جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر با عنوان ماهیت وحی از دیدگاه فلسفه مشاء و کلام امامیه در چهار فصل و ذیل عناوین کلیات، ماهیت وحی از دیدگاه فلسفه مشاء، ماهیت وحی از دیدگاه کلام امامیه و جمع‌بندی و نتیجه تنظیم شده است. در فصل اول کلیاتی نظیر طرح کلی تحقیق و برخی واژگان کلیدی نظیر فلسفه مکتب مشاء کلام و وحی بررسی شده است. فصل دوم و سوم که حجم اصلی این رساله را تشکیل می‌دهند به بررسی وحی در دو دیدگاه فلسفه مشا و کلام امامیه می‌پردازد. فارابی و ابن‌سینا به عنوان دو تن از بزرگترین فیلسوفان مشا ب نمایندگی از این مکتب فکری برگزیده شده‌اند تا آرای آنان در باب وحی مورد بررسی قرار گیرد. در هر بخش سعی شده تا آرای این دو فیلسوف در کنار یکدیگر مورد بررسی قرار گیرد.فارابی و ابن‌سینا با تکیه بر کاربرد قوای باطنی پیامبر به ویژه قوه متخیله و قوه ناطقه، به تفسیر وحی می‌پردازند. در این رساله به تبیین فارابی و ابن‌سینا از دو مرحله تلقی و دریافت معارف و حیائی و نیز نزول معارف و حیائی پرداخته شده و تفاوت آرای آنان مورد بررسی قرار گرفته است. و سپس با توجه به موضع آنان در باب حقیقت وحی به برخی ویژگی وحیو نیز برخی مباحث ثانوی نظیر نبی و فیلسوف، ارکان وحی، وحی و دیگر اقسام کشف و موهبتی بودن یا اکتسابی بودن وحی پرداخته شده است. در فصل سوم وحی از نظرگاه کلام امامیه مورد مورد بررسی قرار گرفته و پس از طرح برخی مباحث مقدماتی نظیر کلام و مبانی فلسفی، حقیقت نبوت، تاریخچه بحث د رکلام اسلامی و محورهای بحث ، موضع متکلمین شیعی در باره حقیقت کلام الهی حدوث و قدم کلام الهی نحوه انتساب آن به خداوند و وصف فعل بودن صفت کلام مطرح شده و سپس به بیان برخی ویژگیهای وحی بر اساس موضع متکمین امامی نظیر عصمت، اطمینان بخش بودن سرشت وحی و منزل بودن آن اشاره شده است. سپس مباحثی همچون حقیقت واسطه‌های وحی در دیدگاه کلامی، وحی و اقسام دیگر کشف و نزول دفعی و تدریجی قرآن مطرح شده و در پایان فصل به ارزیابی این نظریه پرداخته است. در پایان نیز مقایسه‌ای اجمالی میان دو دیدگاه صورت گرفته است و نشان داده شده که چگونه تفاوتهای موجود میان این دو نظریه از تفاوت در چشم‌انداز هر یک از آنها به بحث نشات گرفته است.

چکیده پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی مسئله عقل و وحی در دو مدرسه کوفه و بغداد می‏پردازد و بر آن است تا با رویکرد تاریخی بین این دو مدرسه مهم شیعه که اندیشه‏های آنها از قرن دوم تا پنجم بر افکار جامعه تشییع حکم فرما بود مقایسه‏ای انجام دهد. در سرتاسر این تحقیق و در گزارش هر دو مدرسه، دو مسئله مهم پی‏گیری شده است: 1- جایگاه عقل در نزد اندیشمندان این دو مدرسه، 2- بررسی آراء این اندیشمندان دربار? نحو? تعامل عقل و وحی.متکلمین کوفه که عمدتاً شاگردان امام باقر، امام صادق و امام موسی کاظم: هستند مستقیماً از نعمت مصاحبت با منبع وحی برخوردار بودند؛ اما این نکته آنها را از فعالیتهای عقلانی باز نمی‏داشت و در بسیاری از گزارشهای رسیده دربار? فعالیتهای کلامی آنها و همچنین در روایاتی که خود راوی آن هستند عقل گرایی و خردورزی به وضوح نمایان است؛ اما نکت? ویژه‏ای که در این مدرسه به چشم می‏خورد قائل بودن اندیشمندان آن به حجیت توأمان عقل و وحی است به این معنی که آنها برای عقل در مسائل اساسی کلامی حجیت ذاتی و استقلالی قائل بوده، اما معتقد به حجیت انحصاری آن نیستند بلکه معتقدند عقل برای رسیدن به هدف خویش نیاز دارد تا دست تمنا به سوی وحی در زمین? مواد مورد نیاز برای خردورزی و حتی گاهی در کیفیت و نوع استدلال دراز نماید و در غیر این صورت اگر چه رسیدن به سرمنزل مقصود برای او غیر ممکن و محال نیست لیکن راهی پر خطر و پرفراز و نشیب است.و اما در مدرسه بغداد شرایط اجتماعی و جایگاه تفکرات شیعه در بین مسلمانان به گون? دیگری رقم ‏خورد. متفکرین این مدرسه به علت داشتن فاصل? زمانی با دوران حضور ائمه: و نیز به واسط? حاکمیت تفکرات معتزله در آن دوران بر قاطب? مسلمین، تفکرات شیعه و متفکرین آن با معتزله و دیگر تفکرات مطرح در آن دوران در رقابتی تنگاتنگ به سر می‏بردند. از این روی اندیشمندان تشیع در مدرسه بغداد که مهمترین آنها مرحوم شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی هستند تمام تلاش خود را به کار می‏گرفتند تا در عین حفظ کیان تشیع و تبیین و دفاع از آموزه‏های آن(نقل‏ها و گزارشات رسیده از ائمه) به گونه‏ای با تفکرات حاکم تعامل برقرار نموده و عقلانی بودن آموزه‏های تشیع را در مباحث و مناظرات خود اثبات و تبیین نمایند. همین أمر باعث شد آنها دیدگاه خود در باب عقل و وحی را به گونه‏ای تبیین و مطرح کنند که متناسب با زبان علمی آن دوره باشد. به عبارت دیگر آنان در اصل نظریه‏ی عقل گرایانه‏ی شیعه تغییری ندادند بلکه با محدود ساختن دایره حجیت وحی در حوزه‏ی عقاید، زمینه‏ی حضور منابع وحیانی در کلام شیعه را کم رنگ کردند. به همین جهت در دو مدرسه‏ی کوفه و بغداد، عقل و وحی حجیت دارند لکن در میزان حجیت و همچنین نحوه‏ی استفاده‏ی دانشمندان این دو مدرسه از این دو منبع شناخت، اختلافات زیادی دیده می‏شود. ریشه‏های احتمالی این تفسیر حداقلی از جانب متکلمان بغدادی شیعه را اینگونه می‏توان برشمرد: ممکن ساختن برقراری ارتباط با اندیشه‏های رقیب به ویژه معتزله در زمانه‏ی حاکمیت اندیشه اعتزالی و انزوای کلام شیعه، کم رنگ شدن نظریه‏های متکلمین نخستین(در عصر حضور) و فقدان پشتوانه‏های نظری کافی برای حمایت و دفاع از دیدگاه آنان، فقدان فعالیتهای جدی حدیث پژوهی توسط اندیشمندان این مدرسه، پیچیدگی و دشواری نظریه‏های متکمان کوفه و فقدان زمینه‏های مناسب در آن عصر برای بازخوانی و تشریح آنها. تذکر این نکته به جا است که متکلمین بغداد در نوع برخورد با میراث به جای مانده از مدرسه کوفه رویه‏ای واحد نداشتند و به عنوان مثال شیخ مفید نسبت به سید مرتضی از این آموزه‏ها در تبیین‏های کلامی خویش بیشتر استفاده می‏کرد و به نوعی می‏توان گفت روش او به روش متکلمین کوفه نزدیک‏تر است؛ اما سید مرتضی جدای از مظنون بودن به بسیاری از گزارشهای رسیده از این مدرسه تحت عنوان عدم حجیت خبر واحد، ظاهر بسیاری از روایاتی نیز که صدور آن از جانب معصوم برای وی به اثبات رسیده بود را به خاطر هماهنگ نبودن با هندسه معرفتی مورد نظر خود به تأویل می‏برد.کلید واژه: عقل، وحی، مدرسه‏های کلامی، مدرسه کوفه، مدرسه بغداد، تعامل عقل و وحی

واژه ی « یا لیت و مشتقات آن » در لغت بمعنای آرزو کردن است و دلالت بر تمنی و خواستن می کند. تمنی و درخواست چیزهایی را که بدست آوردن آنها هم اکنون ، ناممکن و غیر دست یافتنی است. آرزوی چیزهایی را که نداشته و هم اکنون می خواهد داشته باشد(مانند بهره برداری صحیح از فرصتها و سرمایه عمر ،...) و بر عکس تمنی چیـزهایی را که داشته و هم اکـنون می خواهد نداشـته باشد.( مانند شرک و نفاق )آیات قرآن در شناسایی این وجوه تمنی ، علل و عوامل آنها ، پیامهای ارزشی به انسان می دهد به این معنا که اگر وجه تمنی ، مثبت است ، انسان در زندگیش آن را اجرا کند و از فرصتها به نحو احسن استفاده کند. و اگر وجه تمنی ، منفی و واهی است ، بشر در زندگیش از آن پرهیز کند . این وجوه مذکور در آیات ، دستاوردی برای بشریت است که از نعمت حیات بهره مندند، تا زندگی خود را بر اساس آن سامان دهد و نیز برای انسانهای پند ناپذیر ، اتمام حجت پروردگار است که مبادا آنها هم به همان تمنیات خیالی و واهی گرفتار شوند.در این تحقیق به بررسی چهارده مورد از آیات تمنی پرداخته شده است که به دو بخش تقسیم می شود یکی در قلمرو دنیا و دیگری در قلمرو آخرت است. مـنظور از « قلمرو دنیوی » آنسـت که گویندگان ، « ای کاش » را در دنیا بر زبانـشان جاری می نمایند. و منظور از« قلمرو اخروی » آنست که گویندگان ، « ای کاش » را پس از مرگ و در آخرت و قیامت ، بر زبانشان جاری می کنند. آیات مذکور در قلمرو دنیا و آخرت تنها یک موردش جنبه ی اثباتی دارد( که در دنیا مربوط به حیاء و عظمت روحی حضرت مریم (س) ودر آخرت «برزخ» مربوط به تلاش و استقامت حبیب نجار « مومن آل یس » در هدایت اهل غفلت می باشد ) و بقیه موارد ،جنبه های منفی و سلبی در قلمرو دنیا و آخرت دارد ( مانند شرک و غرور ، نفاق ، آرزوی جدائی از شیطان ، عدم تکذیب آیات الهی ،.....) در هر صورت دستاورد بسیار مهم از آیات ذکرشده، آن است که انسان پیش از فرارسیدن مرگ و حساب و کتاب برزخ و مشاهده عذاب الهی از درسهای آن استفاده و برای زندگی جاودانه خود تدارک کند. بنابراین شناخت این وجوه تمنی در آیات قرآنی به انسان ،این امکان را می دهد که پیش از ، از دست رفتن فرصت ها و پشیمانی ، از فرصت ها استفاده و از درسهای آن بهره گیرد و زندگی خود را براساس کمالات انسانی و رضای پروردگار تنظیم نماید و سامان دهد تا به سعادت ابدی برسد .

موضوع وحی به عنوان یکی از مباحثی است که می تواند در کنار علم بشری مورد دقت های کلامی و فلسفی قرار گیرد.از نظر اندیشمندا ن نقطه اتصالوحی و علم بشری، اتحاد ماهوی میان این دو معرفت است. و هردوتوسط واسطه ای به بشر منتقل می شوند واسطه ابلاغ وحی در شرع مقدس ، جبرییل بوده که فلاسفه اسلامی آن را بر عقل فعال تطبیق نموده اند. باید گفت عقل فعالدر فلسفه اسلامی دارای نقش های فراوانی می باشد ، از جمله در نظام طولی واسطه فیض، در بحث وحی انبیاء واسطه ابلاغ و در حصول علم، اتحاد با عقل فعال مطرح می گرددپژوهش حاضر در صدد بررسی ماهیت علمونحوه ارتباط علم با وحی از دیدگاه سیف الدین آمدی(631) است. وی یکی از بزرگان مکتب اشعری است که تمامی دیدگاههایش مستند به شرع است. وی با وجود اعتقادات مکتبی به عنوان ، چهره ای عقل گرا در میان اشاعره معروف است که سعی در مستدل کردن نظریات خویش دارد.آمدی ضمن پذیرش تعریف ارسطو در باره علم ، ادراکات را مبتنی بر حس دانسته وبر این باور است کهحصول ادراک نیازی به اتحاد با عقل فعال نداشته وخداوند در محل ادراک، علم را خلق می نماید.وی پس از انکار وجود عقل فعال، انطباق عقل فعال را با فرشته وحی مورد مخالفت قرار داده است.در موضوع تلقی وحی کاملا متکی بر شرع است و حتی واسطه وحی را فرشته ای می داند که هیچ تطابقی با عقل فعالی که فلاسفه می گویند ندارد.

نام خانوادگی دانشجو: مسعودی نژادنام: لطیفهعنوان پایان نامه: نقد و بررسی احادیث قدسیاستاد راهنما: دکتر قاسم بستانی

رابطه متقابل قرآن و پیامبر (ص)ازجایگاه والایی برخوردار است چرا که قرآن آخرین و مهمترین کتاب آسمانی است که گوینده آن خداوند متعال و مخاطب آن اشرف مخلوقات خاتم پیامبران حضرت محمد(ص)و حافظ و نگهبان آن نیز، داوند متعال است این قرآن از دو لب مبارک حضرت محمد(ص)،اشرف خلائق برای ماجلوه کرده حال،آیا قرآن معرف پیغمبر (ص)است ؟یا پیغمبر(ص)معرف قرآن است؟. البته هردو، اگر این قرآن را بشناسیم و این پیامبر عظیم الشأن (ص) را بشناسیم،در می یابیم ،که نمی شود،این قرآنبرای بی مثل محمدی(ص)،باشد،و اگر نبود پیامبر عظیم الشان (ص) ومقام نورانی او محلی برای دریافت قرآن نبود .قرآن در معرفی خودش می فرماید :"بَل هُو آیاتٌ بَینات فِی صُُدور الذینَ اُوتُواالعِلم".قرآن کلام الهی است ،وحضرت محمد (ص) به راستی پیامبر (ص) او است.پس قرآن به دلالت محکمات آیاتش می گوید: بروید به دنبال پیامبر (ص) تا این پیامبر(ص)در پرتو نور قرآن شما را هدایت کند .خدای متعال پیغمبرش را به قرآن تربیت کردهوبالا آورده است.پیامبر (ص) نیز به اذن خداوند علی (ع) وسایر اهل بیت (ع)وبه تبع آنان دیگران را به راه خدا دعوت وبه شرط ایمان و پذیرش، تعلیم می دهد وتربیت می کند .قرآن می فرماید:"وَاَنَزلنااِلَیکَ الذِّکر لِتُبَیِنَ لِلنَاسِ مَا نُزِلَ اِلَیهِم "؛ حقایقی ازجانب خداوندبر پیامبر(ص)نازل گشته تا با داشتن آن ،ایشان توانایی تبیین آیات قرآنی را پیدا می کند،ومردم به واسطه پیامبر(ص) با آنچه برای ایشان از قرآن نازل شده است آشناشوند.قرآن کلام جاری و جاوید خداوند است که باید برای تمامی مردم تا قیامت راه گشا باشد.بنابر این، وجود مبینی زنده پس از پیامبر(ص)،ضروری و عقلانی است چرا که مراجعه به مبینی الهی برای بهره مندی از قرآن بسیار حیاتی بوده خدای متعال توسط رسولش(ص) تبیین کنندگان پس از او یعنی علی بن ابیطالب وفرزندان معصومش – علیهم السلام-را نیز معرفی فرمود تا مردم هیچ عصری ،از هدایت الهی قرآن محروم نمانند.

پدیده‌ی وحی که یکی از پایه‌های اساسی ادیان توحیدی است به سبب نقشی که در عرصه‌های گوناگون زندگی بشر دارد، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و از جهات متفاوت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در این میان تبیین منشأ لفظ و معنای وحی به سبب برخی از مسائل مطرح شده در عصر جدید، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. می‌توان یکی از مهم‌ترین این‌ مسائل را غیر وحیانی دانستن الفاظ وحی دانست که به واقع تکرار دعوی مشرکان در وحی نبودن قرآن است، که با ظاهری عقلی و دینی عرضه شده است. در این نوشتار سعی شده است برای تبیین این مسئله مباحث پیرامون آن، از جمله حقیقت وحی از نظر فلاسفه و متکلمین، دلایل لزوم عصمت در وحی، بررسی نقش پیامبر در وحی و مقایسه‌ی وحی با تجربه‌ی دینی که به شکلی نتیجه‌ی غیر وحیانی دانستن الفاظ قرآن است، مورد تحلیل قرار گیرد و در پایان دلایل طرفین نیز مطرح شده و در منصه‌ی نقد و کاوش گذارده شود.در مجموع بعد از بررسی موارد یاد شده این نتیجه که وحی منشئی واحد و الهی دارد، اثبات می‌گردد.

مستشرقان از دیرباز تحت تأثیر مذهب حاکم در سرزمین پهناور اسلامی، گمان کردند عقائد مسلمانان را تنها از طریق مکتب خلفا می‌توان شناخت، غافل از آنکه، آیینه‌ای که در آن عقائد مسلمانان را به نظاره نشسته‌اند، قطعه کوچک از آیینه‌ای بسیار باعظمت است که با جانشینی جعلی خلیفه اول شکسته شد، و آنان اسلام حقیقی را در قطعه کوچکی جستجو می‌کنند، که در منعکس نمودن اسلام ناتوان است. پس ناخواسته و چه‌بسا به عمد در مسیری گام برداشتند که باید با لغزشها و چالشهای بسیاری دست‌وپنجه نرم نموده و سؤالهای بسیاری را بی‌جواب رها کنند. در چنین وضعیتی بعضی از مستشرقان به گمان باطل خویش، بهترین استفاده را نمودند، چرا که گم‏شده اصلی آنان چهره‌ای مشوش از اسلام بود. آنان تمام تلاش خود رابه کار می‌بستند تا اثبات کنند اسلام چیزی نیست جز، مجموعه‌ای ناقص از آئینهای یهود و مسیحیت، که بیشتر از چند دستور اخلاقی، نباید از آن انتظاری داشت.حال با توجه به پیشینه مطالعاتی مستشرقان و تحقیقات پردامنه آنان در معارف اسلامی، نمی‏توان گفت هر آنچه را که آنان مورد مطالعه قرار داده‌اند منابع اصیل معارف ناب اسلامی بوده است. لذا اگر مستشرقان از روی خطا مکتب خلفا را نماینده حقیقی عقائد مسلمانان دانسته و بر مبنای آن نظریه‌پردازی نموده‌اند، نمی-توان آنان را در بعضی از عقائد باطلشان مغرض و معاند دانست، چرا که خانه از پای بست ویران بوده است.لذا نویسنده با محدود کردن دامنه این تحقیق به شبهات مستشرقان پیرامون وحی، و بررسی تطبیقی و تحلیلی آنها با روایات صحیحین، به عنوان بنیادی‌ترین مرجع در سیره و سنت پیامبر9 نزد اهل سنت و مستشرقان، در پی یافتن جواب این سؤال بوده است که آیا سرآغاز تمامی شبهات مستشرقان به زوایای گوناگون معارف اسلامی، به عناد و غرض‌ورزی آنان، باز می‌گردد، یا در بعضی از موارد، زمینه آن را در آراء اهل سنت و کتب معتبرشان و در رأس آنها صحیحین، باید جستجو نمود؟چنین شبهاتی را می‌توان در ضمن چهار عنوان بررسی نمود:1)

واژه ی مستشرق و شرق شناس، با قطع نظر از تعریف آکادمیک آن، در حوزه ی خاص اسلامی نیز مقوله ای عام و فراگیر است و خیل عظیم از محققان و نویسندگان غیرمسلمان غربی و شرقی را شامل می شود که در ضمن یکی از گروههای ذیل دسته بندی شود: 1- کسانی که به منظور تبلیغ آیین مسیحیت، ردیه های غرض آلود و ادعاهای دروغین را در مورد اسلام و قرآن کریم تنظیم کرده اند. 2- افرادی که به دلایل گوناگون به ترجمه ی متون اسلامی، اعم از قرآن کریم و متون مرتبط با آن، و کتابهای حدیثی، فقهی، فلسفی، کلامی و ادبی پرداخته اند. 3- نویسندگان و محققانی که در خصوص قرآن کریم و یکی از زمینه های زبان، تاریخ، علوم، تصوف و عرفان، کلام و فقه اسلامی تخصص به دست آورده؛ کتابهای علمی - تحقیقی خود را در زمینه ی تخصص خود نشر داده اند. گستره ی وسیع موضوعات شرق شناسی و حجم زیادی از ستیزه جویی هایی را که به منظور از بین بردن اصالت فرهنگ اسلامی - قرآنی مطرح شده است؛ پوشش می دهد. اتهاماتی فراوان از قبیل : وام گیری قرآن کریم به عنوان فرهنگ مدون اسلام از منابع دیگر، اشاعه ی فرهنگ شرارت پیشگی، ترویج اندیشه ی بهره گیری از زنان، وجود تناقض میان آیات و سوره های آن، نداشتن آموزه ای جدید و به درد خور جامعه ی بشری و داشتن خطاهای ادبی اهم مناقشاتی است که مستشرقان بر مبنای انکار اصالت فرهنگ اسلامی - قرآنی بیان کرده اند.

یکی از ویژگیهای مهم پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) عصمت آنان است که در سایه آن کارکرد نبوت و امامت معنا و مفهوم پیدا می‌کند. اصل مساله عصمت تقریباً مورد اتفاق تمام فرق اسلامی است ولی قلمرو و محدوده آن، از جمله مسائل مورد اختلاف می‌باشد. یکی از علل مهم این اختلاف، روایات گوناگونی است که در دو دسته اثبات‌کننده و نفی‌کننده عصمت قرار می‌گیرند. کتاب کافی شیخ کلینی ـ که از مهم‌ترین کتابهای حدیثی شیعه است ـ مشتمل بر روایات متنوعی در باب قلمرو عصمت است. در این نوشتار سعی شده است تا قلمرو عصمت معصومین در کتاب کافی پیگیری و بررسی شود. عصمت پیامبر(ص) در سه عرصه دریافت و ابلاغ وحی، اعمال و سهو و نسیان و عصمت ائمه در دو قلمرو عصمت از گناه و عصمت از سهو و نسیان مورد توجه قرار گرفته است. در هر بخش روایات اثبات‌کننده و نفی‌کننده (درصورت موجود بودن) عصمت، همراه با تحلیل و توضیح آنها با استفاده از کلام متکلمان، فیلسوفان، مفسران و محدثان به ویژه شروح کتاب کافی ارائه شده است. بخش عصمت پیامبر(ص) از سهو و نسیان، به علت وجود روایات نسبتاً زیادی که به نوعی عصمت حضرت از سهو و نسیان را زیر سوال می‌برند، حجم زیادی را به خود اختصاص داده است. که در میان اندیشمندان اسلامی نیز با نام «سهوالنبی» مورد بحث‌های فراوانی قرار گرفته است. می‌توان شیخ کلینی را همچون شیخ صدوق جزو قائلین به سهوالنبی به حساب آورد که سهو پیامبر(ص) را در غیر دریافت و ابلاغ وحی می‌پذیرد و آن را با نبوت در تنافی نمی‌داند.