جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

براى تحلیل سیره سیاسى ـ حکومتى پیامبر اعظم 9 نخست هدف ارسال رسل بررسى شده است. در اندیشه قرآنى علامه طباطبایى، این بحث از انسان‌شناسى آغاز و به معرفت‌شناسى و فلسفه اجتماعى ـ سیاسى و سپس فلسفه وحى و نبوت مى‌انجامد. ویژگى‌هاى انسان و علوم و ادراکات او به گونه‌اى است که به شناخت حقایق هستى و بهره‌گیرى از دیگر موجودات در طى طریق و حرکت استکمالى منجر مى‌شود، از جمله به زندگى اجتماعى منزلى و مدنى و استخدام و بهره‌گیرى از دیگر انسان‌ها و اجتماع انسانى. از آنجا که پایه زندگى اجتماعى ـ سیاسى انسان، استخدام و رفع نیازهاى وجودى خود بود تا در هر جا و هر زمان که امکان فراهم مى‌آورد استخدام و بهره‌گیرى به صورت یک طرفه اعمال مى‌گردید و اگر این استخدام یک طرفه ادامه مى‌یافت بذر شرک و بت پرستى بود. خداى سبحان پیامبران را برانگیخت تا با تربیت انسان و ارائه قانون اجتماعى، زندگى اجتماعى انسان را سامان عادلانه بخشند. دین الهى و انسانى، که براى آزاد سازى انسان و فراهم آوردن بستر حرکت استکمالى او آمده است، باید ویژگى‌هایى داشته باشد؛ از جمله اختصاص ندادن دریافت معارف و حقایق دینى به عده اندکى از مردم. سیره پیامبر عظیم‌الشأن9 اسلام نیز چنین بود که دین را بر عام و خاص عرضه کرد. سیره سیاسى ـ حکومتى پیامبر 9 سیره امامت بود نه پادشاهى و اظهار حقایق اسلام از سوى او به صورت دعوت به کلیات و مجملات؛ و در بیان احکام، تدریجى بودن را در پیش گرفت تا با مردم همراهى و ارفاق کند. ایشان در دعوت و ارشاد و اجرا نیز مراتب دعوت گفتارى و دعوت انکارى و جهاد را رعایت مى‌کرد.

یکى از مهم‌ترین دغدغه‌هاى مشترک همه افراد بشر، از گذشته تاکنون، امنیت بوده است. اما هر چه بر عمر انسان افزوده شده، از امنیت وى کاسته شده است. بشر امروز بیش از هر زمانى دغدغه امنیت روانى، فردى، سیاسى، فرهنگى، اقتصادى، اجتماعى، ملى، جهانى و دیگر سطوح و ابعاد امنیت را دارد. با عنایت به اسوه بودن سیره اجتماعى و فردى پیامبر 9، تبیین سیره امنیتى آن حضرت مى‌تواند در راستاى تأمین امنیت افراد بشر در ابعاد مختلف آن، مؤثر باشد. مقاله حاضر در همین جهت نگارش یافته است. فرضیه اساسى مقاله این است که سیره نبوى ظرفیت لازم براى پاسخگویى به مشکلات امنیتى انسان امروز را دارد و اساسآ هیچ امکانى فراروى بشر امروز، براى رسیدن به امن وآسایش نیست، جز رو آوردن به آموزه‌هاى نبوى. با توجه به ابعاد گسترده بحث امنیت، در این پژوهش تنها مختصرى از مباحث امنیت در سیره نبوى آمده است. در سیره امنیتى پیامبر اعظم 9 تهدیدات اصلى امنیت انسان و جامعه انسانى تهدیدات درونى است. از این رو در بحث امنیت فردى «موانع درونى کمال» و به تعبیر دیگر «ظلم به خود» جزء تهدیدات به حساب مى‌آید و در حوزه جهانى استبداد، استکبار و در یک کلام «ظلم به دیگران» تهدید مى‌باشد. فرمایش پیامبر مکرم اسلام 9 در خصوص جهاد اکبر و اصغر نیز اشاره به چنین مضمونى است. اهم اصولى که در تأمین امنیت مورد توجه پیامبر اعظم 9 بوده است از این قرار است: صلح‌طلبى و پرهیز از تعصب در برخورد با مخالفان، مبارزه با جنگ افروزان و فتنه انگیزان، پرهیز از استبداد و اجبار، ظلم ستیزى، پایبندى به پیمان و برخورد با پیمان شکنان، پایبندى به قوانین الهى، درآمیختن نرمش و واقعیت، برقرارى عدل و قسط و انفاق و رسیدگى به فقرا و محرومان.

روش ساختارى، سبک جدیدى در تفسیر قرآن است. بر اساس این روش هر سوره داراى یک غرض اصلى (موضوع محورى) است و تمامى آیات و مباحث مطرح شده در سوره به صورت منطقى و فصل‌بندى شده به آن غرض مرتبط مى‌شوند. نویسنده معتقد است اگر از این زاویه به مطالعه سوره‌هایى که موضوع اصلى آنها یکى از مباحث سیاسى است بپردازیم، مى‌توانیم گزاره‌هاى سیاسى جدیدى را از قرآن کشف کنیم؛ گزاره‌هایى که به طور معمول از بررسى و مطالعه آیات به‌طور جداگانه به دست نمى‌آید. براى نمونه،در این نوشتار، دیدگاه قرآن درباره روش مقابله با شایعه از ساختار سوره قلم استنباط شده است.

قرآن کریم پاسخ‌هاى خود را به سئوالات فراروى نظریه‌هاى اجتماعى و سیاسى در مجموعه‌اى از آیات به ظاهر متفرق ارائه کرده است. تفسیر موضوعى قرآن کریم در دوران معاصر به کشف این پاسخ‌ها و تبیین نظریه‌هاى قرآنى در عرصه‌هاى مختلف اعتقادى و اجتماعى مى‌پردازد. یکى از این سئوالات که در عرصه علوم و مکاتب سیاسى مطرح شده است درباره روابط دولت اسلامى با دولت‌هاى غیر اسلامى است. سؤالى که در این زمینه مطرح است آن است که اصل اولیه در روابط دولت اسلامى با دولت‌هاى غیر اسلامى بر جنگ است یا صلح. در این جا دو نظریه عمده وجود دارد. نظریه اول: اصل رابطه بر جنگ است نظریه دوم: اصل رابطه بر تسالم و صلح است

مسأله انتظار بشر از دین، از دیر باز مورد توجه جوامع علمى بوده است. برخى، دین را امرى خودى و مشتمل بر اعمال عبادى و اخلاقى مى‏دانند؛ عده‏اى دیگر معتقدند حوزه نفوذ دین، اجتماع و سیاست را نیز شامل مى‏شود. بنابراین نسبت دنیا و دین، بنابر تعبیرى عرفانى، همان ظاهر و باطن است. مقاله حاضر، به بررسى موضوع فوق با توجه به اشعار اقبال لاهورى مى‏پردازد.

تفاسیر قرآن کریم از منابع مهم امّا غیرمستقیم اندیشه سیاسى در گذشته و حال به شمار مى‏رود. بسیارى از اندیشمندان به علل متفاوت ترجیح داده‏اند اندیشه سیاسى خود را در خلال تفسیرى که از قرآن ارائه داده‏اند، اظهار کنند؛ امّا متأسفانه همواره از این منبع غنى در تفسیر اندیشه سیاسى مسلمانان غفلت شده است؛ همان طور که از سایر منابع غیرمستقیم اندیشه سیاسى نیز تا کنون غفلت شده است به ویژه منابعى مانند: 1. شروح احادیث؛ 2. کتاب‏هاى اصول فقه به خصوص مباحث حُسن و قبح، استحسان، مصالح مرسله، سدّ ذرایع و...؛ 3. دائرة المعارف‏ها، کتب مربوط به ملل و نحل، فرهنگ‏هاى لغت و معاجم؛ 4. کتب تاریخى به ویژه تاریخ سیاسى. البته از ابواب سیاسى کتب فقهى و کلامى استفاده‏هایى، هر چند اندک، شده است. ناشناخته بودن، خطى بودن، کمیاب بودن و در خصوص عده‏اى جهل مرکّب، دلایلى است که سبب غفلت و عدم استفاده از این منابع شده است. با وجود اینها اظهار نظرهاى قاطع و نظریه‏پردازى‏هایى همچون «افول اندیشه سیاسى» و «در کام اقتدار بودن دین و دانش» همواره با جسارت تمام صورت گرفته است و تکرار مى‏شود. به هر حال هدف این مقاله صرفا نشان دادن این نکته است که اندیشه سیاسى مسلمانان منحصر به کتب کلاسیک و متعارف فارابى، غزالى، نظام الملک، محقق سبزوارى و مانند اینها نیست، حتّى کتاب‏هاى تفسیرى که در بادى نظر اثرى از اندیشه سیاسى در آنها دیده نمى‏شود، حاوى مباحث اساسى در اندیشه سیاسى است و چه بسا به قول اشتراوس اندیشه‏هاى سیاسى محورى اندیشمندان در آثارى از این دست نهفته باشد.

امنیت از نیازهاى اساسى فرد و اجتماع است. در این مقاله سعى مى‌شود تا به موضوع امنیت در قرآن و ابعاد آن شامل عوامل ایجاد امنیت، تهدیدات امنیت و تعریف امنیت پرداخته شود. در ادامه مقاله به امنیت از بعد واحد امنیت و نیز انواع امنیت از حیث موضوع، محتوا و مفهوم پرداخته مى‌شود و در پایان مدل و الگوهاى امنیت مانند شهر امن و تشکیلات امن ارائه مى‌گردد.

مبنای تحقیق این رساله و انگیزه و جوهره بحث در همین فصل مستتر بوده و از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است ، ولی به جهت محدودیت زمانی و اینکه محور اصلی موضوع، به مساله معاد و آثار تجسمی مربوط به آن برمی‌گردد، در بررسی این موضوع به همین حد اکتفا شده است . زبان قرآن از حیث "تصویر" دارای ویژگی خاص و از لحاظ ارزشهای تصویری بسیار غنی می‌باشد خداوند در قرآن به مدد شیوه "بیان تصویر"، مطالب پیچیده و غیر مملوس و دور از ذهن را محسوس‌تر و جذاب‌تر و زیباتر آرایش و نازل کرده است ، تا هر کس به قدر توان و وسعت خود از آن بهره‌مند شود و درک و فهم نماید، و از این رو قرآن در هر عصر و زمانی، بدیع‌تر و فصیح تر از قبل دریافت می‌گردد. موضوع و بحث "تصویر در قرآن" یک مساله بسیار عمیق و جذاب است که امید آن می‌رود هر چه بیشتر مورد توجه اهل تحقیق و پژوهش خصوصا هنرمندان علوم تصویری، قرار گیرد و پیامد تفکر و اندیشه نوینی، در خلق آثار هنری باشد، انشاالله. با توجه به موضوع قیامت ، و نمونه تصاویر مربوط به رستاخیز، لازم آمد دنیای رستاخیز از دیدگاههای مطرح و معروف به اختصار تعریف گردد، تا بتوان ارتباط بهتر و مناسب‌تری با آثار تجسمی برقرار کرده، نتیجه مطلوبی ببریم. معاد از دیدگاه ملل بزرگ باستانی مانند: مصریان، هندی‌ها ، سومر و کلده، چینی‌ها، ژاپنی‌ها، یونانی‌ها، رومیان و ایران قبل از اسلام مطرح شده، و همچنین دنیای پس از مرگ از دیدگاه ادیان الهی مانند: یهود، مسیح و حنیفیه به اختصار توضیح داده شده است ، و نمونه آیاتی از کتاب مقدس (عهد قدیم و جدید) پیرامون رستاخیز ذکر شده است . دیدگاه اسلام به معاد که از کاملترین و روشن‌ترین نظریه‌ها است ، به اختصار در جزوه مطرح شده است . سرانجام در این فصل "رستاخیز به روایت قرآن مجید" تدوین، نمونه آیاتی که درباره دنیای بعد از مرگ می‌باشد، همراه با نص قرآن‌کریم، به ترجمه تحت الفظی از "الهی قمشه‌ای" و ترجمه روان از "محمد آیتی" تنظیم گردیده است . در این قسمت ابتدا پیرامون زبان "کلام و تصویر" مقدمه‌ای تحریر نموده و سپس جلوه‌های تجسمی قیامت تعریف شده است ، که جلوه‌های تجسمی قیامت ، آثاری هستند که سعی دارند مطالب و مفاهیم "الهی" را که درباره دنیای بعد از مرگ بیان شده به وسیله "زبان تصویر" تجسم بخشیده، دنبال کند. چگونگی ارتباط آثار تجسمی با قرآن قسمت دیگری است که به نحوه‌ی ارتباط آثار با قرآن پرداخته است . این فصل به نمونه تصاویر "تجسمی رستاخیز" اختصاص داده شده است . لازم است پیرامون تصاویر، به چند مطلب اشاره شود: الف : تاریخ نقاشی، حاوی آثاری است که سعی دارد مطالب و مفاهیم، کتب وحی به ویژه موضوع جهان پس از مرگ را به تصویر کشد، که این آثار در رشد و تغییرات فرهنگی و نگرش‌های فردی و اجتماعی زمان خود نقش بسزایی را ایفا کرده است . و حال از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ هنر برخوردار می‌باشد، که کوشش شده است ، نمونه‌ای از این آثار گردآوری شود، ولیکن تنها موفق به جمع‌آوری نمونه آثاری شدیم که در دسترس قرار داشته و امکان فراهم کردن آن برای گردآورنده میسر بوده است . ب : تصاویر گردآوری شده، شامل آثار نقاشان غربی و شرقی است : آثاری که احتمال دارد متاثر از کتب وحی غیر از قرآن و یا منبعی دیگر بوده باشد، و سبب انتخاب این آثار ارتباط موضوعی اثر، با موضوع مطالب قرآن بوده است . ج: تصاویر درباره موضوعات مختلفی، از دنیای پس از مرگ مصور شده، از جمله: برزخ، قیامت ، دمیدن در صور، روز محشر، بیرون آمدن از قبرها، چهره گنهکاران، میزان و حساب ، بهشت و جهنم، عذاب دوزخیان و ...، که در بعضی از آثار چندین مطلب و مفهوم در یک تابلو، ترکیب‌بندی شده است . سرانجام این دفتر با نتیجه‌ای از گردآورنده پایان پذیرفته، امید است با عنایت و لطف ایزد منان، ایمان، شالوده زندگی و علم و پژوهش و تحقیق زینت بخش آن باشد. به جهت آسان‌تر شدن امر مطالعه، جزوه، دارای فهرست مطالب ، فهرست سور، فهرست آیات ، روایات تصاویر، نامها و جاها و ماخذ می‌باشد، که غیر از فهرست مطالب ، بقیه در انتهای تحقیق تنظیم شده است .

بر مبنای آیات قرآن کریم، هدف اصلی آفرینش انسان‌ها یک‌تاپرستی است. یک‌تاپرستی ضمن این‌که با فطرت بشر ارتباط ویژه دارد، مهم‌ترین دلیل بعثت انبیاء الهی نیز بوده است. به رغم دعوت فطرت و خواسته پیام -آوران الهی، متأسفانه شاهد وجود گرایش‌های چندگانه‌پرستی و شرک‌آلود در جوامع بشری هستیم. انحراف روز افزون بشر از فطرت و تمرد او از دعوت انبیاء ضرورت تحقیق حاضر تحت عنوان: «پیامدهای گرایش به شرک از منظر قرآن کریم» را ایجاب نمود. به همین خاطر نویسنده از روش استنطاقی آیات قرآن کریم و استمداد از متون تفسیری موجود، به تبیین دیدگاه قرآن کریم در خصوص پیامدهای ناخوشایند گرایش به شرک، اقدام نمود. در نتیجه به دست آمد که: قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت‌گر، ضمن تعیین حقیقت و ماهیت شرک، پیامدهای گرایش به شرک را در حوزه‌های گوناگون: بینشی، اخلاقی و فقهی به قرار ذیل معرفی نموده است. شرک پدیده‌ای است که در ردیف خداوند سبحان برای عناصر و موجودات دیگر، سهمی از ربوبیت، خالقیت، رازقیت و... را قایل می‌شود. به همین خاطر فرد مشرک از نگاه بینش و عقیده، رسالت بشری را نپذیرفته و معاد را منکر می‌شود. با توجه به نقش مؤثر تفکر بر رفتار و اخلاق انسان، فرد مشرک ‌که به لحاظ عقیده منکر نبوت و معاد است، در زندگی رفتاری خود فرد متعصب، لجوج، ناسپاس، خودپرست، دنیاگراء، مستکبر، متفاخر به اموال و اولاد، تفرقه‌گراء و ناآرام است. آز آن‌جایی که رفتار هر فردی، پیامد متناسب خود را دارد، برای رفتار و عقیده فرد مشرک پیامدهای فقهی اعم از تکلیفی و وضعی مانند: طرد مشرک از اماکن مقدس، الغای مالکیت از او، ممنوعیت ازدواج با غیر موحد، ممنوعیت برقراری ارتباط دوستانه با فرد مشرک و وجوب مقاتله با سران شرک، وجود دارد.