جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار،مؤلف،پس از تعریف علم هرمنوتیک و تبیین پیوندهای ریشه‌شناختی آن، مسائل سه‌گانه‌ی اصلی این علم را مطرح می‌سازد.سپس،با نگاهی گذرا،به تحولات علم‌ هرمنوتیک نوین و منشأ آن،یعنی جریان‌های فکری معاصر(اعم از نظریه‌های جدید رفتار بشری در علوم روان‌شناسی و اجتماعی،تحولات شناخت‌شناسی و فلسفی و بالاخره، براهینی که توسط بعضی از فلاسفه همچون ویتگنشتاین ارائه شده)می‌پردازد.پس از آن، مؤلف با طرح سؤالاتی اساسی،شرح و تبیین چهار طریق متمایز تصور و تعریف علم‌ هرمنوتیک را در پی می‌گیرد،که عبارتند از: 1.علم هرمنوتیک نوین،ریشه در تلاش‌هایی دارد که برای حل مشکلات و اختلافات‌ مربوط به تفسیر متون صورت پذیرفته و به این مبحث می‌پردازد که نصوص مقدس،احتیاج‌ به هیچ نوع ویژه‌ای از رویه‌ی تفسیری ندارند.فهم دستوری تمام سبک‌های خاص بیان و اشکال زبان‌شناختی-فرهنگی مؤلف و نیز فهم روان‌شناختی ذهنیت منحصر به فرد او لازمه‌ی تفسیر هر نوع متنی است. 2.علم هرمنوتیک را به عنوان تأمین‌کننده‌ی یک نظام بنیادی برای علوم انسانی،در مقایسه با علوم طبیعی،نیز می‌توان تصور کرد که حدودی را برای تمایز انواع گوناگون عام‌ تفسیر بنیاد نهاده و روش‌ها و اصول قاعده‌مند ذهنیت و اعتبار را برای آن‌ها تأسیس می‌کند. 3.سومین دیدگاه درباره‌ی علم هرموتیک،به پیش‌ساختاری فهم در ساختار هرمنوتیکی وجود انسانی می‌پردازد. 4.در نگاهی دیگر،علم هرمنوتیک،به حل مسائل مفهومی مربوط به توضیح و تفسیر، تأسیس ارتباطات منطقی میان حقیقت و اعتبار و مسائلی از این دست می‌پردازد.طرح این‌ مسائل،لزوما به شکلی نظام‌مند صورت نمی‌گیرد.هرچند معمولا با نظریه‌ی کلاسیک‌ هرمنوتیکی پیوند می‌یابد.

«گوهر دین و دینداری» مسأله ای فلسفی- کلامی است که بستر آن مغرب و زمان رویش آن رنسانس می باشد. دو نظریه «تجربه دینی» و «حکمت خالده» از دیدگاه های مطرح در این زمینه اند. در نگرش اول گوهر دین، تجربه ای است که سبب می شود، فاعل آن تجربه، دیندار تلقی گردد و صدف مجموعه عقاید خواهد بود که با وصول به گوهر از آن استغناء حاصل می شود و در نظریه دوم دینْ دارای دو ساحت ظاهری و باطنی است و سطح باطنی آن توحیدی است که به صورت حکمت خالده در درون انسان تجلی نموده و صدف نیز سنت هایی هستند که رهنمون به سوی گوهرند. در عرفان اسلامی، دین حقیقتی واحد است که دارای تجلیات سه گانه ظاهری، باطنی و بطن الباطنی می باشد؛ لایه باطنی وحدت شخصیه و گوهر دین است و جلوه های ظاهری، اگر چه به عنوان صدف مطرح می شوند، اما رقیقه همان حقیقت باطنی است، پس هیچ گاه قابل زوال نخواهند بود. دینداری نیز حقیقتی سه لایه است که گوهر آن، شهود حق الیقینیِ توحید عرفانی است؛ بنابراین گوهر دین ودینداری بایکدیگر متناظرند.

در میان متألهان دینی، شلایرماخر نه از منظر مابعدالطبیعه یا فلسفه اخلاق، بلکه از منظر احساس و شهود دینی ـ واژگان مورد علاقه خود اوـ به تبیین و تفسیر ماهیت دین و تجربه دینی میپردازد. وجه تمایز و حتی ویژگی ابداعی تفسیر او آن است که نه همانند متفکران معاصرش، دین را به یکی از مقولات اخلاق، علم، مابعدالطبیعه و هنر فروکاهد، بلکه کوشش وی آن است که ضمن اثبات استقلال دین، عدم تعارض آنرا با دیگر ساحت های دانش بشر نیز نشان دهد. چگونگی خوانش متون مقدس و اصول و مبانی هرمنوتیک دینی نیز وجه دیگری از تأملات شلایرماخر در دوره جدید و معاصر به شمار میرود؛ البته تأثیر آرا و روش وی در این زمینه بر فیلسوفان دین معاصر نیز نباید از نظر دور بماند. در این مقاله ابتدا به تقریر دیدگاه وی درباب تمایز و استقلال دین از علم، اخلاق، مابعدالطبیعه و هنر پرداخته و سپس با توجه به مفاهیم کلیدی وی در ساحت تجربه دینی، به تبیین آرای وی در قلمرو شهود حقیقت دین خواهیم پرداخت.

‫هرمس در يونان باستان، پيام خدايان را در حد فهم بشري تنزيل مي‌کرد، و به‌همين خاطر به کار هرمسي در غرب هرمنوتيک گفته شد. از سوي ديگر، در سنت اسلامي براي رساندن چنين معنايي واژه تفسير به‌کار مي‌رود. فلسفه کار هرمسي، نياز به فهم است، و فهم در زمينه‌هاي مختلفي مطرح است؛ از اين رو، شلاير ماخر هرمنوتيک عام را مطرح مي‌کند و متناسب با آن از قواعد عامي براي فهم، سخن مي‌گويد. علامه طباطبايي با تأليف تفسير الميزان از روش تفسير قرآن با قرآن بهره برده است، که شيوه‌اي بسط‌پذير بوده و نسبت به مباحث جديد از جمله هرمنوتيک، منعطف است. در مورد کاربرد اين قواعد در فهم قرآن همواره ميل و ترديد با هم وجود داشته است؛ زيرا از يک طرف، اکثر اين قواعد عقلايي و جهان‌شمول هستند، و از طرفي ديگر، گفته مي‌شود که خاستگاه هرمنوتيک غرب است. اما داوري درست همواره در گرو شناخت درست است. ايمان به وجود معناي نهايي براي متن و عينيت آن، مؤلف‌محوري و عدم استقلال متن از مؤلف، توجه به نيت مؤلف، و همچنين تأکيد بر دو شيوه تفسير دستوري (توجه به زبان متن) و روان‌شناختي (توجه به گوينده متن)، و عنايت به ماهيت دوري و ارجاعي فهم (دور هرمنوتيک)، که ريشه در امر عقلايي توجه به قراين و سياق سخن دارد، از ويژگي‌هاي بارز هرمنوتيک شلاير ماخر است. وجود ويژگي‌هاي فوق با وضوح بيشر يا کمتري در هرمنوتيک علامه طباطبايي و تفسير قرآن با قرآن، روش‌هاي مشترکي را براي رسيدن به فهم معناي متون پيشنهاد مي‌کند. اما مطرح بودن برخي پيش‌فرض‌هاي ويژه در مورد قرآن کريم از جمله وحيانيت آن، که سبب استعلاي اين متن مقدس از ديگر متون شده است، مستلزم به‌کارگيري روش‌هاي خاصي، علاوه بر قواعد فهم متون عقلايي بوده، و ممنوعيت کاربرد روش‌هاي ديگري مانند روش اصطيادي و تفسير به رأي در هرمنوتيک قرآن کريم را روشن مي‌سازد.

اثر حاضر به دنبال اثبات این مدعاست که یکی از راه های شناخت خدا تجربه ی دینی است. برای این منظور ابتدا تقریرهای مختلف استدلال تجربه دینی مطرح شده است و سپس به برخی از تجربه های دینی اشاره نموده ایم . در ادامه اشکال یکی از منتقدان استدلال تجربه دینی، یعنی جان هاسپرز مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است. اشکال هاسپرز این است که قبول صحت استدلال تجربه دینی مستلزم پذیرش عقاید متناقض و ناسازگار است و این مساله چیزی جز پذیرش کثرت گرایی دینی نیست. نویسنده در نقد این اشکال دو مساله را مورد بررسی قرار داده است: نخست این که تجربه ی دینی مانند تجربه ی حسی. یک منبع شناخت است و دیگر این که عقاید متعارض در باب تجربه دیی را می توان همانند آراء متعارض در باب تجربه حسی توجیه کرد. در پایان چنین نتیجه گرفته شده است که می توان بسیاری از آراء متعارض در باب تجربه دینی را به تقابل اسماء الهی بازگرداند و صدق و کذب برخی دیگر را با معیار عقل و کتاب مقدس سنجید. هر کدام از تجربه ها که با این معیارها هماهنگی داشته باشند تجربه های صحیح و حقیقی خواهند بود.

شناخت چیستی و هویت دین در دین پژوهی معاصر اهمیتی شگرف دارد زیرا بسیاری از نزاع های پژوهشگران این عرصه با نوع تعریف آنها از دین پیوندی وثیق دارد و بدون ابهام زدایی از هویت دین ورود به بسیاری از چالش های دین شناسی نزاعی بی حاصل و عقیم است . این امر در جای جای عناوین دین پژوهی معاصر چون زبان دین ، عقل و دین ، کثرت گرایی دینی ، رابطه دین و آزادی ، دین و هنر ، دین و توسعه و سایر مباحث چالش زای موجود... اثرگذار و تعیین کننده است . مقاله ی حاضر کاوشی در شناخت هویت دین است. در این رابطه ابتدا از مباحثی چون هدف از هویت شناسی دین ، مشکلات پژوهش در این موضوع و معانی لغوی دین سخن به میان آمده است . پس از طی گفتار مقدماتی ، فصولی به دیدگاه متفکران غربی ، سپس اندیشوران اسلامی و سرانجام نظر برگزیده اختصاص یافته است . دین پژوهان و متکلمان غربی تعاریف فراوانی برای دین ارایه داده اند که به رغم کثرت و تنوع، آنها را درسه دسته جای داده ایم : تعاریفی با محوریت خدا،حقیقت یا ارزش غایی،تعاریف کارکردی،و تعاریف شهودگرایانه،تعاریف متکلمان اسلامی را نیز به دو نوع عام و خاص تقسیم کرده و در تعاریف عام ، نظرات علامه طباطبایی و آیات جلیل القدر سبحانی،جوادی آملی و مصباح بیان و ارزیابی شده است . سپس تعریف دین از منظر قرآن و روایات آمده است . در نهایت ، نتیجه گیری و بیان تعریفی عام،شامل ادیان الهی و غیرالهی ، و سپس خاص ادیان الهی عرضه شده است .

پدیدۀ وحی و تبیین آن یکی از مهم ترین موضوعات در حوزۀ ادیان الهی محسوب می شود. ماهیت رازگونه و فراطبیعی این پدیده سبب شده است تا رویکردهای گوناگونی در این خصوص از سوی اندیشمندان دینی مطرح شود. در الهیات مسیحی دو رویکرد کلی گزاره ای و غیرگزاره ای در تبیین وحی وجود دارد. بر اساس رویکرد اول وحی عبارت از مجموعه آگاهی هایی است که در قالب عبارات و گزاره ها آشکار می شود، در حالی که بر اساس رویکرد دوم پدیدۀ وحی نه از سنخ گزاره بلکه به معنای مکاشفه است. در این مقاله ضمن بررسی، تحلیل و نقد هر یک از دو رویکرد، تلاش شده است تا مهم ترین نقص ها و کاستی های موجود در هر یک از دیدگاه ها مطرح شود. فروکاهش وحی به ساحت گزاره ای صرف در رویکرد گزاره ای، عدم توجه به مبانی انسان شناسی و هستی شناسی و فروکاهش وحی به سطح نازلی از تجربیات بشری در رویکرد غیرگزاره ای و نیز غفلت از مبانی زبان شناسی در حوزۀ زبان دین، برخی از مهم ترین نقص های الهیات مسیحی در تبیین پدیدۀ وحی هستند.

بنا به رأی ابن‌عربی، عالم مقید یا خیال منفصل، حضرتی است از حضرات ذومراتب الهی که در آن موجودات دو عالم مجرد و مادی، تمثل می‌یابند. درک این ظهور، از طریق کشف صوری امکان‌پذیر است، زیرا موجودات ظاهر در این ساحت از وجود، هم از لطافت تجرد برخوردارند و هم قابلیت آن را دارند که مانند موجودات مادی، محسوس واقع شوند. درک این موجودات، بسته به استعداد عین ثابت فرد مدرک و اقتضائات اوست؛ با وجود این، واقع‌نمایی آن، مخدوش به پیش‌داشته‌ها و پیش‌باورها نبوده و از آنها آزاد است. این نظر در مقابل نظریه‌هایی قرار می‌گیرد که یا جانب تجرد محض حقیقت را می‌گیرند (مانند نظریۀ شلایرماخر) یا جانب ذهنیت محض را (مانند عقیده گادامر). بنابراین، حل پرسش درک مثالی و خیالی وحی، به تصدیق و باور به ساحتی از وجود منوط است که اضداد را در خود جمع می‌کند و در عین توفیق بین ذهن و عین، از عینیت کامل برخوردارند.

مقاله ٴ حاضر به تقابل ميان دو نگرش عمده درباره ٴ عرفان و تجربه ٴ عرفانی، يعنی جريان تجربه گرايی و جريان ضدِ عرفان می پردازد. در اين نوشته، ابتدا مولفه های اصلی هر يك از دو جريان اصلی معرفی و بررسی می شوند. از سويی، تجربه-گرايی، كه از انديشه های ويليام جيمز متاثر است، به نقش تجربه های فردی و احوال خارق العاده و تجربه های وجدناک عارفان اهميت مي دهد و تجربه را معرف و نشانه ٴ امر عرفانی می داند. در مقابل، جريان ضدِ عرفان، كه عمدتاً در نوشته های دنيس ترنر بازتاب يافته است، به تجربه گرايی نقدهايی جدی وارد می كند. به باور هواداران ضدِ عرفان، امر عرفانی متكی و مبتنی بر جماعت و اعمال و افكار جماعتی است. بر همين اساس، ضدِ عرفان بر ديدگاه تجربه گرايی نقدهايی وارد می كند، نقدهايی در خصوص نقش تجربه در معنويت قرون وسطا، چرخش در سنت معنوی مسيحيت، خوانش تاريخ معنويت مسيحی و هم چنين خوانش تجربه گروانه از متون قرون وسطا. در خاتمه ٴ مقاله، به نقد و داوری آرای هر يک از دو جريان می پردازيم.

چکیده ندارد.