جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن الهی قرآن کریم و رابطه مستقیم آن با عقاید مسلمانان از جمله عناصر موثری محسوب می شوند که باعث پدید آمدن نوعی انحصارگرایی صنفی در زمینه انجام تحقیقات قرآنی توسط عالمان دین در سنت قرآن پژوهی مسلمانان شده است. همین مساله باعث نوعی کنترل در مواجهه با قرآن شده بود و به همین دلیل نتایج به دست آمده در این نوع تحقیقات نیز عمدتا منطبق با مبانی و جهان بینی اسلامی بود، زیرا محقق قرآن پژوه از شناخت کامل و کافی در زمینه اسلام، کلام اسلامی و همچنین قرآن برخوردار بود. لکن با تغییر و تحولاتی که امروزه در حوزه توسعه علوم، پژوهش، گرایش به مطالعات میان رشته ای و همچنین دوری از انحصارگرایی علمی پدید آمده است، پژوهشگران مختلفی به تحقیق در حوزه قرآن اقدام می کنند. در این میان با توجه به گریزناپذیر بودن این فضا از یک سو و همچنین حساسیت پژوهش در قرآن و لزوم جلوگیری از آثار سوء و اشتباهاتی که امکان پیش آمد آنها وجود دارد، تدوین الزامات کلامی پژوهش های قرآنی در حوزه های مختلف پژوهشی و تحقیقی ضروری به نظر می رسد. مقاله پیش رو با تمرکز بر الزامات کلامی پژوهش میان رشته ای در زمینه قرآن کریم و استفاده از روش کتابخانه ای، به دنبال معرفی عناصر قابل تامل و الزامات این گونه پژوهشی در سه سطح معرفت شناسی، اصطلاح شناسی و روش شناسی می باشد تا با ایجاد خط سیر تحقیق صحیح، نگرانی های مربوط به نتایج به دست آمده از این نوع تحقیقات را کاهش دهد.

زبان پدیده ای زنده است و بالطبع لغات نیز که یکی از اصلی ترین عناصر تشکیل دهنده زبان هستند همچون موجوداتی زنده، زمانی متولد شده و زمانی می میرند؛ برخی دگرگون می شوند و برخی ثابت می مانند.در بین زبانهای جهان، زبان عربی بیشترین تداخل زبانی را با زبان فارسی داشته و بی شک یکی از تاثیرگذارترین منابع زبان عربی در فارسی، قرآن مجید بوده اما پیدایی و پایداری این لغات در زبان به یک اندازه نبوده است. در این مقاله با بررسی ترجمه یازده جزء غیرمسلسل از قران مجید و به کمک ترجمه های قدیمی، تعداد یکصد و پنج لغت بررسی شده اند که در نتیجه گیری نهایی به چهار دسته تقسیم می شوند:1- لغاتی که در قدیم، ترجمه شده اند اما امروز ما همان لغت عربی متن قرآن را به کار می بریم؛ مانند «طلاق» به جای «پای گشاده کردن»؛2- لغاتی که در قدیم ترجمه شده اند اما امروز یک لغت فارسی جدید، به جای لغت فارسی قدیم و لغت عربی به کار می رود؛ مانند «پناهگاه» که به جای «اندخسواره» در ترجمه «ملتحدا» به کار می رود؛3- لغاتی که در قدیم ترجمه شده اند اما امروز یک لغت عربی جدید به جای لغت فارسی قدیم و عربی متن فرآن به کار می روند؛ مانند «ضامن» که به جای «پایبندان» در ترجمه «زعیم» به کار می رود.4- لغاتی که فقط در ترجمه های قران به کار رفته اند و در لغت نامه نیامده اند؛ مانند «سست یاونده» به جای «معجزه».

«عرایس البیان فی حقایق القرآن» از مهم ترین مصنفات روزبهان بقلی از عارفان پر آوازه قرن ششم است که علی رغم جایگاه حائز اهمیتی که در تاریخ تفاسیر عرفانی و شناخت عرفان عاشقانه دارد در پرده گمنامی مانده و در پژوهشهای گذشته و اخیر جز اشاره ای فهرست وار، از آن نشانی دیده نمی شود.تجربه صوفیانه روزبهان، مهمترین پیش فرض وی در برخورد با متن قرآنی و مبنای تاویلات عرفانی او از آیات الهی است. تبیین مفاهیم و معانی آیات قرآن که در نتیجه چنین تجربه ای برای روزبهان حاصل شده، جز به واسطه شگردهای خاص بیانی که سرشار از نقش و تصویر و عاطفه است امکان پذیر نبوده که این امر موجب آمیختگی تاملات روزبهان با تصاویر خیالی و زبان مجازی شده است. از این نثر روزبهان در تفسیر عرایس البیان، همچون نثرهای شاعرانه، سرشار از صور خیال است. بررسی کاربرد و استخدام صور خیال و تبیین مبنا و علت کاربرد آنها در تفسیر عرایس موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش عظیمی از معارف و علوم اسلامی، جویبارهایی از بحر بیکران قرآن مجیدند. عرفان اسلامی هم که هدفش فهم باطن قرآن است، یکی از این جویبارهاست که در سایه آیات این کتاب آسمانی بالیده است. مثنوی مولانا، شاهکار پیوند عرفان نظری و عملی، نیز هم از جهت صوری و ساختاری و هم از نظر محتوا، از این تاثیر بر کنار نمانده است. مثنوی چون قرآن برای بیان معانی بلند، تمثیل را برگزیده و علاوه بر آن، مولوی از نظر حجم هم به قرآن اقتدا کرده است. وی گاه قصه ای را به شیوه اطناب بیان کرده همچون قصه موسی، و گاه قصه و تمثیلی را فقط یک بار و گاه مکرر آورده که در تمام موارد، از الگوی قرآن پیروی کرده است. علاوه بر این، مولوی نوعی تاثیرپذیری نامرئی نیز از قرآن دارد که ظاهرا رد پایی از خود به جا نمی گذارد، ولی با تامل بیشتر می توان به آنها هم پی برد. در این مقاله، به موارد مختلف این گونه تاثیر پذیری اعم از ساختار و محتوا و... اشاره می شود.

إن الناظر ببصیرته فی الإنسان الذی یبتدئ خلقه بتلک النطفة الضعیفة لایملک إلا أن یسجد خاشعا فی محراب هذه الحیاة لله الخالق العظیم الذی أحسن کل شیء خلقه. لقد حث القرآن الکریم الباحثین عن الحقیقة بصدق و وجدان علی النظر والتدبر فی کیفیة خلق الإنسان و أعضاء جسده و أطوار خلقه المتتالیة و معرفة ما فیه من إبداع.الید هی أحد أعضاء الجسد الإنسانی المذکور فی القرآن الکریم و قد جاءت الإشارة إلی الید فی القرآن الکریم بالإفراد و التثنیة و الجمع و مع عدد من الضمائر المختلفة 120 مرة فی 110 آیات من أصل 47 سورة قرآنیة. الید لفظ مشترک فی القرآن الکریم و یعرف معناها حسب سیاق ذکرها من الآیة. قد وردت لمعان عدیدة: للنعمة والتفضل والقوة والقدرة واالملک والسلطان والطاعة والانقیاد والذل والاستسلام والحفظ والوقایة والغیاث والجماعة والغنی ومنع الظلم والقهر والکفالة والسبقة والجماعة.و قد اشترکت هذه اللفظة بأشکالها و أوجهها العدیدة فی تکوین کثیر من الترکیبات الکنائیة القرآنیة من مثل الآیة الکریمة «فویل للذین یکتبون الکتاب بأیدیهم ثم یقولون هذا من عند الله لیشتروا به ثمنا قلیلا فویل لهم مماکتبت أیدیهم و ویل لهم مما یکسبون» (البقرة/79). سأحاول فی هذا البحث المتواضع الإشارة لها و للمشاهد المرتبطة بها التی وردت فی کتاب الله الخالد والأدب العربی.

لقد تباری العلماء و المفکرون فی الکشف عن أوجه الإعجاز القرآنی، فمنهم من توجه إلی لغته و أسلوبه و طریقة صیاغته، و منهم من توجه إلی ما تلألأ فیه من لمحات المعارف و إشارات العلوم المختلفة التی تم التوصل إلیها ألخ. یلتفت هذا البحث إلی وجه من وجوه الإعجاز القرآنی و هو الإعجاز الصوتی، فلقد نزل القرآن الکریم نزولا صوتیا، و لم ینزل مدونا فی سطور أو مکتوبا فی کتاب، کما تم تبلیغه أیضا تبلیغا صوتیا من لدن جبریل. یعتبر الإعجاز اللغوی أو الصوتی من أجمل مظاهر الإعجاز فی القرآن الکریم. تشتمل الأجزاء الأخیرة من القرآن علی أصول العقیدة الإسلامیة مثل الإیمان بدعوة الرسول (ص) و الیوم الآخر. تمثل الأصوات اللغویة فی الأبنیة القرآنیة معادلا موضوعیا للمعانی المطروحة فیها، یراعی تفاوت الحالات الإنسانیة، و یناسب مستویات المتلقین. هناک اهمیة بالغة للخصائص الصوتیة و اللفظیة لسور تلک الأجزاء لتأدیة المعانی التی تکمن فی تناسب الأصوات و دلالاتها. فقد ترعرع هذا البحث المستفیض من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی فی خصائص الصوت القرآنی فی سورتی النجم و القمر و یبین خصائص الأصوات القرآنیة و دلالاتها فی هاتین السورتین. و النتائج تدل علی تناسب تام بین عدد تواتر الأصوات فی هاتین السورتین مع دلالاتها، و إیصال المعنی علی نحو بدیع و عجیب. و هذا هو ما یسمی بالإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم.

در ادبیات معاصر عربی فراخوانی شخصیت های قرآنی به مفهوم کاربرد شخصیت ها، حوادث یا برهه های تاریخی در آثار ادبی از آخرین مراحل ارتباط ادیب معاصر با میراث خویش به شمار می آید. قرآن کریم یکی از منابعی است که از شخصیت ها و داستان های آن در ادبیات به وفور استفاده شده و موجب غنای ادبیات شده است و از آن جا که میراث دینی در اذهان عمومی جایگاه خاصی دارد، بعد از شکست 1967 اعراب، شاعران و ادیبان به میراث دینی روی آورده و با الهام از آن اراده ها را تحریک کرده و کارکرد معاصری به آن داده اند.توفیق الحکیم ادیب بزرگ مصری همچون دیگر ادیبان از مضامین قرآنی استفاده و با تکیه بر میراث دینی از داستان های قرآنی و به ویژه در نمایش نامه سلیمان الحکیم و اهل الکهف استفاده کرده است که هدف ما در این مقاله بررسی میزان تطابق و تفاوت نمایش نامه اهل الکهف توفیق الحکیم با داستان اهل الکهف قرآن است. نتیجه تحقیق حاضر حاکی از آن است که حکیم در نمایش نامه اهل الکهف خود اصل داستان را از قرآن گرفته است هرچند که با تغییرات متعدد در بخش های گوناگون آن در حقیقت استفاده ای معاصر و نوین از این داستان قرآنی کرده است.

یعد التناص من أبرز التقینات الفنیة التی إهتم بها دارسو الأدب الحدیث. مفهوم التناص یدل علی ظاهرة تفاعل النصوص فیما بینها، فالنص تتداخل فیه عدة نصوص أخری یقوم من خلالها ویتعامل معها. و قد تنبه نقاد العرب القدماء إلی مفهوم التناص و لکنهم طرحوا هذا المفهوم بتسمیات أخری کالسرقة الأدبیة و الإقتباس و التضمین. قد کان القرآن الکریم بما فیها من المعانی السامیة والمضامین الراقیة والظواهر البلاغیة الجمیلة مطمع الکتاب والشعراء من عصر التنزیل حتی عصرنا الحالی. علی أحمد باکثیر بوصفه کاتب ملتزم، بذل قصاری جهوده طوال حیاته القیمة لإرساء الفکر الإسلامی الجلیل فی المجتمع و فی هذا المجال استخدم موضوعات عدیدة، منها الموضوع الأسطوری الإغریقی مأساة أودیب الذی صبغه بصبغة إسلامیة مستلهما من القرآن الکریم ومعانیه السامیة الرفیعة. یحاول هذا المقال من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی تبیین وجوه إستخدام باکثیر للتناص القرآنی بنوعیها اللفظی (الظاهر) و المعنوی (الخفاء)، لإلقاء الفکر الإسلامی علی المسرحیة و تقریبها إلی الثقافة الدینیة الإسلامیة والعربیة. و یشاهد بأن الکاتب استطاع أن یعطی المسرحیة الصبغة الإسلامیة، و فی نفس الوقت حاول أن یجعل الأدب الإسلامی بصورة عامة وأدبه بصورة خاصة، أدبا عالمیا بواسطة اختیار موضوع مأساة أودیب الذی بات موضوعا معروفا فی عالم الأدب.

بی شک حروف معانی نقش مهم و تعیین کننده ای در زبان عربی ایفا می کنند. به طوری که فهم صحیح معانی والای قرآنی و حدیث و شعر و نثر عربی منوط به آگاهی از کاربردهای مختلف و راهبردی این حروف است. با توجه به این نقش مهم و اساسی، در این پژوهش حرف (لولا) انتخاب شد.سرآغاز این مقاله جواب به سوالات زیر است:1. لولا مرکب است یا بسیط؟2. آیا اختلاف نظری در این مورد بوده است یا خیر؟سپس به بررسی انواع لولا و کاربردهای هر یک می پردازد. همچنین به بیان اختلاف های موجود در رابطه با اعراب اسم بعد از لولا امتناعیه و اعراب ضمیر بعد از لولا در برخی از کاربردهای این کلمه می پردازد.

زیبایی شناسی قصص قرآن کریم به معنای شناسایی بخشی از جمال و هنر بیان قرآن است. قرآن کریم کتاب داستان سرایی نیست، اما قصه های واقعی خویش را که اهداف دینی تربیتی دارند، با قالبی هنری، اسلوبی بلاغی و تصاویری زنده و پویا بیان کرده که با اندک دقتی می توان به جنبه های هنری آن در محتوا و ساختار پی برد. ساختار هندسی قصص مذکور به گونه ای ارائه شده اند که می توان بیشتر عناصر داستانی همچون عنصر شخصیت، حادثه، گفت وگو، پی رنگ، زمان و مکان را در آنها یافت و بررسی کرد. این عناصر با توجه به هدف و کارکرد قصه ها در مواضع مختلف به گونه ای خاص به کار گرفته شده اند؛ چنانچه سه مورد اول به طور برجسته در قصص قرآن به کار رفته اند؛ پی رنگ نیز باعث ارتباط محکمی میان اجزای قصص قرآن شده، اما دو مورد اخیر اهمیت چندانی نداشته و کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین هیچ یک از عناصر قصص در قرآن کریم، مقصود بالذات نیستند. در تحقیق حاضر سعی بر آن است که علاوه بر بیان کلیاتی، مانند: مفهوم لغوی و اصطلاحی دو کلمه زیبایی و قصه، اسلوب، روش عرضه و عناصر قصص قرآن کریم بررسی شود.