جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بر اساس منابع معتبر شيعه و سني، عِدل قرآن هستند و امام باقر عليه السلام به عنوان يکي از اهل بيت، آثار ارزشمندي از تفسير آيات وحي، از خود به جاي گذاشته است. اين پژوهش در چهار فصل به نقش آن حضرت در تفسير و علوم قرآن پرداخته است. شاگردان تفسيري آن حضرت بسيار بودند که بعضي از برجستهترين آنها عبارتاند از: ابان بن تغلب، حمران بن اعين، زرارة بن اعين و محمد بن مسلم. دوران امام باقر عليه السلام مصادف با درگيري بني اميه و بني عباس بود. همچنين فرقه هاي مختلفي از جمله مرجئه، معتزله و غلات براي تضعيف مباني شيعه تلاش ميکردند و آيات را طبق خواستههاي خود تفسير ميکردند. امام باقر عليه السلام دراين شرايط، آيات وحي را با استناد به روايات پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و اميرالمؤمنين عليه السلام و در مواردي با بيان مصداق تفسير ميکردند. آن حضرت در مباحث علوم قرآني، چون جمع قرآن، قرائت صحيح، سورههاي مکي و مدني، عدم تحريف قرآن و تأويل بيانات روشني دارند. در ميان شاگردان آن حضرت، بعضي از بزرگان اهل سنت، مانند ابوحنيفه و ابوزهره هم ديده مي شوند. آن حضرت با روشهاي مختلفي به تفسير و تبيين آيات وحي پرداختند که برخي از آنها عبارتاند از: تفسير قرآن به قرآن، تفسير قرآن به سنت، تفسير ادبي، تفسير لغوي، تفسير با بيان مصداق و تفسير با تاريخ و قصص. در تفسير آيات الاحکام هم رواياتي از آن حضرت به ما رسيده است. از آن حضرت آثار ارزشمندي در علوم و معارف مختلف، از جمله دانش تفسير و علوم قرآن بر جاي مانده است. در مورد ميراث تفسيري، علما به دو کتاب عمده «تفسير علي بن ابراهيم قمي» و «کتاب الامام الباقر عليه السلام» يا «تفسير امام باقر عليه السلام» به روايت ابي الجارودکه در آنها روايات منسوب به حضرت فراوان ديده ميشود، اشاره کردهاند. جمعي از محققان، تمام روايات کتاب نخست را صحيح دانسته و برخي به اين تفسير با ديده ترديد مينگرند و تمام روايات را معتبر نميدانند. در مورد کتاب دوم نيز دو ديدگاه وجود دارد. البته قول حق آن است که تفسير ابي الجارود در زمان استقامت او به مکتب اهل بيت? مورد قبول است؛ ولي پس از تمايل وي به مذهب زيديه محل اشکال است.?

‫پژوهش حاضر، از منظري تاريخي، قرآني و اجتماعي به تشريح هجرت پيامبر اسلام و آثار هجرت و دروس قابل استفاده از هجرت آن حضرت مي پردازد و ضمن بررسي برکات هجرت براي مسلمانان، کلياتي از هجرت در قرآن کريم و تطبيق مباحث قرآني بر مبحث هجرت در زمان صدر اسلام و عصر کنوني را ارائه مي دهد. اين نوشتار در نه فصل ابعاد مختلف هجرت را بررسيده است. نويسنده در فصل اول ضمن تعريف لغوي و اصطلاحي هجرت، دو تعريف جديد و قديم از آن ارائه داده و انواع هجرت در قرآن کريم را باز مي گويد. فصل دوم به فضايل و آثار هجرت از نگاه آيات پرداخته و نقش هجرت در تقويت اسلام و اخوت و ايمان مسلمانان منعکس مي گردد. فصل سوم به تفسير اجمالي آيه هجرت، صفات مهاجرين و مناسبت نزول اين آيه اختصاص دارد. فصل چهارم به احکام مربوط به هجرت و تشريع آن در دين اسلام مي پردازد و مفهوم تعرّب بعد از هجرت، يعني: گرايش به عقايد جاهلي قبل از اسلام پس از مشخص شدن کليات دين اسلام براي افراد و حکم اين مسأله، مصاديق تعرّب بعد از هجرت، تحقيق روايي در اين زمينه، فتاواي برخي فقهاي معاصر و خلاصه موارد قابل استفاده از اين فتاوا را بيان مي کند. در فصل پنجم درس‌ها و عبرت‌هاي مربوط به هجرت پيامبر اسلام در صدر اسلام براي جوامع اسلامي کنوني مطرح شده و هجرت و سنت‌هاي پيامبران الهي در اين زمينه تجزيه و تحليل شده است. فصل ششم به اين مسأله مي پردازد که: تاريخ هجرت پيامبر اسلام بر چه مبنايي به عنوان مبدأ تاريخ در اسلام انتخاب شده و چه ارتباطي با هويت مسلمانان دارد؟ نگارنده در همين زمينه در فصل هفتم، به رابطه بين هجرت پيامبر اکرم( و تشکيل دولت اسلامي از سوي آن حضرت در مدينه اشاره نموده و اهميت هجرت را از اين زاويه تجزيه و تحليل کرده است. ديدگاه‌هاي متضاد در مورد تأييد و عدم تأييد هجرت و آثار و کيفيت هجرت در عصر کنوني و در جوامع مسلمان، مانند هجرت مسلمانان از کشورهاي اسلامي به کشورهاي غربي و آفات آن از مباحث فصل‌هاي هشتم و نهم مي‌باشد.

‫اين پايان نامه در چهار فصل تدوين شده است. در فصل اول منشأ اختلافات در قرائات بررسى شده و از ابتدائى بودن خط، بى نقطه بودن كلمات، حديث احرف سبعه و ارتباط آن با قرائات بحث شده است. در فصل دوم پيرامون قرائات سبع، موضوعاتى چون قرآن و جمع آورى قرائات و قرآن و قرائات سبع بررسى شده و در فصل سوم اثر قرآن در مكاتب نحوى بصره، كوفه، بغداد و اندلس بررسى شده است. فصل چهارم به ارائه نمونه هايى از اختلاف قرائات و اثر آن در نحو اختصاص دارد.