جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرائت قرآن به‌عنوان نقطه آغاز بهره‌مندی از سرچشمه وحی و راه‌گشای شفا و سیرابی تشنگان معرفت، یکی از مهم‌ترین مسائل علوم و فنون قرآنی به شمار می‌رود. امری که از همان آغاز، از سوی جبرئیل به پیامبر اکرم (ص) منتقل گشت و به‌عنوان یکی از مأموریت‌های رسول خدا (ص) درباره معجزه خاتم جلوه نمود و سرانجام با درنوردیدن ادوار مختلف و همگرایی مراحل گوناگون به نقطه کمال خود نزدیک شد و به صورت علمی مستقل و یکی از عرصه‌های گسترده مطالعات و تحقیقات قرآنی درآمد. پژوهش حاضر با عنایت بر جایگاه سترگ این دانش، با بررسی تفسیر اجتهادی اشاری «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» و تحلیل عنوان مستقل «القرائات» در سراسر آن، دریافت که این اثر ارزشمند به سبب توانایی تفسیری و پیشینه ادبی مؤلّف در این عرصه متمایز بوده و از گذر بررسی قرائات دهگانه و گاه قرائات شاذ و نقد و بررسی آن از یک‌سو به ارائه داوری‌های ارزشمند در این فن پرداخته و از سوی دیگر با پیوند مفهوم و معنا با کیفیت قرائات، آیینه‌ای روشن در جهت نمایاندن غنای معنایی و اعجاز لفظی و محتوایی قرآن کریم است.

کیفیت ساختاری و ترکیبی واژگان در نظام نوشتاری زبان، نمودارهایی صوتی در بیان عواطف و حالات مختلف انسانی در گستره بی‌کران زبان قرآن به شمار می‌آیند که تأمل در انگیزه بلاغی و معنایی کاربست آن‌ها، به‌عنوان وجهی دیگر از وجوه اعجاز بیانی این کلام آسمانی امری بایسته می‌نماید. همچنان که در باب پیام، به‌عنوان یکی از چهارعنصر کانونی برقراری ارتباط موفق زبانی (فرستنده، گیرنده، پیام و بافت موقعیت) توجّه به ساختارهای دستوری واژگان، امری بسیار مهم و ضروری است. بدین تصور، جستار حاضر بر آن است تا با استفاده از قواعد علم صرف زبان عربی و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، شماری از واژگان قرآنی و قرائت آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد و چرایی کاربست ساختار و قرائت خاص هر واژه و تأثیر آن را در افاده پیام فرستنده تبیین نماید. بررسی داده‌های قرآنی نشان می‌دهد که در کلام مجید به‌منظور توصیف حالات مختلف از ساختارهای صرفی ویژه‌ای استفاده شده است که نه‌تنها گزینش آن‌ها هدفمند و در تعیین معنای مقصود یاری‌گر بوده، بلکه جابجایی هریک از این ساختارهای تصریفی و قرائت آن‌ها دریافت پیام را از سوی گیرنده دستخوش تغییر خواهد ساخت. شایسته ذکر اینکه گزینش ساختارهای صرفی تحت تأثیر عواملی چون هماهنگی با هم‌متن، بافت و نظام موسیقیایی صورت می‌پذیرد.

قرآن کریم میراث جاودان رسول گرامی اسلام (ص)، چراغ راه حق‌طلبان و پویندگان مسیر دانش و کمال است. در آموزه‌ها و فرامین دینی نسبت به آموزش و تعلیم این کتاب آسمانی، تأکیدات فراوانی وارد شده است؛ اما با همه فعالیت‌های انجام‌گرفته، گاهی مشاهده می‌شود که معلمان قرآن کریم به علت وجود آسیب‌هایی، از سطح آموزشی مناسب برخوردار نیستند. در این پژوهش با عنوان «بررسی عوامل ارتقای سطح آموزشی معلمان قرآن کریم با تأکید بر آموزه‌های اسلامی» که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی صورت پذیرفته است، تلاش شده است تا گامی جهت گسترش فرهنگ انس با قرآن کریم و هم‌چنین افزایش سطح کیفی معلمان قرآن کریم برداشته شود. ازجمله نتایج این تحقیق، تبیین جایگاه معلمان قرآن کریم در آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) و نیز بیان عوامل مؤثر در ارتقاء سطح آموزشی معلمان قرآن کریم است که با توجه به آموزه‌های اسلامی می‌توان در بخش ساختاری و مدیریتی معلمان قرآن به مواردی از قبیل گزینش و ارزیابی و عوامل انگیزشی، در بخش ویژگی‌های فردی به مواردی ازجمله عمل به قرآن و الگو بودن برای متعلمین و اخلاص و نیز در بخش ویژگی‌های آموزشی معلمان، به مواردی همچون آشنایی با اصول و پیش‌نیازهای تدریس قرآن اشاره نمود.

آموزش قرآن وظیفه و دغدغه‌ای است که همواره مدنظر نظام اسلامی، مسئولان، اساتید قرآن، محققان حوزه تربیتی و اولیاء دلسوز کودکان است و در این خصوص بااینکه فعالیت‌های خوبی انجام شده، ولی مطابق تحقیقات میدانی و نظرات مقام معظم رهبری (مدظله) و کارشناسان کشوری این حوزه، هنوز مشکلات عدیده‌ای به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد، یکی از مهمترین عوامل وجود این مشکلات، بی‌توجهی به‌غایت و اهداف این نوع آموزش است. غایت و اهداف کلی که باید از اسناد مهم و بالادستی یا نظرات خبره‌ترین افراد این حوزه استخراج گردد. این تحقیق به‌منظور بررسی غایت و اهداف کلی از آموزش رسمی قرآن، در نظام آموزش رسمی ابتدایی ایران، بر اساس اسناد بالادستی و نظرات کارشناسان ارشد این حوزه، انجام شده است. روش تحقیق در این مطالعه، روش کیفی است. جامعه نمونه شامل تمام اسناد بالادستی سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری (مدظله)، سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور، چشم‌انداز برنامه درسی ملی، شورای عالی آموزش‌وپرورش، مصوبات شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور و غالب متخصصان کشوری آموزش قرآن ابتدایی است. روش نمونه‌گیری در این تحقیق، روش هدفمند بوده و در روش گردآوری داده‌ها هم، از فیش‌برداری و مصاحبه استفاده شده است. مهمترین یافته‌ها این است که هدف مطلوب از آموزش رسمی قرآن کریم دوره ابتدایی، آموزش جامع قرآن یعنی صحیح و روان‌خوانی آیات قرآن، درک مفاهیم آیات منتخب، تدبر و انس با کلام الهی به‌منظور رسیدن به سبک زندگی قرآنی یعنی «حیات طیبه» است.

از علائم مهم و دقیق وقف و ابتدا در قرآن کریم که رعایت آن نقش مهمی در فهم صحیح آیات الهی ایفا می‌کند، علامت وقف لازم یا «میم» است. نقش این وقف را علاوه بر تجوید و روان‌خوانی قرآن کریم، می‌توان در تفسیر و تبیین مراد الهی از آیات قرآن کریم دریافت. پژوهش حاضر درصدد است با اتخاذ روش توصیفی - تحلیلی، گفتمان الهی در آیاتی مشخص را در سوره‌های نخست قرآن کریم در مرحله تحلیل گزاره‌ای که پس از مرحله تحلیل معناشناختی و واژه‌ای است، بررسی نموده و نقش این علامت را در فهم بهتر آیات الهی تبیین نماید. بررسی‌ها نشان می‌دهد، اکثر آیاتی که در آن‌ها وقف لازم به‌کاررفته، در حوزه مسائل اعتقادی هستند. در صورت عدم رعایت وقف لازم، فهمی ناقص و چه‌بسا عکس مراد اصلی الهی به دست می‌آید و در برخی موارد، به معنایی کفرآمیز منجر می‌گردد. همین امر موجب شده تا وقف لازم، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علائم وقف و ابتدا مطرح و عاملی مهم برای برون‌رفت از کژفهمی‌های احتمالی از آیات قرآن کریم محسوب شود.

عبرت‌گیری از موضوعات مهم در اخلاق اسلامی بوده وجودِ عبرت با عبر‌ت‌پذیری متفاوت است. هدف این پژوهش طراحی الگوی نظریِ عبرت‌پذیری است. رویکرد پژوهش، کیفی، نوع آن کتاب‌خانه‌ای و روش آن تحلیل محتوا است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عبرت به معنی گذر و عبور از نامعلوم به معلوم، بازگشت به موقعیت اول و تبدیل نامعلوم به معلوم است که موجب اتخاذ تصمیم متفاوت می‌شود. در قرآن کریم از سه عنصر مؤثر در عبرت‌پذیری یاد شده که عبارتند از: بصیرت، لبّ و خشیت. دو عنصر اول ماهیتی شناختی دارند و عنصر سوم، عاطفی و هیجانی است. از این سه عنصر، یک الگوی دو وجهی شناختی-عاطفی به دست می‌آید که از سویی به باطن امور نفوذ می‌کند(بصیرت) و به تحلیل ناب دست می‌یابد(لبّ) و از سوی دیگر ترس ناشی از عظمت امر(خشیت)، موجب تأثیرپذیری از عبرت می‌شود و تکلیف فرد را روشن می‌کند. نتیجه پژوهش این که برای بسط عبرت‌پذیری، باید در بعد شناختی توان نفوذ با باطن امور و تحلیل پیراسته از اوهام را ایجاد کرد و در بعد عاطفی، حالت ترس ناشی از ادراک عظمت و هیبت را به وجود آورد. این می‌تواند راهبرد فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغی و آموزشی را روشن کند.

مرگ واقعیت تکان‌دهنده و هول‌انگیز زندگی است. اما درعرف جامعه مذهبی خیلی وقت‌ها طوری از زندگی پس از مرگ سخن می‌گویند که انگار خیلی موضوعی معمولی و سرراست است و مانند دو دوتا چهارتا روشن است. در صورتی که اگر اینطور بود پس ایمان به غیب و جهان آخرت دیگر اینقدر فضیلت نداشت. بله، به زندگی پس از مرگ می‌توان ایمان و باور داشت اما باید هوشیار باشیم این ایمان با یقین ریاضی وار فرسنگ‌ها فاصله دارد.

«آیا قربانی کردن خود در راه خداوند کاری اخلاقی است؟» اگر پاسخ این پرسش مثبت باشد، آنگاه می‌توان ادعا کرد که کار فرزند ابراهیم اخلاقاً موجه بوده است. کار خود ابراهیم نیز از دو جهت موجه بوده است: یکی این‌که قربانی کردن فرزند قربانی کردن خود است و دیگری این‌که کمک کردن به دیگری برای قربانی کردن خود در راه خدا از نظر اخلاقی نادرست نیست. همچنین می‌توان پرسید: اگر خودکشی برای رهاشدن از درد و رنج جانگاهی که بیماران صعب العلاج به آن دچارند اخلاقاً موجه است، چرا قربانی کردن خود در راه خدا به شرطی که درد و رنجی برای دیگران در بر نداشته باشد و حق دیگران را ضایع نکند، اخلاقاً ناموجه باشد؟

سخنرانی دکتر مهراب صادق‌نیا در شب بیست و سوم رمضان ۱۳۹۹ با عنوان «اهمیت فرایند ترجمه فرهنگی در تفسیر قرآن»