جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیبایی های ادبی وبلاغی گفتگوهای قرآنی، بیانگر اعجاز تحدّی ناپذیر بودن کتاب وحی الهی می باشند که می توانند به عنوان ایده و الگویی سازنده در بهبود روابط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورها در سطح بین الملل مورد توجّه و استفاده قرار گیرند.پیامبران الهی در گفتمان های خود، مسائل خداشناسی را با استفهام و اطناب (تکرار)، مسائل اجتماعی و احکام شرعی را با اسلوب حکمت، تفکّر و عمل ناپسند را با کنایه، هدایت به سمت خدای یگانه و ترک بت پرستی را با اسلوب تحبیب، آفرینش هستی و وقوع معاد را با زبان استعاری که گوشه ای ازجلوه های اعجازی قرآن کریم می باشند، بیان می نمایند.

چکیده یکی از مهم ترین مباحث معرفت شناسی این است،که خاستگاه معرفت کجاست؟ومعرفت برچه اموری مبتنی است؟چگونه ساحات درونی انسان اعم از ساحت عاطفی، ساحت معرفتی و ساحت ارادی بر یکدیگر تأثیرگذارند؟ آیا عوامل غیرمعرفتی مانند ایمان، تقوا، و همچنین فعل دعا به معنای ارتباط وجودی با خدا، بر معرفت فرد نسبت به خود، خدا و کل عالم هستی تأثیردارند؟ اگر چنین است، چگونگیاین تأتیر، در معرفت به خدا چیست؟ این موضوع، از منظر قرآن موضوع مهمی است و بدان توجه شده است. در حقیقت، میل به معرفت نسبت به خداوند و گرایش به دعا، از امور حیاتی و سرنوشتساز است؛ و به جهت فقر وجودی، همزاد و همراه آدمی است. قرآن در بررسی ساحتهای وجودی انسان به دو ساحت طبیعیو فراطبیعی اشاره نموده است و تدبیر این ساحت جسمانی، توسط روح رحمانی، با سه قلمرو روح؛ یعنی عقل، عاطفه، اراده، صورت میگیرد. از سوی دیگر، شناخت تنها به حوزه منطق و استدلالهای عقلانی محدود نمیشود، بلکه بخش بزرگی از معارف آدمی در گِرو،کشش امیال شکل میگیرد. از دیدگاه قرآن وبسیاری از اندیشمندان ، ساحت عاطفی؛ یعنی ،گرایشات اعم از مثبت و منفی به مانند: دعا و گناه،درساختارِ باورهای عقیدتی انسان تأثیر دارند؛ یعنی هنگامی که عقاید گوناگون در انسان شکل میگیرند، میان احساسها و خواستههای او کشاکشی پیدا میشود؛ به گونه ای که شکل گیری معرفت در انسان متأخر از میلی می گردد،که او را بدان سوق می دهد. با بررسی ساحات وجودی انسان و معناشناسی مفاهیم دعا و معرفت، به روش تحلیلی و توصیفی، باب معرفتی جدیدی گشوده می شود. از آنجا که این میل به دعا، از ساحت عاطفی نشأت میگیرد ، بر فرآیند معرفت انسان در حوزههای مختلف، به ویژه درحوزه خداشناسی، اثرگذار است.درواقع اگر آینه دل در سایه دعا،تهذیب، مصفا شود، برای پذیرش معارف و تجلی اسماء الهی مستعد میگردد.غالب مفسران ،در تفسیر آیات دعا و معرفت، رابطه معیت بین خدا و دعاکننده را مساوق با قرب و اتصال میدانند، که این انس و قرب هنگام دعا، منشأ اثر و معرفت به اسماء خداست. بنابراین، با پذیرش تأثیر عواطف بر معارف، مقدمه پرداختن به نقش دعا در شناخت بیشتر اسماء و صفات پروردگار فراهم میشود و توجه به این امر در تربیت و سعادت انسان و هدایت جوامع بشری نقش بسزایی دارد.

بیش از یک‏ چهارم قرآن داستان است، اغلب این داستان‏ها مربوط به امّت‏های گذشته و بیان آنها بر پایه حکمت‏الهی است یعنی در نقل این داستان‏ها و چگونگی بیان آنها هدفی غیر از سرگرمی نهفته است، گروهی این داستان‏ها را مطابق با واقع نمی‏انگارند و آنها را سمبلیک می‏دانند اما در برابر، روایات نشان می‌دهد که اهل‌بیت(ع) از داستان‌های قرآنی احکام فقهی استنباط کرده‌اند. گروهی ازپژوهشگران فقه قرآنی چه اهل سنت و چه امامیه این داستان‏ها را مطابق با واقع می‏انگارند و معتقدند احکام فقهی را می‌توان از آیات‏ قصص استنباط کرد. بررسی مبانی نظری دیدگاهی که داستان‏ها را واقعی می‏دانند و چگونگی کاربست آیات ‏قصص در استنباط احکام با توجه به رهنمود‏های اهل ‏بیت (ع) موضوع اینتحقیق است. روش انجام تحقیق به-صورت کتابخانه‌ای، توصیفی وتحلیلی است. کاربست آیات قصص در استنباط احکام بر مبانی زیر استوار است: اولاً پاره‌ای از احکام ادیان قبل از اسلام با بعثت پیامبراسلام(ص)نسخ نشده است؛ ثانیاً داستان‌های قرآن واقعی هستند؛ ثالثاً ختم نبوت نافی تداوم احکام ادیان قبل از اسلام نیست؛ رابعاً استصحاب در برخی احکام ادیان قبل از اسلام نافذ است. این‌که قصص قرآن در کنار آیات‌الاحکام منبع استنباط احکام قرار می‌گیرد فقه را در پاره‌ای از موارد از تنگنای منبع خارج می‌کند ویا حداقل تأییداتی قرآنی برای اجتهاد در فقه فراهم می‌آورد.

بهترین راه خداشناسی، توجه به فلسفه ی آفرینش است. و قرآن کریم بهترین نسخه ی شفابخش آدمی است که به جای تبیین علوم مختلف، انسان را در فضای علمی قرار می دهد تا او را به سوی کشف حقایق هستی و کسب علم و دانش سوق دهد.از منظر قرآن کریم، انسانِ نخستین یعنی آدم و حوا از گِل(طین) آفریده شده اند، و تکثیر نسل انسان به وسیله ی نطفه انجام گرفته است. (ولقد خلقنا الانسان من سلاله من طین ثمّ جعلناه نطفه فی قرار مکین...). از نگاه قرآن، انسان عبث و بیهوده آفریده نشده است ( أفحسبتم أنّما خلقناکم عبثا)، بلکه آفرینش او هدفمند بوده است (و ما خلقتُ الجن و الانس الّا لیعبدون). هدف عالی و غایی از آفرینش انسان، وصول به مبدأ نور هستی است(إنّ الی ربّک الرُّجعی)، و پدیده های هستی وقتی کمال نهایی خود را می یابند که به قرب الهی برسند. در این نوشتار، آرای مفسرین قرآن کریم در خصوص فلسفه ی آفرینش انسان از منظر قرآن، مورد نقدبررسی قرار گرفته است.

یکی از مهم‏ترین و دقیق‏ترین روشهای خداشناسی، مطالعه و درک صحیح و عمیق اسماء و صفات حسنای الهی با استفاده از آیات قرآن و احادیث اسلامی است,که این نوع از شناخت و آگاهی, آثار و پیامدهای بسیاری را بر روح و روان انسان گذاشته و ابعاد زندگی او را در بر می‏گیرند. بخشی از این آثار, آثار روانی هستند که طبق تعریف صورت گرفته در این پایان نامه, آثاری هستند که از شناخت و معرفت خدا سرچشمه گرفته و بر روح و روان انسان نقش بسته و باعث انگیزش و تحریک احساسات در وجود او نسبت به انجام افعال و نیّاتی گشته و شعاع ثأثیر آنها نیز ابعاد زندگی او را در بر می‏گیرند. با استخراج این آثار از آیات و روایات اسلامی, می‏توان آنها را با نظم دقیق در یک مدل کلی طبقه‏بندی کرده و مخاطب را در فهم صحیح و یادگیری سریع آن یاری نمود. این آثار به دو دسته آثار قلبی و رفتاری تقسیم شده و هر کدام تحت عناوین کلی‏تری قرار گرفته‏اند که آثار قلبی عبارتند از: آثاری که اثر گذاری و نمودشان در قلب و روح انسان بیشتر از اعضاء و جوارح بوده و درصد کمتری از ظهور و بروز را بر رفتار و اعضاء و جوارح او به خود اختصاص داده‏اند و آثار رفتاری, آثاری هستند که علاوه بر اینکه پیوند خاصی با روح و روان انسان دارند, نتیجه و کارکردشان در اعضاء و جوارح انسان نمود بیشتری نسبت به روح و روان او دارند. آثار قلبی به انگیزش شامل دو اثر (خوف و رجاء) و بزرگداشت شامل (تواضع و خشوع) و اعتماد و آرامش شامل (ایمان, اطمینان, رضا و تسلیم) و علاقه و احساسات شامل (محبت, شوق, انس و حزن) تقسیم شده و آثار رفتاری نیز به معنویت گرایی شامل (آخرت خواهی و زهد) و بی نیازی جستن از خدا شامل (استغناء و دعا) و مجاهدت شامل (تقوا و تهجّد) تقسیم شده‏اند. روش مورد استفاده در این پایان‏نامه، روش تحقیق و نگارش کتابخانه‏ای و شیوهء پژوهش, تحلیلی ـ توصیفی بوده است، که هر اثر با استفاده از فرهنگ لغت عرب, کتابهای اخلاقی و تفسیری و روایی, مورد بحث و پژوهش قرار گرفته و پیامدها و نتایج آن نیز از آیات و روایات ذیل هر موضوع استخراج شده‏اند.

مطالعه افکار صدرالمتالهین عموما از طریق آثار مشهور فلسفی او همچون اسفار صورتمی‌پذیرد، اما این تحقیق در پی شناختو معرفی روشتفسیر ملاصدرا است . قرآن منبع اصلی محوری حکمتمتعالیه و بنابر ادعا حکمتقرآنی همان حکمتمتعالیه است . اگر ناگزیر از معرفی یککلید فهم برای تفسیر ملاصدرا باشیم، آن کلید "حکمت " می‌باشد. معارفقرآنی در نظر وی به دو قسم اصلی و فرعی تقسیم می‌گردد. هر یکاز این دو نیز خود شامل سه دسته معارفاست . معارفاصلی قرآن عبارتند از: شناختخداوند (مبدا)، شناختقیامت(معاد) و شناختراه (انسان). اما معارففرعی که جنبه‌های حکمتعملی را در خود دارد، تنها زمینه‌ساز و مقدمه برای وصول به معارفاصلی (حکمتقرآنی) استو مطلوبیتذاتی ندارد. قرآن در یکتطابق طولی با عالم کبیر و عالم صغیر به ازاء مراتبآن دو عالم دارای مرتبه و ظهر و بطن است . فهم مراتبقرآن با کسبطهارتو حصول مجانستمتناسببا آن در عالم انفسو درکعوالم وجودی فراهم می‌آید. برای برحذر بودن از افراط کاری در تاویل، حفظ معنای ظاهر لفظ و پرهیز از مجازانگاری الفاظ قرآن ضروری است . لیکن از طریق معنای مشترکذاتی می‌توان از مصادیق محسوسبه مصادیق معنوی گذر کرد. البته پیشفهم این تحلیل مفهومی و معناشناختی، دیدگاهی وجود شناختی به قرآن استکه همان تطابق با وجود و انسان می‌باشد. بنابراین تاویل در نگاه ملاصدرا در طول تفسیر قرار دارد. آنچه که در خداشناسی، انسانشناسی و معادشناسی صدرالمتالهین با آن مواجه می‌شویم حاصل این نوع نگاه و برداشتاز قرآن است . آراء و افکار صدرالمتالهین در بابقرآن بیشتر نه در مرحله تبیین مبادی و مبانی تفسیر بلکه در مرحله فعل تفسیر و تاویل نقد را متوجه خود می‌گرداند. زیرا در مواضعی تاویلهای او هماهنگبا مبانیش(همانند حفظ ظاهر معنای لفظ) نیست . البته باید در نظر داشتکه اولا: او این تاویلها را معمولا پساز ذکر تفسیری ماثور یا مشهور با عباراتی مثل "ممکن استچنین باشد ..." بیان می‌دارد. ثانیا: نقد در این مرحله ممکن استمتوجه هر مفسر دیگری نیز باشد زیرا فهم و برداشتانسان غیرمعصوم بهر حال خطاپذیر است .

چکیده یکی از سنت‌های حسنه و الهی ، قرض‌الحسنه می‌باشد که پیشینه‌ای به قدمت زندگی اجتماعی انسان‌ها دارد. در این پایان نامه به بررسی جایگاه قرض‌الحسنه در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام پرداخته شده است، لذا با بررسی آیات قرض به این نتیجه می رسیم که در برخی تفاسیر علاوه بر معنای قرض به کار نیک از جمله انفاق و صدقه اشاره شده است و بنابر بررسی های صورت گرفته برای نیکویی قرض چند نکته قابل توجه است که قرض می بایست1- آبرومندانه باشد.2- بی منت باشد.3- بدون چشم داشت و سود و بهره باشد.4- برای خشنودی خدا باشد.5 از روی میل و علاقه باشد و همچنین با کنکاشی در روایات رسیده از اهل بیت علیهم السلام به موارد ذیل دست می یابیم:1- قرض گرفتن جز در موارد ضروری مورد نکوهش قرار گرفته شده است.2- ثواب قرض از صدقه و انفاق و خمس و زکات بالاتر می باشد.3- فردی که توان قرض دادن به نیازمند را دارد ولی از این امر امتناعمی کند بوی بهشت را استشمام نمی کند و همچنین می توان به آثاری که بر قرض الحسنه مترتب است اشاره نمود که ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه می‌تواند تأثیر بسزایی در ایجاد امنیت اقتصادی و آرامش در زندگی اجتماعی ما داشته باشد و همبستگی جامعه را به شدت ارتقاء بخشیده و و باعث استحکام پیوندهای اجتماعی شود و روحیه همدلی و مهرورزی و جوانمردی و ایثار را زنده کند و فقر را در جامعه کاهش داده و باعث تقویت نظام اسلامی و می تواند این امر دوری از ربا که فعل حرام و نافرمانی خداوند متعال است را برای ما به ارمغان آورد. واژگان کلیدی:قرآن و حدیث، قرض، قرض الحسنه

«همسایگی» یکی از مناسباتِ فراگیر اجتماعی است. از این رو شایسته است در تنظیم اخلاق و رفتار ها و نیز در انتخاب سبک زندگی، مورد توجّه قرار بگیرد. چرا که نوع تعاملات همسایگان با یکدیگر، چهارچوب اخلاقی افراد و خانواده ها را تحت تأثیر خود قرار می دهد.در جهان معاصر، وضعیتِ شهر نشینی جدید، بسیاری از مولّفه های نظام همسایگی سُنّتی را به هم ریخته است. زندگی مُدرن، روابط اجتماعی را بی روح و فضای همکاری، اطمینان، امنیت و اعتماد اجتماعی را در محله‌ها به حدّاقل رسانده و بیگانگی اجتماعی را موجب شده است. اعتقاد بر این است که افول اخلاق همسایگی، علاوه بر سرد و بی روح ساختن روابط انسان ها در جامعه از امنیت اجتماعی کاسته و ناهنجاری های رفتاری را به شدّت، بالا برده است.هدفِ پژوهشِ حاضر، آن بود که اصول اخلاقی در همسایگی و تکالیف اخلاقی و رفتاری در تعامل با همسایگان را از میان آموزه های قرآن و اهل بیت (علیم السلام) کشف و تبیین نماید. تا گامی کوچک برای تدوین «اخلاق همسایگی» بردارد.این تحقیق، از نوع کتابخانه ای و توصیفی است، که متن قرآن و حدیث را درباره موضوع همسایگی به بررسی گذاشت. و پس از تشکیل خانواده آیات و احادیث، اطلاعات لازم، استخراج و طبقه بندی شدند. و سپس مورد تحلیل و پردازش قرار گرفتند.نتیجه و دستاورد این پژوهش، استخراج مهمترین حقوق و تکالیف اخلاقی در همسایگی از متون اسلامی (قرآن و حدیث) و دسته بندی آنها در قالب «بایسته ها و شایسته ها» و «نبایدها و ناشایست ها» می باشد. که در مجموع، تعداد 12 تکلیف بایسته از جمله: احسان و نیکوکاری، احوالپرسی (تفقّد)، پشتیبانی و همیاری، خوش اخلاقی (حُسن خُلق)، خوش گمانی (حُسن ظنّ)، خیرخواهی، رسیدگی (تعاهُد)، شکیبایی بر آزار، عفو و گذشت، فروتنی (تواضع)، گرامی داشتن (اکرام) و یاری رسانی. و در ادامه، تعداد هشت مورد از مهم ترین نباید ها و ناشایست های اخلاقی در رفتار با همسایگان به دست آمد کهعبارتند از: مزاحمت و آزار رسانی، خیانت، افشای ناخوشایند ها، تحقیر، تجسس، حسادت، چشم و هم چشمی و بی تفاوتی. و بالاخره در پایان پژوهش، پس از ارائه نتایج به دست آمده از بررسی های اسلامی درباره وظایف همسایگی، شماری از موضوعات قابل بررسی در حوزه همسایه داری (تعداد 30 عنوان) پیشنهاد داده شد. که هر کدام از آنها ظرفیتِ یک پایان نامه یا مقاله علمی را داراست.

به نظر می‌رسد که بخش زیادی از ناهنجاری‌های رفتاری مردم در عصر حاضر دورماندن از آموزه‌های دینی است. در حقیقت آموزه‌های دین مبین اسلام در رفتار و کنش اجتماعی آنان ظهور و بروز پیدا نکرده است. لذا انجام این پژوهش می‌تواند سرآغازی برای انجام پژوهش‌های قرآنی و روایی در موضوع ارتباطات موثر از دیدگاه قرآن و روایات معصومین(ع) باشد. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به سوال زیر کار خود را آغاز کرد: «معنا، ویژگی‌ها، روش‌ها، مصادیق و آثار ارتباط موثر از دیدگاه قرآن و روایات چیست؟»برای پاسخگویی به سوال مطرح‌شده، پس از مطالعه مبانی نظری با دقت و صبر و حوصله روش‌ها، ویژگی‌ها و مصادیق ارتباطات موثر از دل آیات و سیره اهل بیت(ع) استخراج گردید و آثار و پیامدهای آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. عمده‌ترین نتایج تحقیق پاسخ‌گویی به سوالات تحقیق بوده است: منظور از ارتباطات موثر یعنی ارتباطی که منجر به تأثیرگذاری و نفوذ می‌شود و چون پایه و مبنای آن قرآن و روایات می‌باشد نتیجه آن اصلاح جامعه انسانی است. نتایج این تحقیق در موضوع روش‌ها و ویژگی‌های ارتباطات موثر از دیدگاه قرآن و روایات مبین آن است که روش‌ها و ویژگی‌های ارتباطات موثر در دو دسته عوامل بیرونی (ظاهری) از جمله نگاه‌کردن، سلام‌کردن و… و عوامل درونی (باطنی) از جمله تواضع، بردباری، حسن‌ظن و… قابل دسته‌بندی است. نتایج تحقیق همچنین در خصوص مصادیق و نمونه‌های ارتباطات موثر در قرآن و روایات متناظر با هر یک از ویژگی‌های ارتباطات موثر از دل آیات و روایات استخراج و مستندسازی شده است. نتایج پژوهش در آثار ارتباط موثر از دیدگاه قرآن و روایات مبین آن است که منجر به شناخت انواع ارتباطات با توجه به ویژگی‌های افراد مختلف شده و منجر به تعهد ومسئولیت‌پذیری انسان‌ها می‌گرددکه اصلاح جامعه و شکوفایی ارتباطات انسانی را به ارمغان می‌آورد که خود زمینه‌ساز ایجاد جامعه‌ دینی و الهی خواهد شد.واژگان کلیدی: روش‌ها و ویژگی‌ها، آثار و مصادیق، ارتباط موثر، قرآن و حدیث.

دعا از تعالیم عالیه دینی و نعمت‌های ارزشمند الهی است که از سوی خداوند به وسیله رسولانش برای رشد و تعالی بشر به انسان‌ها ارزانی شده است. در قرآن و مکتب اهل بیت(ع) از دعا و مناجات به عنوان یک اصل مهم عبادی یاد شده و آثار و برکات فراوانی برای آن قایل شده‌اند. متأسفانه امروزه به علت عدم شناخت کافی از قدر و منزلت دعا و آثار سازند? آن، این امر مغفول مانده است؛ لذا در این پایان‌نامه به جهت ضرورت بحث، پس از ذکر مقدمات، فصل دوم به «اهمیت دعا و جایگاه آن» اختصاص یافته است. از طرفی مشاهده می‌کنیم که قرآن و روایات در تشویق و تحریض انسان به کار و تلاش در بهره‌مندی از امور مادی و معنوی سفارش‌های فراوانی نموده‌اند و آن را به عنوان یک اصل اساسی معرفی می‌کنند و از تنبلی و کسالت ـ که بنا بر برخی روایات آفت دعاست ـ نهی کرده‌اند. بر همین اساس، فصل سوم پایان‌نامه به «اهمیت و جایگاه سعی و تلاش» اختصاص یافته است.همچنین در بسیاری از اذهان این‌طور تصور شده است که این دو اصل در مقابل یکدیگر قرار دارند به طوری که گمان می‌کنند وقتی به دعا می‌پردازند باید از تلاش کردن دست بردارند و برعکس وقتی که دست به تلاش و کار می‌زنند دیگر نیازی به دعا کردن نیست، در حالی که باید توجه داشت که رعایت این دو اصل توأماً ما را به رشد و کسب فضایل و کمال واقعی می‌رساند. دعا و تلاش، مکمل یکدیگرند که اگر به نیت اطاعت از خدا و ولی خدا انجام پذیرند عبادت محسوب می‌شوند و خواسته‌های دنیوی و اخروی ما را برآورده می‌کنند. بنابراین ضرورت دارد که بدانیم این دو اصل هر دو لازم الرعایه بوده و از نظر اهمیت و جایگاه هم‌تراز یکدیگرند؛ لذا در فصل چهارم پایان‌نامه تحت عنوان «رابطه متقابل دعا و تلاش» به‌طور مخصوص به ارتباط بین این دو موضوع پرداخته شده است؛ گر چه در هر یک از دو فصل پیشین نیز به رابط? صحیح و متعادل بین این دو اصل توجه شده است.