جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای تفسیر قرآن و فهم بهتر آیات، دانستن وقایع زمان نزول آیات یک ضرورت می‌باشد، که باید با تتبع و جستجوی دقیق در روایات رسیده در این زمینه به این واقعیت‌ها پی برد؛ اما گاه در بین این روایات تضاد و تناقض‌هایی وجود دارد که ما را در این پایان‌نامه بر آن داشت که به بررسی راویان آنها بپردازیم. در این پایان‌نامه ابتدا آیاتی که دارای سبب نزول بوده‌اند ذکر و تفسیر آنها بیان می‌شود سپس روایاتی که درباره آن آیه یا آیات بیان شد را آورده‌ایم و با مراجعه به کتب علم الرجال و حدیث راویان آنها را بررسی کردیم و چون بیشتر روایات بدست آمده درباره‌ی اسباب النزول از دوره تابعین می‌باشند به نظر می‌رسد که خیلی از آنها نتیجه استنباط شخصی آنها می‌باشد و همچنین ملاحظه شد در بین روایات، روایات غلط و گاه متعارض و نیز بدون سند یا با سند ضعیف نیز وجود دارد؛ که در این پایان نامه آنها را مشخص کردیم. این پایان‌نامه درشش فصل نوشته شد که در فصل اول کلیات ذکر شد و در پنج فصل دیگرهر فصل روایات اسباب النزول یک جزء را بررسی کرده است.

چکیده: حکمت در لغت، به چند معنی و از آن جمله علم آمده است و حکیم، عالم و صاحب حکمت است، و اتقان دراطلاق می گردد. « محکم » امور دارد، و همچنین در مفهوم حکمت بر هر چیز نفوذ ناپذیری، صفتاست به معنای « ا?حکام » از مصدر « حکمت » ، دانشمندان در معنای این کلمه، بیست و نه قول دارندکه در اصلاستواری درعلم و گفتار و کردار و یا علم شریعت، عقل، علم و یا همهی اینها می باشد و یا حکمت آن چیزی است کهانسان را از انجام کار قبیح دور میکند و یا به این دلیل حکمت نامیده شده است که مانع جهل و یا امور ناشایست دیگراست.کلمهی حکمت 20 مرتبه و در 19 آیهی قرآن بکار رفته است. در تفاسیر آیاتی که سخن از حکمت گفتهاند حکمتبه معنای محکم و درست و یا کلام و امری که مطابق با واقع و حق باشد، است و در روایات آمده است که حکمت بهمعنای فهم، عقل، شناخت رهبر الهی عصر، روشنی راه و عدول نکردن از مرتبهی انسانیت و... میباشد.سفاهت که معنای چندی دارد و از آن جمله ضد حلم بودن و به معنای جهل است و اصل آن خفت میباشد، وسفاهت یعنی زشتخویی، و در اصل، سبکمغزی و جهالت و خفت عقل میباشد، و سفیه به معنی نادان، ضعیف، أحمق ویا کسی را گویند که نسبت به احکام دینی جاهل باشد، و همچنین سفیه کسی است که اموالش را در راه غیر صحیح بهکار میگیرد. و آن فردی است که توأم با تزلزل و اضطراب فکری است، و از آنجا که متمکن از حفظ قوه غضبیه نیستجاهل، سبک مغز و خفیف العقل است سفیه میباشد و مفهوم سفاهت در 10 آیه و 11 بار در قرآن کریم بکار رفته است.در روایات هم مقولهی سفاهت به معنای سبکسری است و اموری همچون شراب خواری و خوی پستی و زورگویی به فردپایین دست و منازعه و جدال کردن با فرد هم مرتبهی خود و خواری در برابر بالا دست خود، همه مصادیق سفاهت است.

موضوع و هدف این پایان‌نامه، معناشناسی «سبیل‌الله» و شناخت وجوه و معانی آن در قرآن و حدیث می‌باشد. برای حصول نتیجه‌ی مطلوب، ابتدا واژه‌ی «سبیل» و سپس تعاریف «سبیل‌الله» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به امتداد طولی«سبیل» گفته می‌شود و آن عبارت است از راهی که هموار، مستقیم ،اقامه شده با دلیل، ممتد، باز و عمومی می‌باشد.این واژه در قرآن هم برای راه خیر و هم برای راه شر به‌کار می‌رود؛ یعنی به لحاظ معنایی دارای اطلاق است و اگر بدون قرینه ذکر شود، دربردارنده‌ی هیچ بار معنایی مثبت یا منفی نمی‌باشد.وجوه معانی ذکر شده برای واژه «سبیل» عبارتند از : راه، طاعت، بلاغ (رسیدن)، حجت، دین، علت، عدوان، مسلک، مخرج(بیرون آمدن یا خلاص شدن)، هدایت، و راه تولید نسل.تفاوت «صراط» و «سبیل» در این است که «صراط» همچون بزرگراهی است که همه‌ی راه‌های فرعی «سبل» بدان منتهی می شوند و تفاوت «طریق» و «سبیل» در این است که در «طریق» ممتد و مستقیم بودن منظورنیست اما در «سبیل» مستقیم بودن، یک ویژگی بارز است.از تعاریف ارائه شده برای «سبیل‌الله» و بررسی‌های دیگر در این زمینه، فوائد و آثار زیادی برای این مفهوم استنباط می‌شود؛ به این‌صورت که سبیل‌الله راهی است که: رساننده به رضای خداست، شامل هر خیر و نیکی می‌شود، انسان را به سعادت می‌رساند، به فناء فی‌الله منتهی می‌شود، خداوند برای بندگانش برگزیده است، به معرفت و شناخت خداوند رهنمون می‌شود و....سی و هفت وجه معنایی ذکر شده برای «سبیل‌الله» از این قرارند: زکات، شیعیان، مکه، طریق‌الجنه، کعبه، هجرت، حج، رضای خدا، انفاق، عبادت یا عبادات، قرآن، وفای به‌عهد، توحید، فطرت، فناء فی‌الله، تعلیمات حضرت موسی، تدین به دین مسیح، سعادت، صراط مستقیم، سجود، معرفت، عدل، نجات مستضعفین، حضرت محمد مصطفی، حضرت امیرالمومنین، کرامت، هدایت، هرگونه کار خیر، اعلاء کلمه‌الله، دین، جهاد، اطاعت کردن از خدا، توکل، اسلام، اخلاص، ایمان و حق.

هدف از این تحقیق تبیین ایجاز حذف و بررسی اسلوب های آن در کلام الهی است. سخنور بلیغ با حذف در کلام خویش، تاثیر شگرفی در فهم معنا و انتقال پیام به مخاطب دارد و مقصود و غرض خویش را زیباتر و پر جاذبه تر می کند. حذف و تعیین نوع محذوف و تقدیر کلام در آیات قرآن کریم یکی از بحث برانگیزترین مسائل میان مفسران است.در فصل نخست مقدمه، اهمیت، هدف، پیشینه، روش و سوال های تحقیق و هم چنین تعریف مصطلحات در علم بلاغت پرداخته شده است. در فصل دوم معنای لغوی و اصطلاحی ایجاز حذف، تفاوت آن با واژگان مترادف، ارتباط حذف با مجاز و قرائت، شروط حذف و اغراض حذف مورد بحث قرار گرفته است. در فصل سوم که مبحث اصلی پایانامه به شمار می رود اسلوب های ایجاز حذف بیان شده و موارد محذوف در آیات قرآن کریم بر اساس اسلوب ها و گونه های مختلف آن دسته بندی شده است که عبارتند از: اسلوب اختزال، اسلوب تضمین و اسلوب احتباک. در میان این اسلوب ها، اسلوب اختزال بیشترین فراوانی و اسلوب احتباک کمترین فراوانی را در قرآن کریم به خود اختصاص داده است. هم چنین اغراض عام حذف در قرآن کریم شامل احتراز از عبث و آشکار بودن کلام، تخفیف در کلام، رعایت فواصل در آیات قرآن، تعظیم، تحقیر، ناتوانی کلام از توصیف مقصود و تعین است که از این میان احتراز از عبث و آشکار بودن کلام بیشترین تعداد و تعین کمترین تعداد را داراست. علاوه بر این اغراض عام، اغراض خاص بسته به نوع و موقعیت سخنی که در آن حذف رخ داده وجود دارد که شامل بیان پس از ابهام، قصد عموم، تهدید و بشارت و شنیع بودن سخن است که بیان پس از ابهام که مختص حذف مفعول است، بیشترین میزان و تهدید و بشارت و شنیع بودن سخن که مختص حذف جمله است کمترین میزان را در قرآن کریم به خود اختصاص داده است. در دو مورد با توجه به نوع محذوف غرض حذف می تواند قصد عموم یا تعظیم و نیز تعظیم یا احتراز از عبث و آشکار بودن کلام باشد. بیشترین تعداد مورد حذف در اسم و کمترین مورد حذف در حرف روی داده است که در این میان در 42 مورد مفسران محذوف را دو نوع ذکر نموده اند و ترجیحی برای آن قائل نشده اند که 37 مورد آن به اسم یا به جمله بازمی گردد و در 5 مورد یا به اسم یا به حرف اختصاص دارد. کلید واژه: بلاغت قرآنی، ایجاز حذف، اسلوب های ایجاز حذف، اسلوب اختزال، اسلوب تضمین، اسلوب احتباک، قرآن.

«زمان» یکی از بحث انگیزترین مسایل در حوزه ی هستی شناسی است که غموض ابعاد آن موجبات ارائه‌ی اقوال گوناگون و در برخی موارد متعارض را سبب شده است.از جمله موضوعاتی که قرآن کریم متعرض آن شده، موضوع «زمان» است. افزون بر عنایت قرآن به این مسأله و نیزسوگند های مکرر قرآن به آن که حاکی از عظمت و اهمیت این موضوع میباشد، لازم است دیدگاه قرآن در خصوص این مهم، به تحقیق گذاشته شود. تفسیر موضوعی که از بهترین شیوه های تفسیر قرآن در جهت دستیابی به درک بهتر و جامع‌تر نسبت ب ه نگرش قرآن در خصوص موضوعی خاص می باشد، می‌تواند ما را در جهت نیل به این مقصود یاری نماید.آن چه به نظر می آید آن است که تاکنون در خصوص بررسی دیدگاه قرآن درباره‌ی زمان و ابعاد آن تحقیقات جامع، مستقل و دقیق علمی انجام نگرفته است لذا پژوهش حاضر درصدد است تا با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اسنادی، کتابخانه ای و منابع الکترونیکی، آیات زمان را استخراج، و با تقسیم بندی این دسته از آیات بر اساس عوالم سه گانه ی هستی (دنیا، برزخ و آخرت) مواضع قرآن را در خصوص زمان در هر یک از مراتب عالم، بیان نماید و سپس، به واکاوی آن بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زمان، در لسان قرآن، در دو معنا به کاررفته است. همچنین، زمان به معنای متعارف، تنها در عالم دنیا موضوعیت دارد نه عوالم فوق ماده.

دست یابی به مفاهیم والای قرآن کریم،ازدیرباز تاکنون موردتوجّه واهتمام مسلمانان قرارگرفته است. والبته،حاصل این تلاش ها زمانی مفید خواهدبودکه،فهم قرآن کریم باکاربردقواعد واصول صحیح صورت گیرد.در پی بهره مندی از منابع واصول معتبر، بدیهی است قواعد نیز باید برپایه هایی استوار باشد که با زبان این کتاب الهی منطبق بوده ومعارف والای آن را نیز در برگیرد. ،هنگامی که به روایات به عنوان یک منبع مهم وراه گشا در راستای تشریح وتبیین مقاصد والای الهی،نگریسته می شود،می توان شاهد کاربرداصول وضوابطی بود که،اهل بیت عصمت وطهارت(علیهم السلام)در پرتوآن هابه بیان معارف ومفاهیم قرآن کریم پرداخته اند.توجه به ویژگی های قرآن کریم وکسب معرفت نسبت به خصوصیات آن که شامل ظاهر وباطن،ناسخ ومنسوخ،حوادث گذشته وآینده وموافقت آن با نظرات سایرادیان و.. است،وتوجه به محدود? موردنیاز آیات قرآن کریم جهت تفسیر،استفاده از علم خاص اهل بیت (علیهم السلام) در تفسیر قرآن کریم، وهمچنین استفاده وتوجه به کاربرد عقل،شأن وسبب نزول آیات،تأویلات ،مصادیق،وجوه مختلف آیات واجماع مسلمین،توجه به اصول کلی مانند:استناد به سنت های الهی وصفات وکیفیت افعال الهی ازجمله اصولی است که مفسر همراه با شرایطی مانند:علم،معرفت،صفای ذهن وسلامت روح،پرهیز از قیاس وتفسیر به رأی و..می تواندباعنایت وکاربست آن ها به کشف مراد الهی همت گمارد.نتایج حاصل از بررسی این قواعددر لسان روایات نیزحاکی از این مطلب است که،بخشی از این اصول وقواعدمویدمنبع بودن مواردی مانند:خودآیات قرآن کریم،روایات معتبروعقل سلیم است وبخش دیگری نیزبیان گراصول وضوابطی است که بایددرتفسیرقرآن کریم به آن توجه نمود ونمی توان بدون در نظر گرفتن آن ها به این کار اقدام کرد.به علاوه،استخراج مفاهیم قرآن کریم کاری بس ظریف ودشوار است که علاوه بریاری اهل بیت عصمت وطهارت(علیهم السلام)،نیازمندمقدمات وایصال به دانشی است که اصول وقواعدفهم آیات الهی نیزدر آن باشد.

اقناع، فرایندی ارتباطی است که هدف اساسی آن، انتقال محتوا با تأثیر گذاری بر مخاطب است. بر اساس تعاریف، تبیین‌ها و شیوه‌های اقناعی موجود که برخاسته از دنیای غرب است و بر اساس اعتراف برخی از اندیشمندان عرصه ارتباطات، تأثیر گذاری اقناعی در وضعیتی تحمیلی و با فریب اقناعی حاصل می‌شود. بنابراین اصل موضوع، نیازمند باز تعریف دقیق در ساحت آیات قرآن با رهیافتی درون دینی است و به علت میان رشته‌ای بودن آن با روی آوردی ارتباطی، تفسیری و کلامی به تحلیل آموزه‌ها و گزاره‌های قرآن پرداخته شد. فصل اول به کلیات اختصاص داده شد و در فصل دوم، اقناع در دانش ارتباطات بررسی شد. در فصل سوم، موضوع، از سه جهت واژه‌های مرتبط، ماجراها‌ی قرآنی و تعامل اقناع با آزادی اندیشه ارزیابی شد در واژه هایی نظیر تبلیغ، دعوت و نینات که قرابت معنایی زیادی با اقناع دارد، محور آزادی اندیشه لحاظ شده بود. هم چنین می توان مهر تایید قرآن درباره اقناع را از ماجراهای قرآنی مرتبط استنباط نمود. خود موضوع آزادی اندیشه به صورت مستقیم و بر اساس آیات قرآن مورد ارزیابی قرار گرفت که آیات قرآن بر آن تاکید دارند. فصل چهارم به ضابطه‌های قرآنی اقناع اختصاص داد ه شد و سه ضابطه از آیات به دست آمد؛ اقناع بر اساس آزادی اندیشه انسانی و اقناع بر اساس ابزار مشروع و مجوز تکرار فرایند اقناع باز هم بر محور آزادی اندیشه. در مجموع؛ نگاه قرآن به اقناع اندیشه، نگاهی باز با محوریت کرامت و آزادی اندیشه انسانی است و با فریب اقناعی تفاوت ماهوی دارد. واژگان کلیدی: اقناع، آزادی اندیشه، تبلیغ، دعوت، استخدام وسیله، قرآن کریم.

تفسیر نمونه یکی از تفاسیراجتهادی واجتماعی در قرن پانزدهم هجری می باشد.مولف تفسیر نمونه درذیل برخی آیات،روایاتی را ذکر می کند ولی از بررسی وصحت وسقم روایات وارد شده خودداری می کند.پایان نامه حاضر در جهت بررسی صحت وسقم روایات وارده در جلد 26و27 تفسیر نمونه می باشد.

پژوهش حاضر به بررسی کارکردهای اجتماعی دین از منظر قرآن و روایات می‌پردازد. بحث بر سر حوزه نفوذ و حضور دین در حیات بشر از جمله مباحث مهم و چالش‌برانگیز بین اندیشمندان دینی و روشنفکران سکولار طی چند قرن گذشته بوده است. اجمالاً دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد؛ دیدگاهی که نقش دین را در جامعه کم رنگ جلوه می دهد و بر تفکیک دین از دنیا و سیاست از دیانت گرایش دارد و دیدگاهی که بر نقش مثبت و تأثیرگذار دین در جامعه پافشاری می‌کند و با طرح مسأله جامعیّت دین الاهی و آسمانی اسلام، معتقد است این شریعت، به همه ساحت‌های حیات انسان اعم از فردی و اجتماعی، مادّی و معنوی، دنیوی و اخروی نظر داشته و در حقیقت تنها دین است که می تواند نیاز انسان اجتماعی نیازمند قانون را تأمین کند و جز در سایه دین داری نمی توان زندگی اجتماعی سعادتمندانه ای را تجربه کرد. هدف نویسنده آن است‌که با روش درون دینی، به بررسی نقش و کارکردهای اجتماعی دین بپردازد و نسبت دین را با پدیده های مرتبط با جامعه بشری به داوری بنشیند. لذا در این جستار پس از بررسی مفاهیم کاربردی و اشاره ای گذرا به برخی پیش فرض های موضوع، چهار نوع از انواع کارکردهای اجتماعی دین بررسی شده که شامل تمدّن‌سازی، امنیّت اجتماعی، شادی اجتماعی، نظم و انظباط اجتماعی می شود.یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که دین کارکردهای فراوان و نقش‌های بی‌شماری در حیات پیروان خود ایفا می‌کند. برای نمونه مطالعه در سیر تمدن بشری نشان می‌دهد که دین نقش هدایت و رهبری اجتماعی را به‌صورت یک جریان هدف‌مند بر عهده گرفته و تعالیمش را مطابق ساحت‌های اندیشه‌ای بشر تدوین نموده‌است. همچنین امنیّت اجتماعی از دیگر کارکردهای اجتماعی دین، بسیار مورد توجه اسلام بوده است. آیین مقدس اسلام، از همان ابتدا موضع خود را نسبت به مقوله امنیّت فرد و جامعه روشن ساخت و آن را بر بستر ناآرامی‌ها و درگیری‌های شبه جزیره عربستان نشاند و در بدترین شرایط، بهترین اصول و روش را برای حفظ امنیّت و رسیدن به آرامش برای بشر به ارمغان آورد. از دیگر کارکردهای دین، شادی اجتماعی است که به عنوان یکی از ابزارهای مهم رساندن انسان به کمال مطرح است؛ اگر چه از آن غفلت زیادی شده است. نظم و انضباط اجتماعی، از دیگر مباحثی بود که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفت. از نظر اسلام، نظم اجتماعی با توجّه به نیاز طبیعی انسان به زندگی جمعی، شکل می‌گیرد و تداوم آن منوط به ساز و کارهایی است‌که ادیان و قوانین بشری توان ارائه آن را ندارند. از نظر اسلام، جامعه زمانی که با قانون الاهی اداره شود و حاکمیّت دینی در آن برقرار باشد، روی نظم را به خود خواهد دید.

التفات از زیباترین صنایع بلاغی درحوزه علم معانی است که انواع متعدد آن به فراوانی درقرآن کریم به کار رفته و باعث زیبایی و حلاوت کلام وحی گردیده است، اکثر علمای بلاغت آن را تحت عنوان خروج کلام از مقتضای ظاهر و انتقال از یکی از صیغه‌های تکلّم، خطاب و غیبت به دیگری تعریف کرده‌اند.‌ بر این اساس برای آن شش وجه برشمرده‌اند، به نظر می‌رسد این شگرد ادبی منحصر به انتقال از ضمیری به ضمیر دیگر نباشد و گونه‌های دیگری نیز برای آن می‌توان پیدا کرد، در این پژوهش ضمن ارائه تقسیم بندی جدیدی از التفات، به پیگیری اغراض و نکته‌های لطیف آن از منظر زیبایی‌شناسی، در تفاسیر مختلف شیعه و سنّی پرداخته‌ شده‌است. پس در فصل اوّل؛ کلیّات و مفاهیم و در فصل دوّم و سوّم؛ التفات در ساختارهای اسمی و فعلی، التفات در ادوات والتفات در ساختار نحوی و لغوی، با تحلیل معانی ثانویه‌ی هر مورد بیان شده‌است