جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر قرآن از عصر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) آغاز شد و تاکنون پویایی خود را حفظ کرده است. تفسیرهای پرشمار و گوناگون، نشان‌دهنده تلاش مفسران و نیاز همیشگی به تفسیر است. درباره علل نیازمندی قرآن به تفسیر، اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی بر این باورند که این نیازی عرضی است؛ زیرا آیات قرآن به تنهایی مبهم نیستند تا نیاز به تفسیر داشته باشند؛ بلکه عوامل بیرونی، نظیر حوادث زمان، شرایط خاص مخاطبان و دوری از عصر نزول، فهم مراد خداوند را دشوار کرده است. گروهی دیگر، افزون بر باور به عرضی بودن نیاز قرآن به تفسیر، در مواردی آن را ذاتی می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که برخی ویژگی‌های قرآن سبب شده تا بعضی آیات، بدون توجه به عامل بیرونی، مجمل باشند یا معنا را به شکلی نارسا منتقل کنند؛ از این رو، فهم صحیح آن‌ها بدون تفسیر، میسر نیست. این پژوهش با جست‌وجو در متون تفسیری و بررسی دیدگاه‌ها و ادله مخالفان و موافقان «نیاز ذاتی قرآن به تفسیر»، به این نتیجه رسیده است که نیاز به تفسیر هم ذاتی است و هم عرضی و ادله قائلین به «ذاتی نبودن نیاز قرآن به تفسیر»، ناتمام است.

قرآن کریم کلام الهی، معجزه جاوید پیامبر اکرم (ص) و دریای بیکران معارف الهی است که طراوت و تازگی آن در هر عصری نمایان است. اما معاندان با استناد به آیات قرآن کریم، شبهاتی را مطرح کرده‌اند تا با ادعای اقتباس از فرهنگ عصر پیامبر (ص) و تکرار همان مطالب کتب پیشین، کم محتوا بودن معارف قرآن و انسانی بودن آن را اثبات کنند. طرح این شبهه‌ها، سبب تضعیف باورهای ایمانی و اعتقادی برخی از افراد جامعه شده است. بنابراین، مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و به منظور رفع شبهات و دفاع از ساحت مقدس قرآن کریم، پاسخ به این شبهات را مد نظر قرار داده است. یافته­های پژوهش با توجه به تحلیل آیات نشان می‌دهد قرآن به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد و معارف عمیق و ژرف آن، به هیچ روی نمی‌تواند برگرفته از محیط منحط عربستان یا اقتباس از کتب آسمانی تحریف شده پیشین باشد؛ بلکه محتوایی بسیار گسترده‌تر و فصاحت و بلاغت والایی را ارائه می‌دهد و این امر، نشانگر استواری، حقانیت و الهی بودن آن است.

آفرینش انسان به‌عنوان احسن الخالقین، سؤال درباره دیگر موجودات را در ذهن به­وجود می‌آورد. برای دستیابی به پاسخ این پرسش و شناسایی این موجودات بر اساس آیات و روایات، درمی­یابیم که قبل از حضرت آدم­(ع) مخلوقات متعددی همچون ملائکه، ابلیس، جنّ و نسناس می­زیسته­اند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و پس از مطالعه و بررسی آیات و روایات و منابع تفسیری ـ روایی، وجود مخلوقات ماقبل آدم(ع) ثابت ­شده است. بر این اساس، در آفرینش برخی از مخلوقات قبل از آدم(ع) اتفاق نظر بوده؛ اما در برخی دیگر، اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان با استناد به روایات، وجود نسناس قبل از آفرینش آدم(ع) را انکار کرده­­اند. در این نوشتار، با بررسی نظرات علمای لغت و دقت در روایات ذکر شده در کتب تفسیری و روایی ذیل بحث آفرینش آدم(ع)، وجود نسناس به اثبات ­رسید. هم­چنین ضمن اثبات آفرینش عناصر و مخلوقات متعددی پیش از آدم(ع)، با استناد به روایات، وجود عوالِم و آدم­های متعددی قبل از آدم(ع) اثبات شد. بر این اساس، هم­چنان­که نسل کنونی آدم(ع) که اولین نسل آدم­ها نبود، آخرین نسل نیز نخواهد بود.

یکی از دانش های علوم قرآنی که نقش مهمی در فهم و تفسیر قرآن مجید دارد ، دانش مفردات قرآن یا غریب القرآن است. تاکنون دانشمندان زیادی به زبا های مختلف، به ویژه دو زبان فارسی وعربی ،آثاری درباره شرح کلمات قرآن تدوین کرده اند. یکی از بهترین این آثار، کتاب قاموس قرآن ،تالیف دانشمند قرآن پروژه استاد سید علی اکبر قرشی است که در زمان معاصر به زبان فارسی نگارش یافته است. این کتاب با وجود ویژگی های فراوان و نوآوری هایش ، تاکنون آن گونه که شایسته است معرفی نشده و مورد استفاده محققان قرار نگرفته است . در این مقاله تلاش شده است ضمن معرفی قاموس قرآن به برخیی از امتیازات آن نیز اشاره شود اجتهاد در معنای کلمات ، نو آوری در بیان معنای کلمات، استفاده از دستاوردهای علوم تجربی در شرح کلمات قرآن و آزاد اندیشی همراه با تواضع علمی نویسنده به نظر می رسد قاموس قرآن با وجود برخی کاستی های ناچیز همچون عدم یکدستی متن و اختصار در بحث از معنای بعضی کلمات، یکی از بهترین و محققانه ترین منابع شرح کلمات قرآن در طول تاریخ تفسیر در میان کتب فارسی و عربی باشد.

از مهم ترین تحولات قرن اخیر، پیشرفت برق‌آسای تکنولوژی است که تعدد و گستردگی عوامل تاثیرگذار بر تربیت فرزندان و آینده‌سازان جامعه اسلامی را به دنبال داشته است. ارتباط با جوامع دیگر از طریق رسانه‌های گوناگون و راه‌اندازی جنگ نرم از سوی دشمنان قسم‌خورده اسلام، سبب کم‌‌‌توجهی افراد جامعه به متون دینی، به ویژه قرآن و در نتیجه، دور شدن از هدف اصلی خلقت شده است. از این رو، لازم است الگوهای قرآنی تربیت‌کننده و رشددهنده شخصیت افراد جامعه معرفی شوند. قرآن که عهده‌دار هدایت انسان است، قصه‌هایی از گذشتگان را با هدف عبرت‌گیری مطرح می‌کند. یکی از آن‌ها قصه حضرت مریم(علیهاالسلام) است که می‌توان آن را از زوایای گوناگونی بررسی کرد. این مقاله با بهره‌گیری از متون تفسیری و با روش توصیفی، عهده‌دار پرداختن به مهم‌ترین عوامل تربیت حضرت مریم(علیهاالسلام) است. این عوامل شامل: وراثت، مادر، محیط، معلم، اراده و امدادهای غیبی است.

نشوز، یکی از مباحث مهم خانواده است که آگاهی از معنا، آثار حقوقی و ضمانت اجرا در آثار حقوقی آن از منظر شریعت، نقش مهمی در پیش‌گیری از فروپاشی نظام خانواده و تقویت پایه‌های آن دارد. با توجه به اهمیت ترجمه به عنوان خلاصة تفسیر در انتقال معانی و مقاصد پیام الهی به مخاطبین گسترده به‌ویژه فارسی زبانان، ترجمة نادرست نشوز زن و مرد، زمینة برخی اعتراضات را به ساحت دین هموار می‌نماید؛ آن گونه که ترجمة دقیق آن، نقش مهمی در درک پیام الهی و پی‌ریزی پایه‌های نظام خانواده بر مؤلفه‌های انس، محبت و کاهش مسئولیت‌گریزی و کج‌تابی زوجین در ادای حقوق و تکالیف همسری دارد. این نوشتار کوششی است در بررسی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم و نقش خطیر آن در انتقال معنای نشوز زن و مرد به مخاطبین فراگیر فارسی زبان که با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیفی، به تبیین روش‌ها و سبک‌های ترجمه‌های معاصر فارسی در معناشناسی نشوز در آیة 34 و 128 سورة نساء پرداخته است. عدم جداسازی متن ترجمه از افزوده‌های تفسیری، دخالت باورها و پیش‌فرض‌های غیر ضروری، بی‌توجهی به بافت و سیاق آیه، رعایت نکردن علائم نگارشی و سجاوندی، یکسان نبودن ترجمة نشوز، عدم سلاست و روانی و توجه نکردن به اشتقاق و ریشه‌یابی نشوز را می‌توان به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های برخی ترجمه‌های معاصر معرفی نمود.

در طول تاریخ اندیشه اسلامی، فرق و مذاهب گوناگونی به وجود آمده است. در عصر امام کاظم(ع)، انشعابات شیعی، مذاهب مختلفی از اهل سنّت و نیز جریان‌های فکری- سیاسی در جامعه اسلامی وجود داشت که با انتشار باورهای خود درصدد به چالش کشیدن مبانی و معارف اسلامی و ضربه زدن به تشیع واقعی بودند. فعالیّت‌های فرقه گمراهی مانند؛ غالیان در این دوره مشهود است. اعتقاد به الوهیت و نبوت امامان معصوم، تناسخ، اباحی‌گری و رها کردن واجبات دینی، از جمله باورهای غلات است. «اهل‌ حدیث» با اکتفا بر ظاهر قرآن و احادیث، در بیان اعتقادات و استنباط احکام فقهی، جایگاهی برای نیروی عقل قائل نبودند. این گروه توجه ویژه‌ای به مسئله «قضا و قدر» الهی داشتند و انسان را مجبور و فاقد اختیار می‌دانستند. عدم ادراک «صفات خبری» خداوند توسط بشر و غیر مخلوق بودن قرآن، از دیگر باورهای ایشان بود. در مقابل، «معتزله» قرار داشتند که در بهره‌گیری از عقل راه افراط پیمودند و بعضی از صفات را به خداوند نسبت می‌دادند و یا از خدا سلب می‌کردند و قائل به اختیار در افعال انسان‌ها بودند. در این مقاله با بررسی روایات تفسیری امام کاظم(ع) و تحلیل داده‌ها با روش توصیفی- تحلیلی، به موضع‌گیری امام با استناد به قرآن در برابر آراء و عقاید این جریان‌های انحرافی پرداخته شده است. امام با استناد به آیات قرآن به عنوان معیار مشترک و فصل‌الخطاب و همراه کردن استدلالات عقلی، مبانی فکری این جریان‌ها را باطل اعلام نموده و به تبیین معارف صحیح اسلام پرداخته است.

تحدی (دعوت قرآن کریم به آوردن مثل آن)، پس از ناتوانی عمومی در این مبارزه، دلیل اعجاز قرآن شد و از آنجا که تحدی همه جانبه است و مختصّ زمان و مکان محدودی نیست، اهمیت خاصی دارد. نوشتار حاضر درصدد بررسی تحدی قرآن و ابعاد آن از منظر دو مفسر بزرگ معاصر شیعه، یعنی علامه طباطبایی(ره) و آیت­الله جوادی آملی است. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی نشان می­دهد تفاوت در تعبیر و تعریف از تحدی و بسط و گسترش آن جهت فهم دقیق­تر از آن به همراه بهره­گیری از قاعده عقلی در تبیین آن، توجه به دیدگاه مخالفان، انضمام دلیل عقلی به نقلی و تفاوت در مرجع ضمیر در «مِثله» همراه با ذکر ادله قول مرجح و عدم اعتقاد علامه به روایات ترتیب نزول در سیر نزولی آیات تحدی، از جمله تفاوت­های موجود بین این دو دیدگاه است.

قرآن کریم راه سعادت انسان‌ها را پذیرش ولایت الهی و اولیاءالله معرفی می‌کند. از موانع اصلی این راه، شیطان و جنود اویند که تلاش می‌کنند انسان را از ولایت خداوند خارج ساخته و تحت امر و ولایت خود قرار دهند. هدف از این پژوهش، تحلیل معنایی و واکاوی مفهوم ولایت شیطان است که در قرآن کریم بدان اشاره شده و انسان‌ها از آن برحذر داشته شده‌اند. از آنجاکه فراوانی دام‌های شیطان در دنیای امروز، زمینه ولایت‌پذیری از شیطان را آسان‌تر ساخته است، این پژوهش با تمرکز بر آیات قرآن کریم و روایات و نیز بهره‌گیری از منابع تفسیری می‌کوشد با بیان تحلیلی از معنای ولایت شیطان، ویژگی‌ها و راه‌های شیطان در خروج انسان از ولایت الهی را معرفی کند. تقابل با ولایت خداوند، متصف‌شدن به صفات شیطانی و فراهم‌ساختن زمینه ولایت‌پذیری از سوی انسان، مهم‌ترین ویژگی ولایت شیطان است. بررسی آیات نشان می‌دهد واژه «ولایت» با واژه «تبعیت» ارتباط معنایی وثیقی دارد و ثابت می‌کند با تبعیت از شیطان است که او بر انسان ولایت پیدا می‌کند. قرآن کریم به روش‌های متعدد شیطان در خارج‌ساختن انسان‌ها از ولایت خداوند اشاره کرده است. مهم‌ترین راه مقابله با ولایت شیطان، آشنایی با دام‌های شیطان، توکل بر خداوند و پناه‌بردن به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است که در سه مولفه شناختی، عاطفی و رفتاری محقق می‌شود.

واژه «اولوالعزم » حاکی از مفهومی اخلاقی در وصف انسان های ارزشمندی است که وجودشان از عهد آلست با والاترین مرتبه از عزم عجین است قصد جدی و ثابت بر پذیرش میثاق ولایت و حکومت جهانی حضرت مهدی تحقق حاکمیت مطلق الهی و عبودیت جمعی خداوند متعادل در عصر ظهور این ویژگی میان همه اولوالعزم ، اعم از رسل و غیر رسل مشترک است بر این اساس اثمه علیه السلام حضرت زهرا علیه السلام بعضی از انبیای غیر مرسل مانند حضرت خضر علیه السلام و حتی برخی شیعیان نیز الوالعزم هستند گرچه من الرسل نبوده و در شمار پنج رول اولوالعزم نوح ابراهیم موسی عیسی ومحمد صلوات الله علیهم اجمعین شمرده نشده اند اما رسولان اولوالعزم علاوه بر این ویژگی اصلی با شاخصه رسالت جهانی بر جن وانس نسخ شریعت پیشین وعزیمت به شریعت نوین از سایر پیامبران متمایز میشوند که همگی از لوازم آن عزم عظیم بر هدایت جهانی است.