جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ساختار چینش آیات در سوره‌های قرآن، از دغدغه‌های قرآن شناسان بوده است. این مسئله در نگاه کلامی با تعابیر توقیفی - اجتهادی و ازنظر تاریخی با تعابیر اصالت (صیانت) - تحریف و از نگاه زیبایی شناسی به تعبیر تناسب / عدم تناسب آیات بررسی شده است. در دهه اخیر، این مسئله با رویکرد مطالعات متن‌شناسی دنبال شده است. در این میان، یکی از دست‌آوردهای مطالعات متن‌شناسی تاریخی، بلاغت سامی است که سبک کهن در تألیف متون بر پایۀ تقارن است. مطابق بلاغت سامی، متون براساس مجموعه‌ای پیچیده از تقارن‌ها در سطوح مختلف متن بنا شده‌اند. این مطالعات در آغاز با مطالعات عهدین، شروع و با مطالعات انسانشناسی فرهنگی تأیید شد. در گام بعد، به این الگو به‌عنوان سبک تألیف آیات قرآن توجه شده است. هدف نوشتۀ حاضر، آزمون این الگو در سوره مبارکه فتح با روش تحلیل بلاغی است. برای تعیین بخش‌های متن این سوره از الگوی تقسیم‌بندی رکوعات قرآنی استفاده شد که بر اساس آن، محدودۀ ابتدا و انتهای رکوعات این سوره عبارت‌اند از آیات: 1-10؛ 11-17؛ 18-26؛ 27-29. یافته‌ها نشان می‌دهند ساختار بیان مطالب در سوره مبارکه فتح به این صورت است که ابتدا عناوین موضوعات سوره در رکوع اول به‌صورت مختصر بیان می‌شوند: بشارت و امتنان فتح مبین به پیامبر(ص) و مواهب اعطایی به پیامبر(ص) در سایۀ فتح مبین، آثار فتح مبین برای مؤمنان بیعت‌کننده با پیامبر(ص)، پیامدهای فتح مبین برای دشمنان پیامبر اکرم(ص)؛ سپس به‌ترتیب معکوس، این عناوین در سه رکوع بعدی توضیح داده می‌شوند. از نتایج این پژوهش، ایجاد زمینۀ مناسب برای فهم بهتر سوره، شناخت و تبیین بهتر ساختار متنی سوره‌های قرآن کریم و نیز نشان‌دادن ظرفیت رکوعات قرآنی در فهم بهتر و شناخت دقیقتر ساختار بیانی قرآن کریم‌اند.

دیدگاه مشهور امام خمینی ره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، در تشبیه آمریکا به «شیطان بزرگ» و پیگیری آن به‌عنوان سیاست ثابت نظام از آغاز پیروزی انقلاب تاکنون، همواره چالش‌برانگیز بوده و اشکالاتی را در عرصة بین‌الملل و شبهاتی را در داخل کشور به همراه داشته است. با توجه به تحولات عرصه بین‌الملل و فروپاشی نظام دوقطبی و سلطه‌طلبی و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا در جهان و در منطقه و تغییر رویکرد برخی کشورهای اسلامی و تبعیت این کشورها از استکبار، همچنین تغییر نگرش‌های بعضی از انقلابیون در داخل نسبت به تحریف سخنان امام راحل و نگاه سازشکارانه همراه با مطیع شدن در برابر استکبار جهانی، ضرورت واکاوی مبانی این موضوع را از منظر قرآن بیشتر می‌شود. به همین دلیل، این تحقیق به این سؤال جواب می‌دهد که مبانی قرآنی دیدگاه امام خمینی ره درباره اینکه آمریکا شیطان بزرگ است، چیست؟ با توجه به فرضیه تحقیق، امام راحل مبنایی دینی داشته و این جمله هم براساس مبانی قرآنی بیان شده است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی، و گردآوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه‌ای، سایت‌های داخلی و خارجی است. منبع اصلی تحقیق نیز قرآن است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی معادل­های انگلیسی فعل «أدراکـ» در تعبیر قرآنی «ما أدراکـ» با توجه بر معادل­گزینی مترجمان بر اساس نظریه زبان‌شناسی قالب معنایی فیلمور است. بر این اساس، معادل­های به‌کار رفته در هفت ترجمه انگلیسی آربری، پیکتال، هلالی و خان، سِیل، شاکر، یوسف­علی و قرایی بررسی و با هم مقایسه ­شدند. تحلیل نتایج به کمک قالب­های معنایی فیلمور انجام گرفت و از این رهگذر نوع و میزان کارآمدی مبحث قالب­های معنایی در تحلیل معادل­گزینی­ها نیز آشکار شد. یافته­های پژوهش نشان داد که مترجمان نُه معادل که به هفت قالب معنایی مختلف در شبکه قالب تعلق دارند، استفاده کرده­اند که از میان آن‌ها با در نظر گرفتن قالب و معنا، سه فعل know (12 بار در ترجمه هلالی و خان و 4 بار در ترجمه شاکر)، understand (13 بار در ترجمه سِیل) و comprehend(4 بار در ترجمه شاکر) معادل­های مناسب­تر به نظر می­رسند. در مجموع، معادل­گزینی سِیل، هلالی و خان و پس از آن‌ها شاکر را در ترجمه این فعل می­توان بهتر­ از سایر مترجمان دانست.

بررسی ادبی متن مقدس به‌ویژه متن قرآن، یعنی بررسی آن به‌مثابۀ یک اثر ادبی فاخر و گرانسگ و تأثیرگذار؛ چون متون مقدس، برخلاف آثار ادبی در سنّت‌های یونانی، عبری و ...، تافته‌ای جدابافته از تاروپود حماسه (epic)، غنا (Lyric) و نمایش (dram) است. متن قرآن را می‌توان با دو رویکرد بررسی نمود: 1- رویکرد دینی- معرفتی، 2ـ رویکرد ادبی. در رویکرد ادبی، هدف یافتن پیوستگی (Continuitis) است و در رویکرد دینی ـ معرفتی، در پی یافتن ناپیوستگی. در رویکرد ادبی به‌صراحت می‌توان از وحیانی بودن متن قرآن دفاع کرد، چون قرآن به‌صراحت از تقلید‌ناپذیری متن خود سخن می‌گوید (بقره: 23، هود: 13، اسراء: 88، طور: 34ـ33). بدیهی است که ویژگی تقلیدناپذیری در حوزه ادبیت متن است، چون مخاطب این آیات، منکران قرآن هستند، نه مؤمنان به آن. مقاله حاضر از بخش‌های زیر شکل گرفته است: 1ـ مبانی نظری بوطیقای قرآن، 2ـ تبیین برتری رویکرد ادبی در بررسی متن قرآن، 3ـ شعریّت متن قرآن و رخدادهایی در دریافت نومسلمانان؛ به این معنا که متن دینی و معرفتی قرآن از ویژگی‌های شعری بهرۀ فراوان برده است.

اینک مسائل سیاسی و تنش‌های ایجادشده در جهان همچون جنبش‌های تروریستی القاعده، طالبان، گروهک‌های تروریستی و داعش، سبب اسلام‌هراسی و شکل‌گیری پندار خشونت‌آمیز بودن آموزه «جهاد» شده است. همین مسأله زمینه و ضرورت تحقیقات گسترده در باب «جهاد» را فراهم آورده و بر حجم پژوهش‌ها، نوشتارها و گفتارها در این حوزه افزوده است. محققان اروپایی-آمریکایی نیز که در دهه‌های اخیر رویکرد آکادمیک در آثارشان غالب شده است، در این باب پژوهش‌هایی جدی انجام داده‌اند که تحلیل و بررسی آنها سخت ضروری می‌نماید. دیوید کوک اسلام‌پژوه آمریکایی که بیشتر آثار او درباره جهاد، شهادت و گفتمان آخرالزمانی است، یکی از صاحب‌نظران این عرصه شناخته می‌شود. در مقاله حاضر تلاش شده تا با روشی توصیفی-تحلیلی و با رویکردی انتقادی، نظرگاه دیوید کوک مورد واکاوی قرار گیرد. کوک، موفقیت و گسترش اسلام را مرهون «جهاد» می‌پندارد و معتقد است از یک سو قرآن با بیان اصول کلی جنگ، و از سوی دیگر احادیث با معنویت بخشیدن به مفهوم «جهاد» و ذکر جزئیات، آموزه خشونت‌آمیز «جهاد» را پدید می‌آورند. نکته محوری دیدگاه او این است که باوجود تحولات متعدد و پیچیده «جهاد» در تفسیر و عمل، مفهوم خشونت و جنگ از آموزه «جهاد» جدایی‌ناپذیر است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که استناد کوک به مسأله نسخ آیات صلح و عفو قابل پذیرش نیست. همچنین شناخت وی درباره چیستی «جهاد» بیشتر با نگاهی تاریخی آمیخته است و از منظر او، «جهاد» ماهیتی تهاجمی دارد و معنای آن جنگِ دارای ارزش معنوی است.

قرآن کریم اسباط را برای اشاره به‌شماری از پیامبران دریافت‌کننده وحی و نیز قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل به‌کار برده است. آرتور جفری که بر اساس دیدگاه نخست خویش، اسباطِ دریافت‌کننده وحی را پیامبران دوازده‌گانه یهود، معروف به انبیایِ صغار می‌دانست، گمان کرده که قرآن کریم با کاربرد اسباط به‌معنای قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل از یک سو، و یادکرد آنان به‌عنوان دریافت‌کنندگان وحی از سوی دیگر، انبیای صغار را با قبایل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل درهم آمیخته است. نسبت نادرستِ خلط بین مصادیقِ اسباط به قرآن بر انگاره بشری بودن آن استوار است. وی بعدها با تغییر دیدگاه خود درباره مصادیقِ اسباطِ دریافت‌کننده وحی، آنها را اشاره به پسران دوازده‌گانه یعقوب7 دانسته است. دلایل و قراین متعددی نشان می‌دهد که دیدگاه آرتور جفری درباره خلط مصادیق اسباط، به‌ویژه تطبیق آنان بر پسران دوازده‌گانه یعقوب‌7 و انبیای صغار، ناسازگار با روایت قرآن و ناشی از ناآشنایی وی با مفاهیم قرآنی و اثرپذیری از روایتِ عهد عتیق است. نزول وحی بر اسباط، لزوم ایمان مسلمانان به آنها، یادکرد آنان در کنار پیامبران و نفی یهودی و مسیحی بودن آنها از یک سو، و گزارش قرآن درباره رفتار پسران یعقوب با پدر و برادرشان یوسف7 و نیز فرازهایی از تاریخ شرک‌آلود و کفرآمیز حیات دینی یهود، به‌ویژه چگونگی برخورد آنان با انبیا از سوی دیگر نشان می‌دهد که اسباط دریافت‌کننده وحی نمی‌توانند همان قبایل بنی‌اسرائیل یا برادران یوسف باشند و هویت جداگانه‌ای دارند. ایشان افراد معین و برگزیده‌ای از میان نوادگان یعقوب7 بوده‌اند که افزون بر استمرار نژادی، به اعتبار جانشینی آن حضرت، پیروان معنوی او نیز به‌شمار می‌رفته‌اند. این جانشینان و رهبران الهی، به احتمال زیاد پس از یوسف7 و پیش از موسی‌7 در مصر و میان بنی‌اسرائیل رسالت داشته‌اند.

«خانواده» نهادی مهم و بی‌بدیل و متشکل از اعضا و روابطی است و کارکردهای متعددی را در سطوح فردی و اجتماعی ارائه می‌دهد. یکی از زیرمنظومه‌های ارتباطی در خانواده، زیرمنظومة روابط زوجیتی یا روابط همسران به‌عنوان رکن اصلی تشکیل و نگهداشت آن می‌باشد و در آیات متعددی از قرآن توصیف شده است. این پژوهش با نگاهی مفهومی و آماری، با هدف بررسی نظام روابط زوجیتی در قرآن، با رویکرد کیفی و مبتنی بر تکنیک «تحلیل مضمون»، به بررسی تمامی آیات مربوط و استخراج مفاهیم و مقولات نهفته در آنها اقدام نموده است. نتیجه آنکه روابط زوجیتی در قرآن با دو مقولة کلان «اصول اخلاقی حاکم بر روابط» و «گسترة حقوق و تکالیف» قابل توصیف است. مقولة اول، 12 مفهوم و 68 شاهد و مقولة دوم، 6 مفهوم و 48 شاهد از آیات را دربر دارند. نظام روابط زوجیتی در قرآن نسبت به شاخص «جنسیت» حساس بوده، الگوهای متفاوتی را برای هر یک از زوجین ارائه نموده است.

راهبرد «بسط» یکی از تکنیک‌های ارزیابی کیفیت در دیدگاه گارسس مشتمل بر «توضیح، تعریف، بسط نحوی، بسط معنایی، بسط خلاقانه، بسط ساده» بوده که در سه سطح معنایی-واژگانی، نحوی و سبکی آن می‌گنجند و در نهایت میزان ویژگی‌های مثبت و منفی بیانگر کفایت و مقبولیت را نقد و بررسی می‌کند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی از نوع مقابله‌ای، بسامد انواع تکنیک‌های بسط را در سه ترجمۀ فولادوند با محوریت ترجمۀ وفادار، مجتبوی با محوریت ترجمۀ ارتباطی و معنایی، و صفارزاده با محوریت ترجمۀ آزاد از سوره‌های نبأ، تکویر و مطففین بررسی کرده است. سپس با تکیه بر آمار و نمودار، مقادیر به‌دست آمده مقایسه شده و میزان افزوده‌های منفی و مثبت از لحاظ کفایت و مقبولیت مشخص گردیده است. برآیند پژوهش نشان داد افزوده‌ها در سطوح معنایی و نحوی باعث تغییرات فراوانی در سطح سبکی متن ترجمه شده، به‌طوری که درصد چشم‌گیری در کفایت منفی مشاهده می‌شود. بر اساس الگوی گارسس، ترجمه معنایی مجتبوی در کابرد راهبرد بسط، به نسبت کفایتِ مثبت بالایی که دارد، از مقبولیت منفی کمتری برخوردار بوده و کفایت و مقبولیت ترجمۀ وی بیشتر از دو ترجمۀ آزاد صفارزاده و وفادار فولادوند می‌باشد.

یکی از چالش‌های مترجمان قرآن، معادل یابی دقیق واژگان است. در این میان، ماده قرب با بسامد نسبتاً بالا، طیف وسیعی از کاربردها را در قرآن‌کریم داراست. با توجه به اهمیت برگردان دقیق و صحیح این واژه و مشتقات آن، پژوهش حاضر درصدد بوده است، با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع لغوی و تاریخی، ماده «قرب» و ابعاد معنایی آن را در قرآن‌کریم مورد بررسی قرار داده تا بر اساس آن به بررسی و ارزیابی معادل­های ماده قرب در چهار ترجمه فولادوند، آیتی، الهی قمشه­ای، موسوی همدانی بپردازد. در پایان این نتایج حاصل شده است که ابعاد معنایی شامل نزدیکی زمانی، نزدیکی مکانی، اقامه فعل و انجام عمل، در معنای رابطه نسبی و خویشاوندی، دسترسی، به­دست آوردن، کثرت و زیادی، رابطه جنسی، ازدواج، پیشکش کردن، منزلت و نزدیکی تکوینی است. همچنین مترجمان برای واژگانی چون تقرب، مقرب، مقربون، قرب الهی معادل­سازی ننموده و در برخی موارد از ترجمه، دچار تداخل معنایی گشته‌اند. همچنین خطای کاربرد معنای تفسیری به­جای کاربرد معنای معادل نیز در این ترجمه­ها قابل مشاهده است.