جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ازجمله شناخت‌های انسان که در کمال او مؤثر است، معرفت شهودی است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی نقش ایجابی و سلبی معرفت‌های شهودی انسان در تکامل اختیاری او از دیدگاه قرآن در چارچوب تفسیر موضوعی آیات می‌پردازد. یافته‌های پژوهش حاکی است که برخی از آیات دلالت دارند بر اینکه معرفت شهودی انسان به خود و خداوند، عین کمال است و در رسیدن آدمی به کمال بالاتر نیز نقش ایجابی دارد. مطابق دلالت دسته‌ای دیگر از آیات، خداوند خود به برخی از بندگان خاصش معرفت‌هایی شهودی اعطا می‌کند که موجب افزایش کمال آنها می‌گردد. از دلالت ضمنی پاره‌ای از آیات هم استفاده می‌شود که بعضی از معرفت‌های حضوری می‌توانند تأثیر سلبی در کمال آدمی داشته و عامل سقوط و زمینه‌ساز دوری او از سعادت باشند. درک القائات شیطانی و احساس درونی استقلال و بی‌نیازی از خدا از این قبیل‌اند.

ازآنجاکه یکی از راه‌کارهای مهم تجلی خداوند در اعمال و رفتار انسان‌ها در جامعه، تصحیح تصورات نادرست از خداوند است؛ این پژوهش كه به روش توصيفي‌ ـ تحليلي انجام گرفته است، به ارائه تصورات ذهنی صحیح از خداوند از ديدگاه آیات و روایات معصومان مي‌پردازد. انتخاب عنوان تصورات صحیح از خداوند در این پژوهش (که به روش کتابخانه‌ای انجام شده) بر مبنای استخراج تصورات نادرست از خداوند است که از یک پژوهش کیفی جداگانه با عنوان «بررسی کیفی انگاره‌های ذهنی نادرست از خداوند» به روش تحلیل محتوا بر روی دانشجویان دختر شاغل به تحصيل در غیر رشته‌هاي الهیات در دانشگاه میبد به ‌دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می‌دهد که ارائه و آموزش تصورات ذهنی صحیح از خداوند سبب محبت و اشتیاق افراد نسبت به خداوند و در نهایت، اطاعت‌پذیری و تجلی خداوند در افعال و کردار انسان‌ها خواهد شد. برخی تصورات صحیح از خداوند عبارتند از: تشبیه در عین تنزیه، توجه به مراتب بالا و وسعت معنا و مصداق در موضوعات دیني، و... .

بشر امروز در شناخت بسیاری از مسائل انسان‌شناختی، ازجمله نیازهای واقعی انسان به خطا رفته و آن را به اموری حیوانی تقلیل داده و همین خطا او را به ورطه بحران هویت و فساد کشانده است.‌ از دیدگاه قرآن کریم، انسان نیازهایی فرامادی و متعالی دارد و کمال او در گرو تأمین همین نیازهاست. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر تفسیر موضوعی به بررسی بنیادی‌ترین نیازهای متعالی انسان از منظر قرآن می‌پردازد؛ طبق این پژوهش، بنیادی‌ترین این نیازها عبارتند از: نیاز به دین و ابعاد آن، یعنی خداشناسی، راه و راهنماشناسی و معادشناسی؛ همچنین انسان برای رشد و تعالی روحی نیازمند پرستش خداوند و رعایت احکام و ارزش‌های الهی است؛ عزت‌خواهی، کرامت‌طلبی و فضیلت‌‌‌‌‌خواهی و همچنین آرامش روحی، شادی معنوی و محبت حقیقی که در سایۀ حیات طیبه دینی میسر می‌گردد، بخشی دیگر از همین نیازهاست. چگونگی تأمین صحیح این نیازهای متعدد و متنوع، در حقیقتی به نام دین الهی به انسان عرضه شده است.

همة انسان‌ها دارای فطرت الهی هستند، ولی این فطرت گاه بر اثر موانع مختلفی محجوب می‌ماند؛ ازاین‌رو، نیاز به شکوفایی و فعلیت‌بخشی دارد. در نقطة مقابل موانع فطرت، عواملی باعث شکوفایی فطرت می‌گردند که در این میان، عامل ذکر و یاد الهی از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رود. هدف پژوهش حاضر این است که با مطالعه و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تفسیر موضوعی، نقش ذکر در شکوفایی فطرت الهی در انسان را مورد بررسی قرار دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد از دیدگاه قرآن کریم ذکر و یاد الهی در شکوفا شدن فطرت الهی انسان تأثیر ویژه‌ای دارد و به هر اندازه‌ که یاد خدا و توجه به معبود در وجود انسان بیشتر و عمیق‌تر باشد، معرفت شهودی به او بیشتر خواهد شد و فطرت الهی انسان بیدارتر و شکوفاتر می‌شود. این موضوع نمودها و آثار روشنی از قبیل نورانیت دل، بصیرت‌یابی انسان و قرب به خدای متعال، در زندگی اهل ذکر دارد. ذکر برای اینکه در شکوفایی فطرت الهی انسان تأثیر بگذارد، باید شرایطی داشته باشد که مهم‌ترین آنها خالصانه بودن، تداوم داشتن، کثیر و پنهانی بودن است.

یکی از مسائل مهم انسان‌شناسی، شناخت نیازهای انسان است. قرآن کریم برای هدایت انسان نازل شده و توجه ویژه به نیازهای او دارد، شناخت این نیازها از منظر قرآن از اهميت ویژه برخوردار است. انسان چه نیازهایی دارد؟ آیا نیازهای انسان صرفاً مربوط به بقا و کمال بعد مادی اوست یا نیازهای غیرمادی نیز دارد که به کمال بعد معنوی او مربوط می‌شود؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تفسیر موضوعی، با تأکید بر دیدگاه‌های علامه طباطبائی در تفسیر المیزان به بررسی این مسئله پرداخته و به نکاتی به شرح زیر دست یافته است: نیازهای انسان از ابعاد وجودی او نشئت گرفته‌اند؛ با توجه به آیات قرآن، انسان دارای دو دسته نیاز مادی و معنوی است؛ مهم‌ترین نیازهای مادی انسان شامل خوردن و آشامیدن، مسکن، پوشش، همسر، خواب و امنیت است؛ و نیازهای معنوی انسان دربرگیرنده اموری چون شناخت، هدایت، عزت، ولایت، پرستش، محبوبیت و احترام، الگو، زینت و آرایش، دین، و اطمینان قلب است.

عزت به معنی شکست‌ناپذیری و اقتدار، یکی از نیازهای فطری انسان است که در همۀ دوران زندگی انسان نقش اساسی ایفا مي‌کند. قرآن کریم راه‌کارهای حقیقی تأمین آن را به صورت ضابطه‌مند بیان کرده و این راه‌کارها در قالب یک فرایند که از آغاز و انجامی برخوردار می‌باشد، قابل تصویر است. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد بیان فرایند تأمین نیاز به عزت از دیدگاه قرآن است. حاصل تحقیق این است که شناخت عزت حقیقی و باور به خاستگاه الهی آن و معرفت به حقیقت وجودی خویش، از راه‌کارهای شناختی عزت‌مندی است که در نقطۀ آغاز فرآیند قرار دارد. پس از این دو مرحله، نوبت به تحقق صفات لازم در انسان می‌رسد و در ضمن آن، صفت والا و ارزشمند تقوای الهی از مهم‌ترین آنها برای کسب عزت قلمداد شده است؛ و در نهایت به یکی از مهم‌ترین رفتارها یعنی جهاد در راه خدا که نشان‌دهندۀ اوج عزت انسان است، ختم می‌گردد.

تفسیر المیزان یکی از تفاسیری است که در موارد متعدد و گسترده‌ای به معناشناسی مفردات قرآن پرداخته است. علامه طباطبائی با در نظر گرفتن قرائن و شواهد درون‌متنی آیات، به‌ویژه با بهره‌گیری از قاعدۀ سیاق، به‌طور دقیق به کشف معانی واژگان قرآنی مبادرت ورزیده است. نوشتار پیش‌رو که با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، به دنبال کشف و ارائۀ کارکردهای سیاق در تعیین معانی واژگان قرآنی در تفسیر المیزان است. حاصل مطالعات انجام‌شده این است که مهم‌ترین کارکردهای سیاق در کشف و تعیین معنای واژگان قرآنی را می‌توان در مواردی از جمله: تبیین و تشریح معنای واژگان، تعیین دایرۀ مفهومی مفردات، ترجیح معنای یک واژه از بین احتمالات مختلف، تعیین مصادیق واژگان، بیان معنای متفاوت و تحول معنایی یک واژه در کاربردهای مختلف برشمرد.

غلامرضا اعوانی: اگر حکمت یک معنا دارد، نمی‌توانیم دو نوع حکمت داشته باشیم. درجات حکمت را داریم، اما حکمت یک معنا دارد که دارای شدت و ضعف است و این نور ما را از افتادن به ظلمت نجات می‌دهد. همچنین، این فقط نزد حکمای اسلامی اتفاق افتاده و از دستاوردهای بزرگ ایرانیان و شیعیان است و این حکمت علوی محسوب می‌شود که بین حکمت رسمیِ افلاطون و حکمت قرآنی ملاصدرا آنچه را حق بوده گرفته است و می‌گوید من دارم آن را احیا می‌کنم.

قرآن مجید پیامی جاویدان و نو برای همه بشرها در همه شرایط و همه زمان‌ها و مکان‌ها دارد. مفسران قرآن از آغاز تا کنون، نیاز روز و پرسش‌های پیش آمده برای مردم هر عصری را از حقایق ثابت و هزار توی آیات برگرفته، به زبان روز، به مخاطبین عرضه کرده‌اند. از جمله آنها محمدتقی شریعتی بنیان‌گذار مکتب تفسیری خراسان است که با نواندیشی در تفسیر توانست فصل جدیدی از توانمندی‌های قرآن کریم را برای حل مسائل انسان معاصر بگشاید.