جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ميان متکلمان اسلامي از گرايش‌هاي گوناگون اشعري، معتزلي و اهل حديث گرفته تا برخي متکلمان اماميه، ديدگاهي مطرح است که نفس انساني را جسماني و مادي تفسير مي‌کند. در ميان اين گرايش‌هاي کلامي برخي نفس را جسم لطيف، برخي جزء اصلي بدن و برخي عرض مي‌انگارند، و گروهي اصل وجود نفس را انکار کرده، آن را همين بدن و هيکل محسوس مي‌دانند. در عرصه فلسفه ذهن نيز گرايش‌هاي فيزيکاليستي گوناگوني مطرح است که نفس يا ذهن انسان را به مغز يا کارکرد يا رفتار تحويل برده‌اند. از اين ديدگاه‌ها به «اين هماني ذهن و مغز»، «کارکردگرايي» و «رفتار گرايي»، ياد مي‌شود. در اين مقاله پس از تبيين ديدگاه‌هاي ماده‌انگاري نفس در کلام اسلامي و مقايسه اجمالي آن با نظريات فيزيکاليستي در فلسفه ذهن، مباني و زيرساخت اين ديدگاه‌ها کاويده شده و پيامدها و لوازم مشترک ميان آنها مانند هويت شخصي، حقيقت مرگ، حيات برزخي، آثار شگفت‌انگيز نفس، کرامت انسان، استخراج شده است.

«کتاب الحروف» نوشته ابو نصر فارابی که بسیاری آن را تفسیری بر ما بعدالطبیعه ارسطو می دانند، متضمن برخی آراء زبان شناختی اوست که در میان زبان شناسان به طور دقیق شناخته و معرفی نشده نیست. فارابی در این کتاب به طرح و بحث راجع به اصطلاحات فلسفی پرداخته و این اصطلاحات را از یک منظر مشترک و با یک هدف مشترک بررسی کرده است. وی معتقد است الفاظ و اصطلاحات فلسفی در میان یونانیان طی یک مسیر طبیعی از معانی عرفی برای دلالت بر معانی فلسفی در میان یونانیان طی یک مسیر طبیعی از معانی عرفی برای دلالت بر معانی فلسفی به فلسفه راه یافته اند. با ورود فلسفه به عالم اسلام، لازم است اهل فلسفه با نظر به آن معانی عرفی ابتدایی در زبان یونانی و یافتن معادل یا مشابه آنها در زبان عربی مناسبت ترین الفاظ و اصطلاحات را برای دلالت بر معانی فلسفی بیابند تا بتوانند فلسفه را به بهترین نحو بیان کنند. مجموع مباحثی که فارابی در این کتاب اعم از مباحث زبانی در باب دوم و همچنین شرح اصطلاحات فلسفی در دو باب دیگر کتاب، نشان می دهد که او در کتاب الحروف در صدد انجام این کار است. کلمه حروف در کتاب الحروف ایهام دارد و هم به معنای حروف الفباست و هم بخش بزرگی از اقسام کلمه و الفاظ داله (همان که نحویان یونان آن را ادوات و نحویان عرب آن را حروف معنی می نامند) است. کتاب الحروف دارای سه فصل تحت عناوین «حروف، اسماء و مقولات»، «ظهور الفاظ، فلسفه و دین» و «حروف پرسشی» است. فصل اول کتاب در واقع نوعی دستور زبان فلسفی است. در این رویکرد تناظر صورت‏ های زبانی و معانی آنها و ارائه تحلیل‏ های فلسفی در تبیین این تناظر از اهمیت ویژه ‏ای برخوردار است. موضوع اصلی فصل دوم چگونگی شکل‌ گیری و تکامل زبان هاست. در این فصل، موضوع تقدم و تأخر فلسفه و دین و چگونگی ظهور الفاظ به تفکیک در زبان روزمره و زبان علم بررسی می ‏شود. به ‏این ‏ترتیب فارابی تصویر واقع‏ گرایان ه‏ای از ظهور و تکامل زبان‏ ها در ارتباط با شکل‌ گیری علوم به‏ دست می‏ دهد. تصویری که طبیعت گرایی و قراردادی بودن زبان را هر دو با هم در بر دارد. فصل سوم کتاب با توجه به گفتمان‏ های علم، فلسفه و گفتگو، چگونگی طرح پرسش در این سه بافت را مطرح نموده و در این میان حروف پرسشی «ما»، «کیف» و «هل» بررسی می ‏شود. معلم ثانی در فصل سوم الحروف به شرح و بسط موارد کاربرد برخی حروف پرسشی در دو گونه عمومی و علمی زبان می پردازد. اگرچه بحث فصل آخر کتاب به حروف پرسشی مربوط است، اما در باطن فارابی مبحثی گفتمانی را بیان می‌ کند و انواع بافت های کاربردی برخی از حروف پرسشی را بر می شمارد.

کتاب «تاريخ الفلسفة الغربية» در دو جلد نوشته برتراند رسل مي باشد. جلد دوم این کتاب درباره فلسفۀ قرون وسطی است که در دو بخش نوشته شده است: بخش اول آباء شامل فصل اول سیر دینی قوم یهود، فصل دوم مسیحیت در چهار قرن نخست، فصل سوم سه مجتهد کلیسا، فصل چهارم فلسفه و الهیات آگوستین قدیس، فصل پنجم قرن های پنجم و ششم، فصل ششم بندیکت قدیس و گریگوری کبیر. بخش دوم مدرسیان شامل: فصل هفتم دستگاه پاپ در عصر ظلمت، فصل هشتم جان اسکات، فصل نهم اصلاح کلیسا در قرن سیزدهم، فصل دهم فرهنگ و فلسفه اسلامی، فصل یازدهم قرن دوازدهم، فصل دوازدهم قرن سیزدهم، فصل سیزدهم توماس اکویناس قدیس، فصل چهاردهم مدرسیان فرانسیسی، فصل پانزدهم افول دستگاه پاپ.

چکیده براساس تصور فیلسوفان مسلمان از فاعل الهی، از واحد جز واحد صادر نمی‌شود. از لحاظ تاریخ فلسفه، این مسئله به بحث از اصل نخستین نزد پیشاسقراطیان برمی‌گردد. آنها برآنند از یک چیز، چیزها پدید می‌آید و آن را دربارۀ فاعل‌های طبیعی به کار می‌بردند؛ اما فیلسوفان مسلمان براساس الهام از آموزه‌های فلوطین، قاعدۀ الواحد را از فلسفۀ شبه یونانی اخذ کردند و بدون آنکه برای قراردادن آن در زمرۀ مسائل فلسفی، ملاکی تعیین کنند، به فاعل الهی یعنی خداوند نسبت دادند. فیلسوفان مسلمان برای اثبات قاعدۀ الواحد براهینی نیز ارائه کردند که ازنظر نگارنده با برخی مباحث دیگر فلسفۀ اسلامی مثل عینیت صفات با ذات خداوند، ناسازگار و به لحاظ محتوایی درخور نقد است. در این مقاله با توجه به سیر تاریخی این بحث، ضمن بررسی چگونگی انتقال آن از بستر یونانی به فلسفۀ اسلامی، قاعدۀ الواحد ازمنظر فیلسوفان مسلمان نقد و بررسی شده است.

تاریخ مدون نشان می‌دهد که از دوره یونان باستان دغدغه اصلی دانشمندان کشف این بوده است که: اولین موجودی که پا به عرصه هستی نهاده است چیست؟ ذهن محسوس‌نگر آن دوره، عناصری مادی همانند آب، آتش، هوا و مانند آن را در این جایگاه می‌دید. بر این اساس از دیرباز موضوع چگونگی پیدایش کثرت از وحدت و ارتباط موجودات گوناگون مختلف الحقیقه و متکثر با خداوند متعال که ذاتی است یکتا و یگانه مورد توجه فلاسفه و حکمای اسلامی قرار داشته است. بر همین اساس فیلسوفان و متکلمان همواره در خصوص باورها و مسائل دینی دغدغه خاطر نشان می دهند. البته روش و رویکرد این دو گروه از متفکران تفاوت دارد و به همین دلیل پاسخ آنها به مسائل دینی و تفسیر آنها در مورد آن متفاوت و متضاد است. فلاسفه با توجه به قاعده الواحد که از اصول پیرامون اصل علیت است نحوه آفرینش را تفسیر می کنند در حالی که متکلمان این قاعده مذکور را به شدت مورد انتقاد قرار می دهند و مسأله آفرینش را نسبت به فیلسوفان بطور متفاوت تفسیر می کنند. ضرورت این پژوهش تاکید بر توحید افعالی و وحدت حقه ظلیه و غیرمحدود بودن فعل خداوند است، پس تمام هستی، فعل اوست و براساس قاعده الواحد اثر صادره از او، واحد است و آن واحد عبارت است از وجود (عقل) که واحد و بسیط و عاری از هرگونه ترکیب است. روش پژوهش در تحقیق حاضر، به صورت توصیفی- تحلیلی است. همچنین با توجه به مبانی نظری و پیشینه تحقیقی که انجام شد به این نتیجه رسیدیم کهدر دوره اسلامی فیلسوفان مشایی با استعانت از قواعد فلسفی، مانند قاعده الواحد و با تکیه بر براهینی مانند برهان امکان اشرف عقل را تنها گوهری دانستند که شرایط لازم را برای این جایگاه دارد؛ زیرا عقل به عنوان صادر اول واحد و واحد، بسیط و اشرف است.

مطالب مورد بحث و بررسی در این رساله عبارت است : قسم ثانی (فی‌الانوارالالهیه و نورالانوار و مبازی الوجود و ترتیبها) - المقاله‌الاولی (فی النور و حقیقته و نور النور و مایصدرمنه اولا) - فصل (فی ان النور لایحتاج الی تعریف) - فصل (فی تعریف‌الغنی) - فصل(فی‌النور و الظلمه) - فصل (فی افتقارالجسم فی وجوده الی النور المجرد)- ضابط - فصل اجمالی (فی ان من یدرک ذاته فهو نور مجرد) - فصل تفصیلی (فیما ذکرناه ایضا) - ضابط - عباره اخری _ حکومه - فصل (فی الانوار و اقسامها) - ایضاح آخر - فصل (فی ان اختلاف الانوارالمجرده العقلیه هو بالکمال و النقص لا بالنوع) - فصل (و من طریق آخر) - قاعده - فصل (فی نورالانوار) - و ایضا من طریق آخر - طریق تفصیلی - المقاله الثانیه (فی ترتیب الوجود) - فصل (فی ان الواحد الحقیقی لا یصدر فیه من حیث من حیث هو کذلک اکثر من معلول‌واحد) - فصل (فی ان اول صادر من نور النوار نور مجرد واحد) - فصل (فی احکام هذه البرازخ) - فصل (فی بیان حرکات‌الافلاک ارادیه و فی کیفیه صدورالکثره عن نورالانوار) - قاعده (فی کیفیه‌التکثر) - فصل (فی جود نورالانوار) - قاعده (فی‌المشاهده) - قاعده اخری‌اشراقیه (فی ان مشاهده النور غیر اشراق شعاع ذلک النور علی من یشاهده) - فصل (فی ان لکل نور عال قهرا" بالنسبه الی النور السافل و للسافل محبه بالنسبه الی العالی) - فصل (فی ان محبه کل نور سافل للنفسه مقهوره فی محبه للنور العالی) . فصل (فی ان اشراق النورالمجرد لیس بانفصال شیء منه) - فصل (فی کیفیه صدور الکثره عن الواحد الاحد و ترتیبها) - فصل (فی تتمه‌الکلام علی الثوابت و بعض الکواکب) - فصل (فی بیان علمه تعالی علی ماهو قاعده الاشراق) - فصل (فی قاعده الامکان الاشرف علی ماهو سنه‌الاشراق - قاعده (فی‌بیان جواز صدور البسیط عن المرکب) - قاعده (فی بیان اقسام ارباب الاصنام) - فصل (فی بیان عدم تناهی آثار العقول و تناهی آثار النفوس) .