتی، در این رساله دو موضع از یکدیگر تفکیک شده‌اند؛ یکی رویکرد ذهن‌محور و دانش‌افزای صرف و دیگری رویکرد قلب‌محور و نگرش‌ساز؛ و اساساً ریشه و خاستگاه بسیاری از ضعف‌ها در اتّخاذ همین موضع دانش‌افزای صرف تشخیص‌داده شده است. تفـاوت این دو، و مولّفه‌‌‌‌ها و مزیت‌های رویکرد دوّم، در بخش نخست خواهد آمد. البتّه این الگوی پیشنهادی، تنها در دایره یک نظریه و طرّاحی، محدود نمانده و عملاً نیز در قالب یک کتاب یا متن آموزشی (در حوزه انسان‌شناسی)، به عنوان یک گام کوچکِ نخستین، تولید و پیاده‌سازی‌گردیده است که به عنوان بخش دوّمِ همین رساله، تقدیم‌ می‌گردد. همچنین این نمونه عینی، پس از آن‌که در طول چند ترم، به محک تدریس و نظرسنجی‌های متناوب‌گذاشته شده و مکرّراً در روش و محتوای آن بازنگری‌هایی اعمال گردیده، نهایتاً در یک بررسی‌کامل‌تر، به‌صورت‌کمّی وکیفی مورد ارزیابی قرارگرفته است. جامعه آماری آخرین تحقیق، دانشجویان دانشگاه اصفهان با حجم نمونه ۱۲۶ نفر بوده‌ است. ارزیابی کمّی با روش‌ توصیفی از نوع پیمایشی یا زمینه‌یابی، و با ابزار پرسش‌نامه محقّق‌ساخته و با نرم افزار کامپیوتری SPSS-۲۲، و ارزیابی کیفی نیز با ابزار چک‌لیستِ تحلیل محتوا و مصاحبه انجام شده است. نتایجِ به دست‌آمده، در هر دو عرصه کمّی و کیفی، رویکرد پیشنهادی را تأیید می‌نماید و نمونه تولید‌شده را تا حدّ قابل قبولی موفّق نشان می‌دهد. براین اساس این رویکرد در صورت پذیرش، می‌تواند توسّط متولّیان امر، در معرض تحقیقات گسترده‌تر قرارگیرد و به مدد ارباب نظر و تجربه، تکمیل و تکامل یابد.

مدرنیته، ویژگی دنیای جدید است که از غرب آغاز و تا شرق دامن گستراند. پرسش مهم این است که گوهر مدرنیته چیست و آیا با اسلام قابل جمع است؟ گوهر مدرنیته از نظر دکارت، ابژکتیویته و از نظر کانت سوبژکتویته است. ابژکتیویته و سوبژکتیویته در فلسفه دکارت و کانت به معنای اصالت دادن به فاعل شناسای انسانی است، انسانی که هستی موجودات دیگر، حتی خدا و وحی توسط او تعیین می گردد. این گوهر، ممکن است به شناخت و اثبات خدا برسد یا نسبت بدان، شک ورزد و یا اینکه آن را انکار کند و در هر سه حال، فاعل شناسای الهی که به چیستی عالم و آدم بپردازد و از چگونگی تغییر آنها سخن بگوید، در پارادایم مدرنیته پذیرفته نیست. این مطلب نه تنها در مدرنیسم، بلکه در پست مدرنیسم نیز ساری و جاری است. همه دستاوردهای عصر مدرن، اعم از فلسفه، دانش، تکنولوژی و صنعت، سیاست، امنیت، معنویت، سلامت، هنر و معماری، رسانه و ارتباطات و...، جملگی از عقلانیت خودبنیاد و نفسانی انسانی سرچشمه گرفته است.اسلام با اینکه عقلانیت مستقل از وحی را می پذیرد، لکن با سوبژکتویته مخالف است و بر فاعل شناسای الهی تاکید می ورزد. این مخالفت به معنای مخالفت با همه دستاوردهای عصر مدرن نیست. عقلانیت اسلامی به متدینان کمک می کند تا با رویکرد انتقادی و گزینشی به دستاوردهای مدرن بپردازند.

با بررسی رویکرد جوادی آملی و رفیعی قزوینی در خصوص اسفار اربعه، آشکار می‌گردد که میان این دو دیدگاه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی وجود دارد. جوادی آملی نهایت سفر اول را همگام با حصول مقام ولایت و نهایت سفر سوم را مقارن با حصول مقام خلافت می‌داند؛ اما در دیدگاه رفیعی قزوینی، حصول مقام ولایت با انتهای سفر سوم همراه است. در دیدگاه وی، نهایت سفر اول ابتدای مقام قلب است و سفر دوم مبدأ ظهور روح در اصطلاح عرفاست؛ در حالی که شهودِ هویت غیبیه و رسیدن به مقام محو و طمس، تناسبی با مرتبۀ روح را ندارد، بلکه وصول به این امر با مقام خفی و اخفی تطابق دارد. عارفانی چون قیصری و کاشانی میان مراتب ابتدایی و انتهایی ولایت به تفاوت قائل‌اند، لکن چنین تمایزی در دیدگاه رفیعی قزوینی دیده نمی‌شود. از منظر وی، سفر اول در محدودۀ امور عامه و جواهر و اعراض سفر سوم حکما خواهد بود. لکن از منظر جوادی آملی محدودۀ سفر اول تا اثبات ذات حق‌تعالی ادامه دارد. علاوه بر شمول جواهر و اعراض در سفر سوم که رفیعی قزوینی به آن معتقد است، نحوۀ فاعلیت حق‌تعالی و کیفیت صدور واحد از کثیر در این سفر مورد بحث قرار می‌گیرد. این گفتار بر آن است که با روش تحلیلی ـ تطبیقی، دیدگاه این دو حکیم متأله را بررسی نماید.

معرفی موضوع: عدالت سازمانی از موضوعات بسیار مهم اجتماعی است که به موضوع تعاملات بین روسای سازمان با زیردستان می‌پردازد و در صدد اصلاح قوانین و رویه‌ها و اقدامات و رفتارهای بین آنها با شاخص عدالت است. این نوشته از دیدگاه قرآن و احادیث، به این موضوع می‌پردازد.اهمیت و کاربرد: سازمان، مهم‌ترین پدیده اجتماعی معاصر است و برقراری عدالت در آن، باعث حل شدن مهم‌ترین مسئله در سازمان؛ یعنی ظلم و نیز باعث افزایش کارایی کارمندان و بهبود وضعیت روحی آنها می‌شود. سازمان به حدی در جامعه امروزی توسعه یافته است که به جرئت می‌توان گفت اصلاح سازمان؛ یعنی اصلاح جامعه. تا به حال مباحثی که در خصوص عدالت سازمانی ارائه شده، اکثراً برگرفته از منابع غربی بوده و با توجه به اینکه عدالت از جمله موضوعاتی است که در جامعه اسلامی به خصوص شیعی به طور عام تبیین و تشریح می‌شود، اسلامی و بومی بودن این مباحث ضروری‌تر است.هدف تحقیق بررسی موضوع عدالت سازمانی در منابع اسلامی است تا به کمک آن الگویی اسلامی در خصوص توسعه عدالت سازمانی ارائه دهد. لذا از جمله تحقیقهای کاربردی محسوب می‌شود.روش تحقیق: روش تفسیر قرآن به قرآن و قرآن با احادیث و با استفاده از تحلیل محتوا.روش گردآوری اطلاعات: روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مطالعه اسناد و مدارک و مصاحبه با خبرگان است.نتایج و یافته‌ها: ‌عدالت همانند حق در تعریف و توصیف، معنایی وسیع دارد و در قرآن، متأثر از موصوف، عدالت دارای هشت معنی است.عدالت در سازمان، به دو بخش «سازمان عادل»، که شامل عدالت در تمام اجزای نرم و سخت سازمان است و «عدالت سازمانی»، که شامل رفتارها و روابط سازمان با خداوند، خود و دیگران است تقسیم می‌شود. لذا بحث از عدالت در سازمان؛ یعنی بحث از اهداف عالی عادلانه، ساختار عادلانه، راهبرد عادلانه، نیروی انسانی عادلانه، نظامهای عادلانه، سبکهای مدیریتی عادلانه، رابطه عادلانه با خداوند، رابطه عادلانه با دیگران و رابطه عادلانه با خود (عدالت توزیعی، رویه‌ای و مراوده‌ای). عدالت در سازمان از دیدگاه قرآن و روایات، توحیدمحور و حق‌مدار و دارای آرمان است.

پژوهشی است در شناخت عقل و وحی به عنوان دو عنصر رشد دهنده و سعادت بخش در زندگی انسانی از دیدگاه قرآن است. پژوهش حاضر در سه بخش و هجده فصل تدوین شده است. نویسنده سعی کرده با عنایت به قرآن، شرایط، روش ها و محدوده معرفت زائی هر یک از عقل و وحی را بررسی کند و رابطه عقل و وحی از نظر قرآن را مورد بحث قرار دهد. بر این اساس عقل و وحی به عنوان دو نعمت الهی، علاوه بر این که نقش معرفتی معتبری دارند، در هدایت انسان، نیز با یکدیگر همکاری و هماهنگی داشته و تعارض یا تزاحمی که برای آن ها بیان یا تصور شده به دلیل فقدان یکی از شرایط اعتبار و حجت آن هاست والا نه تنها عقل و وحی تعارض با یکدیگر ندارند، بلکه در مسیر هدایت انسان، یار و همراه یکدیگرند. نویسنده بخش اول را به «عقل از دیدگاه قرآن» اختصاص داده که شامل اعتبار و حجیت معرفت عقلانی، شرایط و روش های معرفتی عقلانی، موانع و آفات معرفت عقلانی و گستره و محدودیت های معرفت عقلانی است. وی در بخش بعدی، «وحی از دیدگاه قرآن» را تحت عناوین حقیقت وحی، اعتبار و حجیت معرفت وحیانی، شرایط و روش های معرفت وحیانی، موانع و آسیب های معرفت وحیانی و گستره معرفت وحیانی بررسی نموده است و در بخش پایانی در ضمن «رابطة عقل و وحی» به مباحثی همچون تاریخچه بحث رابطه، تحریر محل نزاع در رابطة عقل و وحی، تأثیرات معرفتی متقابل عقل و وحی و تعارض در حوزه مشترک معرفتی، اشاره کرده است.

گسترش روز افزون تکنولوژی سبب شکل گیری مباحث معرفتی متفاوتی درباره تکنولوژی از ابعاد مختلف شده است. یکی از این ابعاد بحث فلسفی از تکنولوژی است. تحلیل فلسفی درباره‌ی تکنولوژی، علی رغم رواج آن در غرب در فلسفه اسلامی مغفول واقع شده است. در این رساله، تحلیل فلسفی درباره تکنولوژی و بررسی نسبت تکنولوژی با انسان بر اساس فلسفه اسلامی صورت گرفته است. بر همین اساس هدف آن نیز تحلیل مبانی تکنولوژی، تبیین فلسفی از تکنولوژی و بیان نسبت تکنولوژی با انسان بر اساس فلسفه اسلامی است. در این رساله دو نوع مبانی برای تکنولوژی ذکر شده است: مبانی عام (صنعت قدیم و تکنولوژی مدرن) و مبانی خاص (هر یک از صنعت قدیم و تکنولوژی جدید). بر اساس مبانی عام، برخی اصول فلسفی در مورد صنعت و تکنولوژی شکل می‌گیرد و بر اساس مبانی خاص روشن می‌شود که تکنولوژی مدرن در بستر جهان‌بینی و پیش‌فرض‌های غیر تجربی خاصی شکل‌گرفته که با صنعت قدیم در مبانی، روش، آثار و خصوصیات تفاوت اساسی دارد. تکنولوژی جدید مبتنی بر روایت حسی و مکانیکی از جهان، تلقی منبع ذخیره از جهان، فقدان نگرش حکیمانه به جهان، معنویت زدایی، رویکرد کمی و جزءنگری است و این با مبانی حکمای اسلامی که نگرش الهی، معنوی، تشکیکی، کل نگری و کیفی به جهان و نیز صنایع داشتند، سازگار نیست. در این رساله جهت‌داری عام و خاص صنعت و تکنولوژی صورت‌بندی شده است. بنابراین رویکرد، جهت‌داری امری تشکیکی است و دارای حداقل و حداکثر مراتب است. تکنولوژی مدرن به جهت پیچیده‌گی، فراگیری، کثرت و تنوع، شدت و عمق نفوذ آن در زندگی بشر و جهت‌داری آن به مراتب بیش از جهت‌داری صنعت قدیم است. در این رساله با استفاده از برخی اصول فلسفه اسلامی دو نقد هستی شناختی بر نظام تکنولوژیک وارد شده است که عبارت‌اند از: الف) نظام تکنولوژیک، کشفجنبه اخسّ از ساحت اشیاء است؛ ب) در نظام تکنولوژیک مرتبه‌ی اشیاء، تنزل پیدا می‌کند. رویکرد انتقادی نگارنده به تکنولوژی، به معنای حذف تکنولوژی نیست، زیرا این رویکرد اولاً ضرورت وجود صنایع و ضرورت تصرف را می‌پذیرد؛ ثانیاً بر اساس اینکه نظام تکنولوژیک کشف اخس از جهان است، باید به دنبال کشف احسن باشیم؛ ثالثاً برای مواجهه با نظام تکنولوژیک به لحاظ نظری ضرورت «مواجهه‌ی معقول» و به لحاظ عملی ضرورت اقدام عاجل جهت کاهش عوارض این نظام را توصیه می‌کند. بحث نسبت تکنولوژی با انسان در دو محور بیان شده است: الف) تأثیر اقتضائات سلبی نظام تکنولوژیک بر انسان: (دنیا گروی، غلبه‌ی بعد مادی و محدود شدن آزادی و اختیار انسان)؛ ج) طرح رهیافتی انسان شناختی برای نحوه‌ی مواجهه انسان با طبیعت و صنعت بر اساس اصول فلسفه اسلامی. در این رساله با طرح دیدگاهی به تبیین اصول کلی و محدوده‌ی تصرفات بشر در طبیعت و صنعت پرداخته شده است. مطابق این دیدگاه، برای به دست آوردن اصول کلی تصرفات بشر در طبیعت، به انسان رجوع می‌شود، این مراجعه، ما را به اصولی راهنمایی می‌کند که در پرتو آن اصول، منطق مواجهه‌ی انسان با طبیعت و صنعت کشف می‌شود.

ملاصدرا با تکیه بر اصولی هم‌چون اصالت وجود، بساطت وجود، وحدت وجود، اشتداد وجود و اتحاد عاقل و معقول و به کارگیری آن‌ها درمورد انسان معتقد است که حقیقت انسان را وجودی ذومراتب تشکیل می‌دهد که در آغاز در مراتب نازل مادیت بوده و سپس با سیر اشتدادی و به مدد مجردات، نفس در آن طلوع می‌کند و در ادامه به تجرد خیالی و گاه عقلی نایل می‌گردد به گونه‌ای که شاید بتوان در مراحل متعالی این حرکت اشتدادی از فوق تجردی بودن نفس سخن گفت. در این نظام حقیقت انسان با مفاهیمی هم‌چون جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس، تجرد نفس، اشتداد نفس، بساطت نفس و نظایر آن مرتبط می‌شود. توجه به آیات و روایات نشان می‌دهد که حقیقت انسان مرکب از جسم و روح است. روح توسط خداوند به انسان افاضه شده و انسان در مسیری که از خدا آغاز می‌گردد مجدداً با معادی جسمانی به سوی خداوند بازگشته و پاسخ‌گوی اعمال نیک و بد خود خواهد بود. روایات مفاهیمی چون روح، نفس، عقل و قلب را با حقیقت انسان مرتبط می‌سازد. تحقیق حاضر معلوم می‌دارد که دیدگاه ملاصدرا در مواردی هم‌چون سیر اشتدادی نفس به سوی خداوند در مطابقت با متون دینی است، هرچند که او در مواردی در مواجهه با آیات و روایات به تأویل گراییده است.

مفهوم جامعه مدنی از مفاهیم و اصطلاحات جامعه شناسی سیاسی است که حدود دو سال است در جامعه اسلامی ما بستر خوب و مناسبی پیدا کرده و اندیشمندان و متفکران را وا داشته تا در باب آن و انطباقش با جامعه ایران سخن بگویند و مطالبی خواه موافق و یا مخالف بنگارند. هدف نگارنده در این مقاله، پاسخ دادت به این سوال است که آیا میان جامعه مدنی و حکومت دینی می توان نسبتی یافت؟ آیا دین یا حکومت دینی و یا جامعه دینی با این اصطلاح وارداتی قابل جمع اند یا با هم در تضاد و ستیز می باشند؟

جایگاهی که در معارف اسلامی اعم از قرآن و سنت و تحلیل های اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان، برای تربیت بدنی در نظر گرفته می شود، فلسفه تربیت بدنی در مبانی اسلامی را سامان می بخشد. هر کدام از مکتب های فکری غرب برای تربیت بدنی هدف و فلسفه ای خاص در نظر گرفته اند و با توجه به رکن های فلسفه خود به تبیین جایگاه این مساله پرداخته اند. مهم ترین مقوم این نظریه پردازی ها این است که نقش تربیت بدنی در زندگی انسان، با تکیه بر نظریه ای فلسفی شکل می گیرد و از نظم و پیوستگی قابل توجهی برخوردار است.اما در مکتب فکری اسلام تا به امروز چنین اقدامی صورت نپذیرفته است. تاکنون جز پژوهش هایی پراکنده در دست نداریم که به بیان برخی کارکردهای ورزش می پردازد که در تامین هدف زندگی انسان نقش آفرینی می کند. بنابراین ضروری می نماید در این حوزه نظریه پردازی پرداخته شود و بنیانی پدید آید که بتوان با تکیه بر آن به تشریح کارکردهای تربیت بدنی در زندگی الاهی انسان پرداخت. محور تشکیل دهنده نظریه این پژوهش را این مطلب تشکیل می دهد که با توجه به منابع اسلامی، در تربیت بدنی لازم است فرایندی آموزشی، تربیتی صورت پذیرد که به واسطه کسب و پردازش مهارت های حرکتی و دانش علمی، ذهن و جسم انسان را درگیر فعالیت کند و موجبات تسلط روح بر نفس را فراهم آورد و منجر به پرورش و رشد استعدادهای جسمانی و نفسانی او شود و فرد را در راه رسیدن به کمال مطلوب خود یاری کند.