جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده فیلون اسکندرانی، فیلسوف، متکلم و عارف بزرگ یهودی در قرن اول میلادی است. او اولین کسی است که در نظام فکری‌فلسفی‌اش در پی تلفیق و وفق‌دادن فلسفه با دین برآمد و در سایۀ این رویکرد جدید، مسائل بدیعی را مطرح کرد و اندیشمندان بعد از او تا قرن‌ها از آرای او متأثر بودند. در این مقاله دیدگاه ملاصدرا با دیدگاه فیلون دربارۀ جایگاه انسان در نظام آفرینش و به عبارت دیگر، نسبت میان خدا و انسان، مقایسه و ردپای اندیشه‌های فیلون در آرای ملاصدرا جسته شده است. با وجود تعلق آنان به دو سنت دینی متفاوت و فاصلۀ تاریخی بسیار بین آنها در آرا و عناصر تشکیل‌دهندة نظام فکری و فلسفی‌‌شان اشتراکاتی ملاحظه می‌شود؛ زیرا اندیشه‌های فلسفی هر دوی آنان تلفیقی از عقل، وحی و عرفان است. آنان با اندکی تفاوت معتقدند انسان به‌صورت خدا آفریده شده است، مهم‌ترین جزء وجودیش همانا عقل است و جانشین خدا در عالم وجود است. فیلون لوگوس را واسطه بین خدا و عالم می‌داند و ملاصدرا نیز از آن به حقیقت انسان کامل تعبیر می‌کند. همچنین هر دو، انسان را مستعد صعود به درجات بالای عرفانی، به تعبیر فیلون اتحاد عرفانی با خدا و به تعبیر صدرا تشبه به خدا می‌دانند.

چکیده چکیده با توجه به ظاهر برخی کلمات احسائی، قول به اصالت توأمان وجود و ماهیت را به او نسبت داده اند. اما به راستی آیا احسایی قائل به اصالت وجود و ماهیت با هم بوده یا اصالت ماهیتی بوده است؟ آیا تصور وی از اصالت با تلقی ملاصدرا از این واژه یکی بوده است یا این که دو تصور جداگانه از اصالت داشته‌اند. اگر متفاوت بوده است آیا باز هم می‌شود گفت که احسایی قائل به اصیلین به معنای صدرایی بوده است؟ با توجه به اینکه وجود و ماهیت از نظر احسایی معنای خاصی دارد و چنانکه خواهیم دید در جایی وجود و ماهیت را همان ماده و صورت می‌داند، به قول اصالت ماهیت نزدیک می شود و با تفسیری که از وجود ارائه می کند معلوم می شود که منظور او از وجود معنای اسم مصدری وجود نیست لذا نسبتی که سبزواری به احسایی داده است و وی را قائل به اصالت وجود و ماهیت با هم دانسته، نسبتی صحیح نمی تواند باشد. ما در این نوشتار این مسأله را مورد واکاوی قرار داده ایم و نشان دادهایم که با تامل بیشتر در آثار احسائی نمی توان این نسبت را مورد تأیید قرار داد

بحث مفاهیم اعتباری یا معقول ثانی از مباحث محوری در فلسفه اسلامی است که تمرکز و تأکید شیخ اشراق بر آن، یک نقطه عطف محسوب می شود. علامه طباطبایی نیز به عنوان نماینده بارز حکمت صدرایی در دوران معاصر، به تبیین این بحث در چارچوب حکمت متعالیه پرداخته است. آرای دو حکیم، در ملاک تشخیص مفهوم اعتباری، تعریف و تقسیم مفاهیم اعتباری، نحوه وجود مفاهیم و معقولات ثانیه، ملاک صدق این مفاهیم و مصادیق آن ها قابل مقایسه اند. ادعا در نوشتار حاضر بر آن است که اختلاف دو فیلسوف درباره نحوه وجود معقولات ثانیه فلسفی، بیش از آن که مربوط به دیدگاه آنان راجع به اصالت وجود یا ماهیت باشد، به اذعان یا عدم اذعان آنان به تمایز مفاهیم فلسفی از مفاهیم منطقی دارد. دیدگاه های علامه طباطبایی در مجموع بیانی دیگر از یافته هایی است که ملاصدرا در باب معقولات ثانیه بدان دست یافته بود. از این رو، صرف نظر از ابتکارات خود علامه، این پژوهش تطبیقی، به نوعی مقایسة میان فلسفه اشراقی و فلسفه صدرایی نیز محسوب می شود.

چکیده از خودگروی روان­شناختی تقریرهای گوناگونی ارائه شده و در هر یک از آن‌ها بر ویژگی خاصی تأکید شده است؛ در تقریر آین بر بازگشت «هدف و منفعت به فاعل فعل»، در تقریر پویمن بر «بازگشت رضایت به فاعل فعل»، در تقریر ریچلز بر عنصر «خودخواهی» و در تقریر هولمز بر «انگیزه» و «حب ذات» تصریح و تأکید شده است. عناصر یادشده به ظاهر در فلسفۀ ملاصدرا حضور دارند؛ چنان­که ملاصدرا در نظریۀ غایت از «حب ذات» و « ارجاع همۀ غایات به فاعل» سخن می‌گوید.پرسش پایۀ این جُستار عبارت است از این‌که آیا «ارجاع همۀ غایات به فاعل» و «حب ذات» در فلسفۀ ملاصدرا مؤید و قرینه­ای بر خودگروی روان­شناختی است؟ یافتۀاین پژوهش به این قرار است که با واکاوی دقیق «غایت» به طور عام و «انگیزه» به طور خاص، «خودخواهی»، و «فضیلت» می­توان گفت که فلسفۀ صدرایی مؤید نظریۀ خودگروی روان‌شناختی نیست. گفتنی است که این پژوهش مسبوق به پیشینه­ای نیست.

ملاصدرا به عنوان یکی از حکیمان متأله در سنت فلسفه اسلامی و بودا به عنوان سالک منکر خدا در ساحت تفکر هند ، هر کدام با مبانی و تئوری های خاصی به تحقیق ژرف دربارۀ مسئله مهمتغییر هستی پرداخته اند . ملاصدرا با استفاده از مبانی حرکت جوهری ماده و روح ، عالم ، حکیم بودن خدا و احسن بودن نظام هستی و تبیین حرکت در جوهر تمام موجودات عالم و تدریجی بودن این تغییر و بر پایۀ آن اثبات وجود روح ، خدا ، عوالم مافوق عالم ماده ، مسئله حرکت جوهری و تأثیرات آن را بیان می کند . بودا بر پایۀ رشد در فضای مخالف با تعالیم ودایی اما متأثر از برخی تعالیم ودایی و اوپانیشادی و با استفاده از تبیین موقعیت انسان و انکار وجود ثابت در انسان ، جهانو ارتباط میان آموزه های اصلی بودا یعنی دوکه ، آنیکه و انیته ، اثبات می کند که جهان و تمام موجوداتش فاقد جوهر ثابتو پایدار است . و تحت تأثیر این قاعده وجود خدا ، روح و خود را انکار می کند . حرکت جوهری و آنیکه هر دو گویای تحول و تجددند ؛ اما این دگرگونی در اولی ، ناشی از تحول نهادی و سیلان جوهری ماده ، که قلمرو آن کل آفرینش است . حال آنکه حوزۀ آموزۀ آنیکه ، عالم جسمانیات است و منکر عوالم دیگری است .

همواره مسائلی نظیر بیماری، قتل ها، غارت‌ها و حوادث طبیعی، از قبیل آتشفشان و زلزله، از دغدغه‌های موحدین عالم بوده است.‌‌‌ اگر خدا عالم‌، قاد، خیرخواه مطلق است؛ چرا جلوی این مسائل را نمی‌گیرد؟ و اینکه آیا نظام حاکم بر عالم، بهترین نظام ممکن است یا اینکه می‌توانست بهتر از این باشد؟ موضوع نظام احسن در فلسفه اسلامی، یکی از راه‌های حل مسأله شرور است؛ اگر برهان یا برهان‌های نظام احسن تمام باشد، نه تنها مشکل شر حل میشود، بلکه جهان هستی بهترین جهان ممکن خواهد بود و معتقدان به این نظریه، در پرتو آن، آرامشی بی‌نظیر خواهند یافت. هدف اصلی رساله حاضر، طرح و بیان استدلال‌های نظام احسن در سه مکتب مختلف (حکمت متعالیه، عقل گرایی، تجربه گرایی)و مهم فلسفی از دیدگاه سه نماینده از هر مکتب (ملاصدرا، لایب نیتس، هیوم) می‌باشد در این زمینه بسیاری از فلاسفه در شرق و غرب به بحث و بررسی پرداخته‌اند موضع ملاصدرا و لایب نیتس در این زمینه اعتقاد قاطع به کامل بودن عالم است. و هرکدام از این دو فیلسوف با استناد به مبانی خود، به طرح و اثبات و دفاع از این نظریه پرداخته‌اند و نظام کنونی را بهترین نظام ممکن خوانده‌اند. اما دیوید هیوم فیلسوف تجربه‌گرای انگلیسی با این نظریه (که این نظام کنونی بهترین نظام ممکن می‌باشد) به مخالفت پرداخته و وجود شرور را متناقض با بهترین بودن آن می‌داند و با ایرادات ششگانه به برهان نظم این تناقض را اثبات می‌کند. در این پژوهش روش گردآوری داده‌ها، مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیل انتقادی و توصیف و تحلیل مطالب و مراجع بر اساس منابع موجود در فلسفه غرب و اسلام و حکمت متعالیه می‌باشد. در نهایت این نتیجه حاصل می‌شود که وجود شرور با احسن بودن نظام هستی منافات ندارد.

اسماء حُسنای حق‌تعالی، همان ذات حق‌اند به جلوه‌ و صفت خاص. تأمل و تدبّر در این اسماء می‌تواند علاوه بر اینکه فهم جدیدی از عالم هستی را به انسان ارزانی کند راه اُنس با خدا را به عالی‌ترین شکل محقق نماید. بر این اساس، مسئله اصلی ما این است که تأمل و تدبر در نظام اسمائی حق‌تعالی چه تأثیراتی را در ساحت معرفتی و عملی زندگی انسان پدید می‌آورد؟ و انطباق این الگو و نظام اسمائی بر مصادیق بشری چگونه می‌تواند به مدل‌سازی در روابط فردی و اجتماعی منجر شود. در این نوشتار با تمرکز بر روش تحلیلی– توصیفی، این رهیافت ارائه‌شده که می‌توان چینش هستی شناسانه نظام عالَم را بر اساس اسماء و صفات حق‌تعالی تبیین نمود. اگرچه مشخصه اصلی اسماء الله یکپارچگی و وحدت است و عالَم، به تمامه ظهور این اسماء است اما از باب تبیین علمی به اعتبارسنجی احتمالات درباره جایگاه این نظام اسمائی از دیدگاه صدرا نیز پرداخته‌شده و درنهایت تأثیرات کاربردی حاصل از نگرش اسمائی در ساحت معرفت بشری، در قالب دو مورد خاص «بازخوانی برخی معارف فلسفی- کلامی با راهکار تبیین اسمائی» و دیگری «توانمندسازی ذهن بشری در استخراج معارف باطنی از متون دینی» تبیین شده و تأثیرات عملی نیز در دو ساحت درونی (فردی) و بیرونی (جمعی) بیان‌شده است. نظام سازی درونی فرد در قالب «توانمندسازی نفس در تأثیر بر جهان خارج در اثر ارتباط وجودی با اسماء حق‌تعالی» بیان گردیده و به نظام سازی بیرونی در دو ساحت اجتماعی و سیاسی بر اساس نظام اسماء و صفات حق‌تعالی پرداخته‌شده و راهکار کارآمد در تحقق این نظریه در ساحت اجتماعی، هرمنوتیک اسمائی و در ساحت سیاسی، انسان کامل خواهد بود.

چکیده ندارد.

چکیده از آموزه‌های دینی در حوزۀ معادشناسی نامۀ عمل است که بر اساس آیات و روایات در بردارندۀ همه اعمال، نیت‌ها و باو‌رهای انسان است و در قیامت بسته به نوع آن‌ها از سمت راست یا چپ به او داده می‌شود. با توجه به این‌که این نامه نمی‌تواند از سنخ کتاب و دفتر دنیوی باشد‌‌، دانشمندان مسلمان با این پرسش روبه‌رو شده‌اند که حقیقت نامۀ عمل چیست. یکی از پاسخ‌های مهم به این پرسش‌‌، تبیین فلسفی حکیم الهی ملاصدراست که حقیقت نامۀ عمل را روح و قلب انسان می‌داند. این مقاله‌‌، ضمن اشاره به دیدگاه‌های گوناگون در باب نامۀ عمل‌‌، به گزارش تبیین فلسفی ملاصدرا و بیان مبانی و نیز ثمرات تبیین او می‌پردازد و سپس نشان می‌دهد که این تبیین نه‌تنها از حیث سازگاری درونی با نظام فلسفه صدرایی از ابهاماتی برخوردار است‌‌، از جهت همخوانی با آموزه‌های دینی نیز با تأملاتی روبه‌روست.

چکیده یکی از مباحث مهم در فلسفه، چگونگی علم به اشیاء خارجی مخصوصاً ادراک بصری است. ولفگنگ اسمیت، ریاضی‌دان، فیزیک‌دان،فیلسوف علم و متافیزیک‌دان آمریکایی هم‌نوا با فیلسوف شهیر اسلامی، شیخ اشراق، پس از سعی در نقد ثنویت دکارتی و اثبات عالم خارج، ادراک بصری را اتحاد و اضافه‌ی نفس با اشیاء خارجی می‌داند. ملاصدرا نیز با پذیرش عالم خارج در فلسفه‌ی خویش، ضمن نقد نظرات عالمان و فیلسوفان دیگر، معتقد است ادراک بصری با انشاء صورتی مثالی در عالم مثال متصل نفس روی می‌دهد. نگارنده ضمن تبیین برخی نظرات این دو شخصیت در باب عالم خارج، استدلال‌های اسمیت و ملاصدرا برای اثبات عالم خارج را نپذیرفته است.در باب ادراک بصری نیز نقد ملاصدرا بر شیخ اشراق همان نقد نظر اسمیت است.نگارنده ضمن نقد این نقدها، خود به نقد نظر اسمیت و شیخ اشراق پرداخته و نظر ملاصدرا را برفرض پذیرش تجرد نفس و لزوم تجرد معلوم پذیرفته است. در پایان، وجود جهان خارج و لزوم ثنویت میان ذهن و عین اثبات‌شده است.