جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب الخزائن، نوشته ملا احمد نراقى، كشكولى است با موضوعات متنوع كه برخى از مطالب آن، به زبان فارسى و بعضى به زبان عربى است. انگيزه مؤلف از تأليف اين كتاب، گردآوردن مجموعه‌اى بوده است متنوع و مفرح كه مطالعه، آن غبار خستگى را از خاطر دانش‌پژوهان بزدايد و گره اندوه را از پيشانى آنان بگشايد. اين كتاب، دومين بار است كه توسّط آیت‌الله حسن‌زاده‌ى آملى، تصحيح شده و تعليقاتى بر آن نگاشته شده است و در سال 1376ش، به پايان رسيده است. كتاب، چون كشكولى از مطالب مختلف است، مطالب گوناگون بدون فصل‌بندى و باب‌بندى و بدون آن‌كه از نظم خاصى پيروى نمايند، پشت سر هم، ذكر شده‌اند. كتاب، حاوى بيش از شش‌صد نكته در اخلاق، تاريخ، نجوم، طب، حكايت، معما، شعر و... است. پاره‌اى از مطالب كتاب، فهرست‌وار، عبارتند از: حديث«طوبى لمن انفق ما اكتسبه فى غير معصية...»؛ اذا اردت مضروب عدد فى نفسه...؛ مطايبة نقلها الراغب(نقل الراغب فى المحاظرات، قال: كان بعض امراء بغداد يقال له كوتكين، اصابه قولنج و امره الطبيب بالحقنة، فقال: و ما الحقنة؟ فوصفها الى ان قال و توضع الانبوبة فى الاست، فانتفخت اوداج الامير و ظهرت آثار الغضب فى وجهه، فقال: فى است من؟ فخاف الطبيب و قال فى استى ايها الامير.)؛ دستورى براى بهداشت(سر بعد الطعام و لو خطوة. نم بعد الحمام و لو لحظة. بل بعد الجماع و لو قطرة.)؛ طريق شناختن چوب آبنوس؛ براى دفع سرعت انزال؛ ثواب قرائت قرآن از روى مصحف؛ دخول القرامطة فى مكة؛ نسبة السادات الطباطبائية؛ وجه تسميه شهر رى؛ اقسام العدد؛ تلامذة افلاطون ثلاث فرق؛ اشاره اجماليه به علم عقود انامل؛ برهان تساوى الزوايا الثلاث من المثلث لقائمتين؛ طريق دفع النملة؛ غزوات النبى(ص)؛ اولاد النبى(ص)؛ اولاد الائمة(ع)؛ طريق كشيدن آب از چاه به آسانى؛ سبب فرو نرفتن بعضى چيزها در آب؛ پاك شدن جامه ابريشم يا پشم هر گاه چرب شود؛ المصادر الجعلية؛ در طبيعت ستارگان؛ دستور نامه‌نگارى؛ عدد حروف و كلمات و آيات قرآن؛ شروط و آداب سالك... استاد حسن‌زاده آملى، تحقيقاتى ارزنده در مورد كتاب مزبور نموده و تعليقاتى ارزش‌مند در ذيل برخى از مباحث آن آورده و در اين زمينه، به پاره‌اى از كتاب‌هاى خود، از قبيل دروس آفاقى، هزار و يك كلمه، سرح العيون فى شرح العيون و هزار و يك نكته، ارجاع داده و از منابع مختلف، مانند كشكول شيخ بهايى، ابداع البدايع شمس گرگانى، اسطرلاب خواجه طوسى، خلاصة الحساب شيخ بهائى، الاتقان سيوطى، رياض العارفين مرحوم رضاقلى‌خان هدايت، زيج بهادرى مرحوم غلام‌حسين جونپورى، برهان قاطع، حواشى منطق حكيم سبزوارى، فصوص محى‌الدين، شفاى شيخ الرئيس، اسفار صدر المتألهين، شرح صحيفه‌ى سجاديه سيد على‌خان و ساير كتب نيز استفاده نموده است. پاره‌اى از حواشى مهمّ استاد، عبارتند از: فادزهر، معرب پادزهر است و آن را به عربى، حجر التيس گويند و تيس، باز باشد، خواه كوهى و خواه اهلى. شبانكاره، يكى از دهستان‌هاى يازده‌گانه بخش برازجان شهرستان بوشهر است. در عبارت «كلّه سر»، كاف، به كيميا، لام، به ليميا، هاء، به هيميا، سين، به سيميا و راء، به ريميا اشاره دارد كه همگى از جمله علوم غريبه‌اند. حسين بن منصور، ملقب به حلاج را بر دار زدند، نه پدرش منصور را و بسيارى از شعرا، در اشعار خويش به غلط منصور آورده‌اند. در تحفه‌ى حكيم مؤمن، در مورد«لفاح»، گويد: و از خواص اوست كه چون بيخ لفاح را با عاج، به قدر شش ساعت بجوشانند، نرم و مطيع گردد. حق اين است كه سحر در انبيا(ع) و اوصياى آنان كه حجج خدا بر مردمند، مؤثّر نيست و اخبارى كه در مورد سحر كردن مردم نسبت به آنان، نقل شده، دلالت بر مسحور شدن آنها ندارد، بلكه همين اندازه دلالت دارد كه ديگران، عليه آنان سحر كردند و طبرسى در مجمع البيان در شأن نزول سوره فلق، بعد از آن‌كه داستان سحر كردن لبيد بن اعصم يهودى، عليه پيغمبر(ص) را نقل كرده، سخنانى در عدم تأثير سحر بر پيغمبر اكرم(ص) دارد كه حائز اهميت است. اگر چه ادراك ذات بحت و هويت غيبيّه كه از اشارت و عبارت معرّا و از قيود و اعتبارات مبرا باشد، محال است و حق تعالى، به واسطه كمال رأفت و رحمت كه در شأن عباد دارد، ايشان را از تأمل در ذات خود، تحذير فرموده تا اوقات ايشان ضايع نشود، ولى در نزد صديقين كه با نظر در حقيقت وجود، استدلال بر صفات و آثار او مى‌نمايند كه در حقيقت نزد اين گروه، حق، جلوه‌گر و ظاهر و عالم، پوشيده و پنهان است، در اثبات عالم، احتياج به دليل است، نه در حق جل و علا. عطارد و زهره، در وسط استقامت و رجوع، هميشه مقارن با شمس باشند و چون در وسط استقامت، مقارن شوند، بعد از آن در جانب مغرب نمايان شوند و ايشان را مغربى و مسائى گويند تا آن زمان كه در وسط رجوع باز مقارن شوند. بعد از آن، از جانب مشرق نمايان شوند و ايشان را مشرقى و صباحى گويند و در غير اين دو وقت ديده نمى‌شوند، زيرا زهره از شمس، تا 47 درجه و عطارد از شمس، تا 27 درجه بيشتر دور نمى‌شوند. الياس، همان ادريس است. لاهيجى، در شرح گلشن راز شبسترى، تصريح مى‌كند كه چون بعد از انبيا، اولياء الله‌اند كه از طرف خداوند مؤيد به حالات و مكاشفات گشته‌اند كه باقى خلايق را دست‌رس بر آن نيست، لا جرم مى‌خواستند كه احوال اين جماعت از ديده كوته‌نظران كج‌بين نااهل مخفى باشد، چه اين طايفه، امناء الله‌اند و امانتى كه من عند الله پيش ايشان وديعه است، بنا بر غيرت الهى روا نمى‌دارند كه غيرى بر آن اطّلاع يابد، لذا اصطلاحاتى فرمودند كه هر گاه به غير از آن حالات و مقامات نمايند، آن كس كه اهل آن حال باشد، فهم آن همانى نمايد و هر كه از آن حال بى‌بهره باشد، از ادراك آن محروم مانده. مرحوم غلام‌حسين جونپورى، صاحب زيج بهادرخانى، در آن زيج گويد كه هر كوكب را از بروج خانه‌ى شرف است به درجه معين، چون در آن خانه نقل كند، قوت شرف او ابتدا نمايد و متزايد، تا به درجه شرف رسد و اين وقت، به غايت اين قوت رسيده باشد و به تدريج كمتر شود تا آن‌كه از بيت آن شرف بيرون آيد و شرف آفتاب در حمل به درجه‌ى 19 باشد پس خانه شرف آفتاب حمل شود. نافع بن عبدالرحمن بن ابى نعيم، يكى از قراء سبعه است و عيسى، ملقب به قالون و عثمان، ملقب به ورش از راويان او هستند. منجمان، ماه محرم را به حساب وسطى، سى روز مى‌گيرند و صفر را 29 روز و هم‌چنين ماه‌هاى فرد را سى روز مى‌گيرند و زوج را 29 روز و در زيجات بر اين نهج آورده‌اند، به دليلى كه در محلش ثابت است، ولى ماه قمرى در خارج از رؤيت هلال است تا رؤيت هلال ديگر و ممكن است كه تا چهار ماه متوالى سى روز، سى روز آيد بدون زياده و تا سه ماه متوالى بيست و نه روز، بيست و نه روز مى‌تواند باشد و زياده، نه، چنان‌كه در زيجات هر دو قسم با ادّله‌ى آن بيان شده است. با دقّت در حواشى استاد، معلوم مى‌شود كه بيشتر حواشى ايشان، درباره مسائل هيوى و نجومى است و اين، به خاطر تضلّع استاد، در علم هيئت و نجوم است. لازم به ذكر است كه حواشى استاد، خالى از مطايبه نبوده و از ابدع البدايع گرگانى لطيفه‌اى ذكر مى‌كند كه روزى مردى را گريان ديدند، از سبب پرسيدند، گفت: امروزه با كنيزكان قدرى دوغ خورده‌ام، از آن پس، قرآن تلاوت كردم تا اين آيه رسيدم «فاعتزلوا النساء فى المخيض(به خاء)» و نيز مردى با قرآن تفأل نمود، به خواهش زنى كه پسرش حسن، به سفر رفته و خبر به وى نرسيده بود، اتفاقاً اين آيه آمد: «طوبى لهم و حسن مآب». آن مرد، به تصحيف خواند كه حسن مات. زن بى‌چاره به مرگ فرزند، ماتم‌زده شد. ديگرى گفته كه پيغمبر عسل را در روز جمعه خيلى دوست داشت، معلوم شد، غسل را تصحيف كرده است. به طور كلّى مى‌توان گفت كه حواشى استاد، مشحون از مطالب نجومى، رياضى، روايى، ادبى، فلسفى، عرفانى، تفسيرى، طبّى است كه اين امر، بيان‌گر جامعيّت و تضلّع ايشان، در مسائل مختلف علمى است.

الطريق الى الله اثر شيخ حسين بحرانى (متوفى 1302ق)، در بيان عوامل مؤثر در سلوك الى الله و وصول به حقيقت مى‌باشد كه به زبان عربى نوشته شده است. انگيزه نويسنده از تأليف اين اثر، گردآورى پاره‌اى از نصايح و راهنمودهايى از اهل‌بيت(ع) بوده كه باعث زنده شدن دل‌ها و روشنايى عقل‌ها مى‌گردند؛ وى اين كار را به سفارش برخى از دوستان خويش انجام داده است. آيت‌الله بهجت وقتى اين كتاب را ديدند، آن را كتابى نيكو شمرده و خواندن آن را به دوستان توصيه كردند. علامه سيد حسن صدر درباره اين اثر گفته بود: «در زمينه مسائل اخلاقى، كلامى نيكوتر از كلام او (نويسنده) نيافتم، مگر گفته‌هاى سيد بن طاووس.» كتاب با دو مقدمه از شيخ مهدى سماوى و نويسنده در اشاره به خصائص دعوت به خدا و انگيزه تأليف، آغاز و مطالب در يازده باب، تنظيم شده است. نويسنده به منظور اشاره به روايات اهل‌بيت(ع) پيرامون تهذيب نفس و تذكر به آن‌ها، مضمون پاره‌اى از احاديث كه در كتب مختلف پراكنده بوده‌اند را بدون ذكر سند و با اكتفا به نقل عين الفاظ، گردآورى نموده؛ زيرا معتقد است محتواى آن‌ها را، خرد و انديشه سالم، پس از مواجه و دريافت، تصديق نموده و فطرت راستين بر درستى آن، گواهى مى‌دهد. وى در اين اثر از ذكر مطالب تكرارى اجتناب نموده، به بيان ناگفته‌ها پرداخته و امورى را تذكر داده كه با وجود اهميت آن‌ها در سازندگى انسان، در كتاب‌هاى اخلاقى كمتر به آن‌ها توجه شده است. ايشان با بيانى ساده و به دور از صناعت‌هاى لفظى و آرايه‌هاى كلامى، اما صميمى و دلنشين، گوهرهايى را كه در طول عمر شريفش از درياى بيكران معارف اهل‌بيت(ع) برگرفته است، در طبق اخلاص نهاده و در اختيار پيروان آن خاندان پاك قرار داده است. در اين رساله، راه‌هايى كه ائمه هدى(ع) براى جلب محبت و رضاى الهى بيان كرده‌اند، به خوبى استخراج و تبيين گرديده است. باب اول، در مورد نياز به تهذيب اخلاق و آثار و اهميت آن مى‌باشد. نويسنده معتقد است با دقت در طريقه اهل‌بيت(ع) و تتبع در آثارشان، در مى‌يابيم كه آن بزرگواران تنها با اخلاق كريمه خويش مردم را هدايت نموده و مجذوب دين ساخته‌اند و پيروان خود را نيز به همين امر دعوت كرده و فرمودند: «مردم را با غير زبان‌هاى خود بخوانيد»؛ يعنى با اخلاق خوب و رفتار نيكوى خود براى آنها الگو و نمونه باشيد. به باور وى، پس از اين‌كه با استفاده از روايات، آشكار شد كه امر دنيا و آخرت تنها با اخلاق كريمانه سامان مى‌يابد و به كمال رساندن اين اخلاق، هدف بعثتى است كه هستى جز با آن صلاح نيابد، روشن مى‌شود كه تهذيب اخلاق، بر هر واجبى مقدم و از هر امر لازمى مهمتر مى‌باشد؛ با اين وجود، كليد هر خير، منبع هر نيكى، موجب جلب هر ثمر و مبدأ تمام اهداف، تهذيب اخلاق است. در باب دوم، اهميت فراگيرى علم اخلاق بيان شده است. در ابتداى اين باب، نويسنده شبهه زير را مطرح و به آن پاسخ داده است: «ملاحظه پندها و نصيحت‌ها و گفتگو، دقت و انديشيدن پيرامون آن‌ها، كارى است كه نه تنها هيچ رجحانى در آن نيست؛ بلكه چون ما برخلاف دانسته‌هاى خود عمل مى‌كنيم، بارى بر دوش و موجب افزونى حجت بر بنده خواهد بود. پس در چنين حالى سزاوارتر آن است كه خود را در غفلت و فراموشى باقى گذاريم، زيرا گناه عالِم بسان گناه عالَم است و هرچه آگاهى انسان از هشدارها و تهديدهاى گوناگون كمتر باشد، عذرش بيشتر خواهد بود، و آن‌كه نمى‌داند، هرگز مانند كسى‌كه مى‌داند نخواهد بود». نويسنده در پاسخ به اين شبهه، به روايتى از شيخ حر عاملى، در جواهر السنيه با اين مضمون استمداد جسته است كه: «نگوئيد: از آن بيم داريم كه فراگيريم و عمل نكنيم؛ بگوئيد: مى‌آموزيم و اميد داريم [به آموخته‌هاى خويش] عمل نمائيم. همانا من به شما [علم و دانش] عطا نكردم مگر براى آن‌كه شما را به واسطه آن مورد رحمت خويش قرار دهم». به اعتقاد نويسنده، اين خطاب الهى، بساط اين شبهه را برچيده است. در باب سوم، هدف از آفرينش، سعادت ابدى انسان دانسته شده است. نويسنده با اشاره به اين نكته كه آدمى براى حيات دائم و زندگانى جاودان آفريده شده و پایانى براى عمر آخرت نيست و خداوند دنيا را كشتزار آخرت قرار داده، معتقد است كه انسان، با آن‌چه در دنيا انجام مى‌دهد، زمينه برخوردارى از خوشبختى هميشگى را براى خود فراهم مى‌سازد. به باور وى، اين عمرهاى كوتاه و زمان اندك، ناچيزتر از آن است كه شايستگى مقابله و برابرى با سعادت ابدى را داشته باشد، حتى اگر تمام آن مصروف عبادت شود و لحظه‌اى از آن به گناه نگذرد و از اين‌رو خداوند به مقتضاى رأفت الهى و رحمت ربانى، درهايى از لطف و كرم خويش را به روى مردم گشوده تا آنان را بدين وسيله براى جزاى بى‌پایان و ابدى آماده سازد. وى نخستين تفضّل خداوند بر بندگانش را آن دانسته كه به لطف و كرمش، دايره اعمال را فراتر از عمر انسان‌ها قرار داده است؛ به گونه‌اى كه تمام عمر دنيا را فراگرفته و تا زمانى‌كه عمل و عمل‌كننده‌اى باقى است، استمرار مى‌يابد؛ به اين صورت كه مقرر فرموده است كه: «هركس سنت نيكويى را بنا نهد، از پاداش آن و پاداش تمام كسانى كه تا روز رستاخيز به آن عمل مى‌نمايند، بهره‌مند خواهد شد؛ همان‌گونه كه اگر كسى سنت ناروا و گمراه كننده‌اى را پايه‌گذارى كند، بار آن و بار تمام كسانى را كه تا روز قيامت از آن پيروى مى‌كنند، بر دوش خواهد كشيد.» نويسنده معتقد است كه راه‌هاى تقرب به خدا، به تعداد نفوس مردم بوده و از اين رو در باب چهارم، به برخى از راه‌هاى تقرب به خداوند اشاره كرده است. به نظر وى، از همه راه‌ها آسان‌تر و نتيجه‌بخش‌تر، حسن ظن به خداوند است؛ چرا كه رفتار خداوند با بندگانش، متناسب است با گمان‌هاى آنان نسبت به وى؛ اگر بنده حسن ظنّ به خداوند داشت، پاداش خير و نيك دريافت مى‌كند و اگر بدگمان بود، نتيجه شرّ و بدى نصيب‌اش خواهد شد. در باب پنجم، موقعيت انسان در نظام هستى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به اعتقاد نويسنده، آدمى داراى دو وجهه است: اول: صرف‌نظر از ارتباطش با مبدأ اعلى؛ كه با توجه به اين وجه، موجودى است فانى، تباه، از بين رفتنى و بى‌مقدار. دوم: انسان از آن‌جهت كه متعلق قدرت الهى و مظهر عظمت ربّانى و آفريده اين آفريدگار عظيم الشأن است؛ از اين بُعد، آدمى با همه هستى ارتباط دارد. در باب ششم، راه آسان شدن سختى‌هايى كه در راه سلوك الى الله وجود دارد، بيان شده و از جمله مباحث مطرح شده در آن، عبارت است از: راه رهايى از عجب و غرور؛ اهميت اعمال مستحب؛ لزوم استفاده از رخصت‌هاى خداوند در جاى خود؛ سر تفاوت ظاهرى منش امامان(ع)؛ تأمل در نيت و تلاش در خالص كردن آن؛ اهميت تقويت بصريت و هوشمندى؛ ريشه جمود و خشك‌انديشى؛ تأثير فعاليت‌هاى اجتماعى در رشد بينش و انديشه؛ فوايد انديشه درباره دنيا و شئون آن. در باب هفتم، به اين سؤال پاسخ داده شده است كه چگونه رهرو راه خدا باشيم. نويسنده در اين زمينه، به برخى از امور، توصيه نموده است كه از جمله آن‌ها، عبارتند از: همواره به مردم بهره رسان اما به خير ايشان اميد مبند؛ بدى را با نيكى پاسخ ده كه به نيكى خواهى رسيد؛ همه وقت خويش را مصروف مردم مكن، زمانى را نيز براى خود بگذار؛ بر دوستان على(ع) آسان گير تا خداوند بر تو آسان گيرد. باب هشتم، به توضيح سه خصلتى كه كمال ايمان، منوط به آن‌ها مى‌باشد، اختصاص يافته است. اين سه خصلت، عبارتند از داشتن: 1- سنتى از خدا: رازدارى؛ 2- سنتى از پيامبر(ص): مدارا و سازگارى با مردم؛ 3- سنتى از امام(ع): شكيبايى در سختى‌ها. خشنودى از مقدرات خداوند، توكل، تفويض، تسليم و درجات اهل ايمان، عنوان فصول پایانى مى‌باشد. در اين رساله، نكات و ظرايفى بيان شده است كه در راه تقرب به خداى سبحان، رسيدن به كعبه مقصود و دستيابى به سعادت دو جهان، چون كليدهايى است كه به راحتى درهاى بسته را مى‌گشايد.

کتاب «الگوی شادی از نگاه قرآن و حدیث» نوشته حجت الاسلام و المسلمین محمدمحمدی ری شهری به دو زبان عربی و فارسی از سوی سازمان چاپ و نشر دارالحدیث منتشر شد. این کتاب حاوی 9 فصل است که عبارتند از: فصل یکم با عنوان درآمدی بر «الگوی شادی در اسلام». در این فصل این عناوین آمده است: مبارزه با آفت‏های شادی؛ درمان بیماری نگرانی‏های ناروا؛ به کار بستن عوامل شادی‏آفرین؛ تلاش برای شادکامی دیگران؛ رعایت آداب شادی. عنوان فصل دوم: نگاهی عمومی به شادمانی و اندوه؛ فصل سوم: موانع شادمانی؛ فصل چهارم: درمان اندوه؛ فصل پنجم: عوامل شادمانی؛ فصل ششم: شاد کردن و غمگین ساختن؛ فصل هفتم: آداب شادمانی؛ فصل هشتم: غصّه‏هایی که شادی به دنبال می‏آورند؛ فصل نهم: شادی‏هایی که اندوه در پی می‏آورند. در پیش‏گفتار کتاب آمده است: «اضطراب و نگرانی، مهم‏ترین مشکل انسان عصر حاضر است و به همین خاطر، از دوران کنونی، به «عصر اضطراب» یاد می‏شود. فرد مضطرب، با «احساس رنج‏آوری» دست و پنجه نرم می‏کند که به یک موقعیت ضربه‏آمیز کنونی یا به انتظار خطری از ناحیه چیزی نامعیّن، وابسته است. در چنین وضعیتی، فرد مضطرب، احساس ناایمنی یا تهدید می‏کند که منبع آن به روشنی قابل درک نیست. اضطراب، شامل احساس عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیک می‏گردد. شخصی که مضطرب است، از عصبی بودن و تنش و بی‏قراری و تحریک‏پذیری شکایت می‏کند و اغلب در به خواب رفتن، مشکل دارد. شخص مضطرب ، به آسانی خسته می‏شود، و حالاتی چون: دل‏آشوبی، سردرد، تنش عضلانی و اشکال در تمرکز فکر دارد». در بخش دیگری از کتاب آمده است: شادی، بهترین و گواراترین بخش از زندگی توأم با موفقیت و خوش‏بختی است؛ زندگی‏ای که در قرآن، از آن، با عنوانِ «حیاتِ طیّبه» یاد شده است. بر این اساس، شاد زیستن، یکی از بزرگ‏ترین دستاوردهایِ اجرای رهنمودهای این کتاب آسمانی در زندگی است. به سخنِ دیگر، اسلام، برای زندگی انسان، از نظر اعتقادی، اخلاقی و عملی اصول و برنامه‏هایی را ارائه کرده که اگر به طور دقیق اجرا شوند، حیات طیّبه و بهترین زندگی‏ها را که همراه با آرامش، رضایت و سرور و شادی اند، برای انسان به ارمغان می‏آورند و چنین شخصی، مخاطب این سخن خداوند منّان قرار می‏گیرد که: «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً. ای روح آرامش یافته! خشنود و پسندیده به سوی پروردگارت باز گرد». بررسی دقیق آموزه‏های اسلامی در باره شادی، نشان می‏دهد که این آیین، بهترین الگوی شادکامی را تقدیم جامعه بشر نموده است. در این نوشتار، با بهره‏گیری از متن ره‏نمودهای قرآن و احادیث اسلامی، اصول و مبانی الگوی شادی در اسلام ارائه می‏شوند؛ امّا پیش از آن، لازم است که مباحثی چون: تعریف شادی، شادی از نگاه علم روان‏شناسی، و شادی از منظر اسلام، مورد بررسی قرار گیرند.

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

الأوبة إلى التوبة من الحوبة و ترجمه (الأوبة إلى التوبة من الحوبة) رساله‌اى است عربى اثر علامه حسن حسن‌زاده آملى، كه در آن، موضوع «توبه» بررسى و تبیين و به همراه ترجمه فارسى آن، به قلم ابراهيم احمديان، منتشر شده است. اين رساله، در تكمله «منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة» در شرح خطبه دويست‌وسى‌وپنجم نهج‌البلاغه، اثر نویسنده، تأليف شده است. كتاب با مقدمه مختصرى از نویسنده در اشاره به نام كتاب و انگيزه نگارش آن آغاز و مطالب در سيزده شماره و يك خاتمه، سامان يافته است. ترجمه كتاب نيز در ضمن سيزده فصل ارائه شده است. نویسنده در اين كتاب، مباحث فلسفى، اخلاقى و اجتماعى مربوط به مقوله توبه را مطرح ساخته و در خصوص هر مبحث، به احاديث، روايات و سخنان بزرگان علم و دين، اشاره كرده است. در اين اثر، متن عربى در ابتدا و ترجمه آن در انتهاى كتاب، به تفكيك ارائه شده است. در شماره نخست مباحث، مسأله توبه و تعلق به امور جسمانى، مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده معتقد است تعلق به امور جسمانى، موجب دورى نفس از معقولات و اشتغالش به مجردات بوده و شدت تعلق و غرق گشتن در عالم طبيعت، نفس انسان را از نيل به كمال، باز مى‌دارد. در شماره دوم كه به وجوب توبه اختصاص دارد، اين مطلب عنوان گرديده است كه بر همه بندگان خداوند، واجب است كه از جميع گناهان و معاصى خويش، توبه كنند. انطباق حكم عقل و شرع؛ فورى بودن توبه؛ تقسيم توبه به اعتبار انواع گناهان و شرط اداى حقوق خداوند و مردم براى صحت توبه از جمله مباحث اين قسمت مى‌باشد. در شماره سوم، به بررسى ادله قايلين به صحت توبه مبعضه (توبه از برخى گناهان) و منكرين آن پرداخته شده است. قايلين به عدم جواز، حجت آورده‌اند كه سبب توبه و پشيمانى، قبح فعل است و اگر جز اين باشد، توبه متحقق نمى‌شود و از طرفى، اين قبح در همه گناهان متحقق است و در همگى حاصل. پس چنانچه انسان از پاره‌اى گناهان توبه كند و پاره‌اى ديگر را به حال خود رها كند، معلوم مى‌شود كه توبه تائب به سبب قبح فعل نبوده است؛ چه اشتراك در علت، اشتراك در معلول را موجب است و چون در توبه تبعيض راه يابد، توبه نيز منتفى مى‌گردد. نویسنده ضمن بررسى اقوال مخالفين و موافقين، صحت توبه مبعّضه را همانند محقق طوسى، علامه حلى و شيخ بهايى پذيرفته است؛ زيرا وقوع هر فعلى، به حسب انگيزه و داعى آن است، چنانكه انتفاى آن فعل نيز به حسب مانع و صارفى است كه از وقوع آن ممانعت مى‌كند. حال اگر انگيزه و داعى، رجحان يابد، فعل نيز وقوع خواهد يافت. بنابراین ممكن است فاعل قبايح، انگيزه پشيمانى را بر آن قبايح ترجيح دهد، بدين‌وسيله كه امرى ديگر چون بزرگ بودن گناه، فزونى نهى‌هايى كه بر آن وارد شده و يا تنفر نزد عقلا را بر قبحش اضافه كند. مسأله جواز توبه موقت (مثلاً اينكه كسى توبه كرده كه فقط يك سال گناه نكند) در شماره چهارم، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. عده‌اى معتقدند كه چنين توبه‌اى صحيح نيست؛ چه اين توبه، كاشف از آن است كه شخص تائب، از ارتكاب گناه، به جهت قبح آن پشيمان نشده است و گرنه پشيمانى او چنان بود كه تصميم مى‌گرفت ديگر هرگز بر گرد آن گناه، نگردد و حال كه سبب پشيمانى، قبح فعل نبوده، توبه‌اى نيز متحقق، نمى‌شود. نویسنده ضمن بيان ادله قايلين به جواز و بررسى آن، در نهايت قول به عدم جواز چنين توبه‌اى را پذيرفته است. در پنجمين شماره، وجوب توبه از گناهان بزرگ و كوچك بررسى شده است. گروهى از معتزله، معتقدند كه توبه، تنها از گناهان كبيره كه كبيره بودن آن‌ها معلوم و آشكار و يا مظنون است، واجب است. از اين‌رو، در گناهانى كه صغيره بودن آن‌ها معلوم است، توبه واجب نيست؛ زيرا سبب وجود توبه، دفع ضرر است و ضرر در گناهان صغيره حاصل نيست و عده‌اى ديگر گفته‌اند، در گناهانى كه قبلاً از آن‌ها توبه نموده است، توبه مجدد لازم نيست. اما به اعتقاد اماميه، توبه از جميع گناهان، چه صغيره و چه كبيره و چه پيشتر از آنها توبه كرده باشد، لازم است. در شماره ششم، به توبه تفصيلى و اجمالى پرداخته شده است. و در شماره هفتم، به مسأله يادآورى گناه اشاره شده است. نویسنده معتقد است توبه، تنها در جايى محقق است كه گناهى انجام پذيرد و اگر از كسى گناهى سرزند و سپس توبه كند و پس از آن، گناه را به يادآورد، نمى‌توان چنين عملى را قبيح دانست و اساساً گناهى به وقوع نپيوسته است تا توبه نيز لازم شود. در شماره هشتم، به مسأله عزم بر بازنگشتن بر گناه پرداخته شده و اين مبحث مورد بررسى قرار گرفته است كه اگر كسى مرتكب گناه شود و سپس از گناه خويش دست كشيده، توبه كند و بر آن شود كه هرگز چنين گناهى از او سر نزند، آيا فقط در صورتى‌كه بر انجام آن گناه قدرت داشته باشد، توبه‌اش صحيح است يا اينكه وجود قدرت در صحت توبه شرط نيست. مراد از قبول توبه، در شماره نهم توضيح داده شده است. به نظر نویسنده، مقصود از قبول توبه، ساقط شدن عقابى است كه بر گناه مترتب است. وى معتقد است سقوط عقاب به‌واسطه توبه، تفضل خداى تعالى است نه امرى واجب؛ چراكه اگر واجب باشد، سبب آن از دو حال خارج نيست: اول آنكه قبول توبه بر خداوند متعال واجب باشد كه اين فرض، ممنوع است. سبب آن است كه چنانچه كسى از ديگرى نافرمانى و به بدترين شكل ممكن نسبت به او بدى و ناسپاسى كند و سپس عذر آورده و طلب بخشش نمايد، بخش و قبول عذر او، نزد عقلا واجب نيست، به‌طورى‌كه اگر او بخشيده نشود، مذمت و نكوهش عقلا را در پى نخواهد داشت، بلكه به عكس، گاه عقلا عدم بخشش و عفو را نيك مى‌دانند. دوم آنكه سبب وجوب سقوط عقاب را كثرت و بسيارى ثواب توبه بدانيم كه اين فرض نيز ممنوع است؛ چراكه بناى اين فرض، بر تحابط مى‌باشد كه باطل است. در شماره دهم، ضمن بيان استحباب غسل براى توبه، به برخى گناهان بزرگ و كوچك، اشاراتى شده است. در شماره يازدهم، آداب توبه به نقل از رياض السالكين بيان گرديده است. در شماره دوازدهم، مطالبى پيرامون شتاب در توبه، به نقل از كتاب «رياض السالكين» و «كشكول» شيخ بهايى آمده و در آخرين شماره، به برخى آيات و رواياتى در تشويق بر توبه اشاره گرديده است. در خاتمه، خطبه دويست‌وسى‌وپنج «نهج‌البلاغه» ذكر و پس از شرح واژگان و بررسى اعراب اين خطبه، به معنا و ترجمه آن، پرداخته شده است. در ترجمه كتاب، مترجم شيوايى و رسايى متن را در اولويت قرار داده و لذا چنين به نظر مى‌رسد كه در برخى موارد، رعايت امانت در ترجمه، زياد مد نظر نبوده است و ترجمه‌اى تقريباً آزاد، ارائه شده است. به عنوان مثال، در متن عربى در صفحه شش، چنين آمده است: «و في الكافي للكليني(ره) في غوائل الذنوب و تبعاتها: عن أبي‌عبدالله(ع)قال: كان أبييقول...» اما در ترجمه فارسى آن در صفحه 75، فقط به اين عبارت اكتفاء شده است: «از امام صادق(ع) نقل است: پدرم فرمود...». البته اين در حالى است كه توضيح كامل اين مطلب و متن عربى حديث، در انتهاى فصل و تحت عنوان «يادادشت‌هاى فصل نخست» آمده است. ويژگى ديگر اين ترجمه، آن است كه مترجم، عنوان «فصل» را به جاى «شماره» برگزيده است. در انتهاى هر فصل، توضيح مطالب متن، كه در پاره‌اى موارد، مفصل مى‌باشد، تحت عنوان «يادداشت‌هاى فصل» آمده است.

کتاب «همسران رحمت شده و همسران نفرین شده» به قلم سید هاشم ناجی جزایری در بردارنده ترجمه احادیث اهل بیت و برگردان کلمات معصومین به زبان فارسی است. ناجی جزایری این کتاب را در پنج بخش با عناوین یادآوری نکاتی پیرامون ازدواج، مردان رحمت شده، مردان نفرین شده، زنان رحمت شده و زنان نفرین شده تنظیم کرده است. نویسنده درباره تفسیر آیه 34 سوره نساء «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ به ما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ به ما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِم» یعنی مردان سرپرست و خدمتگزار زنانند، به خاطر برتری‌هایی که ـ از نظر نظام اجتماع ـ خداوند برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انقاق‌هایی که در مورد زنان از اموالشان انجام می‌دهند؛ چنین آورده است: باید توجه داشت که خانواده یک واحد کوچک اجتماعی است و همانند یکی اجتماع بزرگ باید رهبر و سرپرست واحدی داشته باشد. زیرا رهبری و سرپرستی دسته‌جمعی که زن و مرد مشترکاً آن را به عهده بگیرند، مفهومی ندارد، در نتیجه - مرد یا زن - یکی باید رییس خانواده و دیگری معاون و تحت نظارت او باشد. قرآن در اینجا تصریح می‌کند که مقام سرپرستی باید به مرد داده شود، منظور از این تعبیر استبداد و اجحاف و تعدی نیست؛ بلکه منظور: رهبری واحد منظم با توجه به مسئولیت‌ها و مشورت‌های لازم است. این مسأله در دنیای امروز - بیش از هر زمان -روشن است که اگر هیئتی - حتی یک هیئت دو نفری - مأمور انجام کاری شود. حتماً باید یکی از آن دو رییس و دیگری معاون یا عضو باشدوگرنه هرج و مرج در کار آنها پیدا می‌شود. سرپرستی مرد در خانواده نیز از همین قبیل است و این موقعیت به خاطر وجود خصوصیاتی در مرد است. مانند: ترجیح قدرت تفکر او بر نیروی عاطفه و احساسات؛ به عکس زن که از نیروی سرشار عواطف بیشتری بهره مند است و دیگری : داشتن بنیه و نیروی جسمی بیشتر که با اولی بتواند بیندیشد و نقشه طرح کند و با دومی بتواند از حریم خانواده خود دفاع کند. انتشارات ناجی جزایری، کتاب «همسران رحمت شده و همسران نفرین شده» را در شمارگان ۲۰۰۰ نسخه و قطع رقعی، در ۳۶۸ صفحه منتشر کرده است.