جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

- ورغم كون روبين ينتمي إلى مدرسة الاستشراق الإسرائيلي، إلا أنه لم يكن امتداد المدرسة الاستشراق الغربي؛ إذ كون مدرسة خاصة به أمدت الغرب بعدد من الأفكار المختلفة عن القرآن الكريم. - ظهر بوضوح استخدام روبين السياسي للقرآن الكريم في «الإسقاطات السياسية» التي كانت في عدد من تعليقات ترجمته العبرية لمعاني القرآن الكريم وهوامشها، ولاسيما المتعلقة منها بالقتال والجهاد والفتوحات الإسلامية.

بخش عمده تلاش‌های اعجازشناسانه قرآن در طول تاریخ و مخصوصاً سده‌های اخیر مصروف به نشان‌دادن این بوده که یک امر علمی جدید را قرآن قرن‌ها قبل، پیش‌بینی کرده است؛ پس فرابشری و معجزه است. پژوهش حاضر به دنبال اعتبارسنجی این رویکرد است و با نشان دادن موانع و اشکالات آن، آشکار می‌کند که قرآن به این معنا مدعی اعجاز نیست؛ هرچند اطلاع از دانش‌های جدید، در فهم عصری قرآن دخیل است و پرده از شگفتی‌های آن برمی‌دارد. این خاصیت که قرآن کریم ظرفیت انعطاف به دانش‌های هر زمان را دارد از مهم‌ترین وجوه شگفتی آن، یا از اسرار اعجاز این کتاب گران‌سنگ است. این اثر پس از ماهیت‌شناسی معجزه و نقد اعجاز ‌علمی قرآن با مبنای پلورالیزم تفسیری، با تکیه بر برخی از نمونه‌ها آشکار می‌کند که اطلاع از این دانش‌ها توان دست‌یابی به معانی ای برای قرآن فراهم می‌کند که امروزه بدون آن دانش‌ها پیدا کردن معنایی عقل‌پسند برای آنها دشوار است.

هر واژه قرآنی دارای یک یا چند معنای عرفی لغوی و یا شرعی است که در اصطلاح علم اصول از آن به حقیقت عرفی، حقیقت لغوی و حقیقت شرعی یاد می‌شود. منشأ حقیقت لغوی، وضع است. منشأ حقیقت شرعی، تعیین یا تعین لفظ در معنای مورد نظر شارع و خاستگاه حقیقت عرفی نیز قرارداد و تفاهم مردم برکاربرد الفاظ خاص در معانی خاص است. ممکن است برخی واژگان، استعداد برتافتن دو یا سه حقیقت از حقایق سه‌گانه فوق را داشته باشند. حال در صورت عدم وجود قرینه برای تعیین معنای این واژگان، آن‌ها را باید به کدام یک از معانی حمل نمود؟ رسالت این پژوهش، بررسی وجوه مختلف تعدد معانی واژگان قرآنی و تعیین معنای صحیح از میان معانی مفروض برای یک واژه است. در این میان، حقیقت عرفی به دلیل لزوم هم‌سانی زبان قرآن با زبان مخاطبان، از اعتبار بیشتری برخوردار است و هنگام تردید در تعیین معنای معیار واژگان قرآنی، اگر قرینه‌ای بر تعیین هر یک از آن حقایق نباشد، حقیقت عرفی تقدم می‌یابد. این ادعا ابتدا با طرح مقدماتی در تعریف حقایق سه‌گانه و افزودن «حقیقت قرآنی» به آن، و سپس با استدلال به برخی آیات قرآنی به اثبات می‌رسد.

در این مقاله با استفاده از اصول و مفاهیم مستخرج از قرآن کریم به تدوین مبانی جامعه‌شناختی و روان‌شناختی معروف و منکر پرداخته‌‌ایم. بدون شک هر علم اسلامی می‌باید مستند به قرآن کریم باشد. به‌عبارت‌دیگر، ملاک صحت‌اندیشمندان در تدوین علوم اسلامی، قرآن کریم است. معروف و منکرهای دینی از مقوله ارزش‌ها و هنجار‌های جامعه اسلامی می‌باشند که یکی از موضوع‌های اصلی مورد مطالعه در رشته جامعه‌شناسی‌اند. این نوع از مطالعه به‌عنوان شیوه‌ای نو در جهت تولید علوم انسانی اسلامی برای نقد و بررسی‌اندیشمندان اسلامی ارائه می‌گردد. ابزار شناخت در قرآن کریم حس و عقل و قلب معرفی شده‌اند. حس، جمع‌آوری اطلاعات می‌کند؛ عقل، جمع‌بندی و تحلیل می‌کند؛ و قلب، باور می‌کند که بر اساس آن رفتار شکل می‌گیرد. شناخت معروف و منکر در طبیعت و فطرت انسان نهفته است و با انسان متولد می‌شود. ‌همان‌طور که می‌توانیم با امکانات فیزیکی چشم، رنگ‌ها را تشخیص دهیم و با این قدرت متولد می‌گردیم، قوه تمیزِ درست از غلط نیز با ما متولد می‌شود و می‌توانیم معروف و منکر واقعی را بشناسیم. اما در جریان اجتماعی شدن معروف و منکر‌های مشهور اجتماعی به‌تدریج خود را به انسان‌ها تحمیل می‌کنند و ای بسا که غالب بر قوه تمیز طبیعی یا به‌عبارتی فطری انسان‌ها شوند. اگر معروف و منکر‌های اجتماعی با معروف و منکر‌های فطری مطابق باشند، به‌راحتی این درک اجتماعی مورد تأیید هر فرد قرار می‌گیرد، اما اگر معروف و منکر اجتماعی با معروف و منکر فطری مطابق نباشد، به‌تدریج فرد خود را متقاعد می‌سازد تا همرنگ جامعه شود. اما هستند کسانی بیداردل که در چنین مواقعی همرنگ جامعه نشده و به ندای وجدان خود عمل می‌کنند. پیغمبران الهی برای تذکر معروف و منکر‌های حقیقی مبعوث می‌شوند و به تشخیص انسان‌های بیداردل کمک می‌نمایند. در این مقاله تلاش ما بر این است تا مکانیسم یا سازوکار رشد فردی را در جریان جامعه‌پذیری بیان کنیم و تعارضات و هماهنگی‌های معروف و منکر فردی یا فطری و اجتماعی را بیان داشته نحوه تعامل میان آنان را بیان داریم.

زبان را به لحاظ کلی می‌توان از یک نظر به شفاهی یا گفتاری و کتبی یا نوشتاری تقسیم کرد. یکی از گونه‌های زبان شفاهی و گفتاری، زبان خطابه‌ای است؛ یعنی سبکی از کلام که در میان خطیبان و سخنوران رایج است. زبان را از نظر دیگر می‌توان به عرف عام و عرف خاص تقسیم نمود. این مقاله درصدد بررسی این نظریه آیة‌الله معرفت است که زبان قرآن زبان گفتاری و خطابه‌ای است. او در بعضی از تعابیر، زبان قرآن را به عرف عام و در بعضی تعابیر، به عرف خاص می‌داند و البته میان این دو تعارضی نمی‌یابد و جمع می‌کند. او در اواخر عمر زبان قرآن را گفتاری و به عبارت دقیق‌تر، خطابه‌ای معرفی می‌کرد. البته باز چنان می‌نماید که او تعارضی میان زبان عرف خاص و زبان خطابه‌ای نمی‌یابد. به ‌هر ‌حال برخی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که وی برای زبان خطابه‌ای برشمرده، عبارت است از: تکیه بر معهودات ذهنی مخاطبان، وجود التفات و انتقال و ذکر قضایای خارجی در آن.

قرآن کریم ارزنده‎ترین منبع اثرگذار بر همه ابعاد جامعه بشری است و با نظم و سبک ویژه خود، اولین مخاطبان خود را دچار تحولی ماندگار کرد. این تحول معلول همبستگی محتوا و روش قرآن بود و با نزول تدریجی قرآن رابطه داشت و زبان آموزش قرآن، آموزشِ تربیت مدار تدریجی روشمند بود. امروزه با بی اعتنایی و غفلت از آن روش، باعث مجهول ماندن بسیاری از مرادهای خدای متعال در روش‎های تحول گشته‎ایم. برای کشف روش قرآن در تحول فرهنگی بایستی با اتباع از قرآن، اساس فهم خود را بر پایه‎ی همراهی با پدیده نزول تدریجی قرآن گذاریم تا گام‎های منسجم تحول فردی و اجتماعی را در سیر هدایتی و تربیتی سور و آیات شناسایی کنیم. این مهم با دستیابی به جدول ترتیب نزول سور معتبر و سپس بازنگری در مفاهیم دینی به شکل نزولی صورت می‎پذیرد. برای بیان نمونه‎ای از این موضوع، روش طرح مفهوم ربوبیّت در پنج سوره ابتدای نزول (علق، قلم، مزمل، مدثر و حمد) بررسی و نتایج ذیل به دست آمد: برخلاف نظام اعتقادی موجود در مبحث توحید، محوری ترین مساله در طرح ابتدایی مساله توحید، توحید ربوبیّت است که ادله آن مطرح و کاربست‎های آن در زندگی پیامبر و مردم مطرح می‎گردد و با ساختاری دقیق در زندگی مخاطبین مطرح می‎گردد.

در قصص قرآن، سه واژه قریب المعنی «أهل»، «آل» و «أهل بیت» در مورد خاندان نبوت، به کار رفته است؛ در احادیث واژه "عترت" نیز آمده است که از حیطه بررسی قرآنی خارج است. در این مقاله با بررسی دقیق کاربردهای قرآنی«أهل»، «آل» و «أهل بیت» و با عنایت به سیره حضرت نوح‏۷ وحضرت لوط‏۷ و حضرت ابراهیم‏۷ در آیات مکی، و تأکید سوره تحریم، معلوم می‌شود که برخلاف دلالت عرفی، صرف همسر و فرزند پیامبر بودن نه تنها شرافت و صلاحیت معنوی انتساب به خاندان نبوت را پدید نمی آورد بلکه از هلاکت و جهنمی شدن هم مانع نمی شود و قرابت نسبی و سببی، به عنوان شرط لازم، قدر متیقن بلکه ظاهر تمام اطلاقات قرآن در باب «أهل النبی‌» است که در فهم صحیح و دقیق آیه تطهیر و اختصاص آن به أهل بیت معصوم پیامبر اسلام، نقش مهمی دارد.