جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين نوشتار، ترجمه کتاب وحي و نبوّت تأليف استاد مطهّري و حاوي ابعاد مختلف مباحث نبوّت عامّه و نبوّت خاصّه، خصوصيّات پيامبران الهي و نقش آن‌ها در هدايت بشر، ويژگي‌هاي قرآن کريم و سيره پيامبر اکرم( است. نوشتار يا کتاب مذکور در پنج فصل سامان يافته است. در فصل اوّل ويژگي‌هاي کلّي پيامبران الهي، مانندِ اعجاز آنان براي اثبات نبوّت خويش، ضرورت عصمت آن ها و ادلّه عصمت و اعجاز از منظري قرآني، روايي و عقلي بيان مي‌شود. در همين زمينه تفاوت پيامبران الهي با نوابغ، زواياي گوناگون رهبري پيامبران الهي، خلوص نيت و صاحب شريعت بودن آنان نيز ذکر و ديدگاه‌هاي شهيد مطهّري درباره ويژگي‌هاي عمومي انبياي الهي منعکس مي‌گردد. در فصل دوم با عنوان " نقش تاريخي پيامبران"، تأثير پيامبران الهي در حفظ وضع موجود و تعاليم و تلاش آنان در تکامل بشر به تصوير کشيده شده است. فصل سوم به نبوّت و بعثت انبيا و اهداف نبوّت و بعثت آنان اختصاص دارد. در اين فصل همچنين از دليل ختم نبوّت، علل تجديد نبوّت و معجزه خاتميت و ارزش و کاربرد معجزات پيامبر اسلام( غير از قرآن کريم بحث مي‌شود. در فصل چهارم اهمّيت قرآن کريم به عنوان کتاب آسماني مسلمانان و اوصاف آن، اعجاز، القاب، معاني، تواريخ و قصص انبيا و ساير مباحث مندرج در قرآن بيان مي‌گردد. در فصل پنجم و پاياني با عنوان "مشخصّات دين اسلام"، ابتدا ارتباط ايدئولوژي با جهان‌بيني و سپس ويژگي‌هاي معرفت شناسي و هستي شناسي اسلامي بيان مي‌شود. در همين بخش از ترجمه کتاب(نوشتار حاضر) برخي اَدوار مختلف زندگي رسول خدا و بعضي اوصاف حضرتش همچون: بيزاري از بيکاري و بطالت، مبارزه ايشان با ظلم و مظاهر مختلف ستم به ديگران، اخلاق در خانواده، عبادت، زهد، ساده زيستي، و نظم و انضباط ايشان در دوران گوناگون به تصوير کشيده شده است.

---

‫در اين پاياننامه نبوت و آيات مربوط به آن در شش فصل بررسى و نگارش شده است: در فصل اول، از معناى رسول و نبى و در فصل دوم، از معناى وحى و الهام و كيفيت آنها بحث شده است. در فصل سوم، وجوب افضليت انبياء بر ساير بشر و در فصل چهارم، وجوب وجود انبياء و اثبات نبوت عامه مورد بحث قرار گرفته است. فصل پنجم به بحث از وجوب انبياء و فصل ششم به بيان نبوت خاصه و رسالت حضرت محمد(ص) اختصاص دارد.

‫در اين پژوهش موضوع علل تجديد نبوتها و مسئله خاتميت پيامبر اسلام(ص) در سه فصل بررسى شده است: در فصل اول، مباحثى كلى نظير مفهوم واژههاى نبى و خاتم، اهداف انبياء از زبان قرآن و از ديدگاه انديشمندان مسلمان، تفاوت پيامبران تشريعى و تبليغى و تعداد انبياء و پيامبران اولوالعزم، ديدگاهها در مورد نسخ در شرايع و امكان و وقوع نسخ در شرايع سخن رفته است. در فصل دوم، علل تجديد نبوتها و مسئله خاتميت با تكيه بر آيات قرآن كريم و روايات معصومين(ع) بررسى شده است و از رهگذر آن علل تجديد نبوتها بيان شده و خاتميت حضرت محمد (ص) به اثبات رسيده است. در فصل سوم، ابتدا علل تجديد نبوتها از ديدگاه انديشمندان مسلمان بررسى شده و و پس از آن موضوع خاتميت طى بحث از علل عدم تجديد نبوتها و علت شايستگى دين اسلام براى جاويدان ماندن تبيين گرديده است.

الشّیعَة بَیْنَ الْاَشاعِرَة وَ الْمُعْتَزِلَة کتابی کلامی به زبان عربی نوشته سید هاشم معروف الحسنی. این کتاب علاوه بر ذکر تاریخ تشیع و فرقه‌های منتسب به آن به مباحث کلامی و اعتقادی عمده‌ترین فرقه‌های اسلامی نظیر اشاعره و معتزله پرداخته و از تاریخ و چگونگی پیدایش آن‌ها سخن گفته است. محتوای کتاب در پنج بخش اصلی تدوین یافته و نویسنده در ذیل آن به مباحث مربوطه پرداخته است. بخش اول: نخستین فرقه‌های اسلامی بخش دوم: خوارج بخش سوم: فرقه‌های منتسب به شیعه (مغیریه، منصوریه، جناحیه، خطابیه، غرابیه، نمیریه، سبعیه، کیسانیه، زیدیه، اسماعیلیه) بخش چهارم: مذاهب اعتقادی (مرجئه، معتزله، اشاعره) بخش پنجم: مذاهب و عقاید (صفات سلبیه، صفات ثبوتیه، رؤیت خداوند، نبوت، امامت، عصمت، شفاعت، احباط، مرتکب گناه کبیره، وعد و وعید، بدا، رجعت و ...)

کتاب الانصاف فیما یجب اعتقاده و لا یجوز الجهل به کتابی است که به بیان برخی از مسائل اعتقادی اسلام می پردازد و نظرات در این زمینه هم بیان می شود و دیدگاه اشاعره در این کتاب قوی است چون نویسنده اشعری مذهب است. موضوعات زیادی در این کتاب مطرح شده است از صفات الهی مثل کلام و سمیع و بصیر و اراه الهی و... تا موضوعاتی مثل حدوق عالم، عذاب قبر، موت، نبوت ، ایمان ، ایمان و اسلام و...

مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية، به زبان عربى، تأليف عارف نامدار، رهبر كبير انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى(1320 - 1410ق) است. تاريخ آغاز رساله، به‌درستى روشن نيست، ولى تاريخ انجام و پايان آن را مؤلف در آخر رساله، 25 شوال سنه 1349ق، بيان نموده است. همان‌گونه كه از نام رساله هويدا است، موضوع مورد تحقيق در اين رساله، شرح و بيان خلافت الهيه و نبوت محمديه و ولايت علويه بر مشرب اصحاب معارف و منطبق با حقايق قرآنى و دقايق روايى است. اين كتاب، مشتمل بر يك مدخل، دو مشكات و يك خاتمه است: مشكات اول، داراى پنجاه و شش مصباح و مشكات دوم، مشتمل بر سه مصباح است. مصباح اول، داراى بيست و يك نور و مصباح دوم، شامل سيزده مطلع و چهار اصل و يك خاتمه و مصباح سوم، داراى دوازده وميض (برق و نور) است. در مشكات اول، پيرامون اسرار خلافت محمديه و ولايت علويه در حضرت علميه بحث مى‌شود و در لابه‌لاى مباحث، برخى از مسائل نبوت نيز مطرح مى‌گردد. در مشكات دوم، پيرامون رموز خلافت و ولايت و نبوت در عالم غيب و معنا و ظاهر بحث مى‌شود. اين مشكات، مشتمل بر سه مصباح است. در مصباح اول، به بعضى از اسرار عالم امر و معنا و در مصباح دوم، پيرامون آنچه كه از سرّ خلافت و نبوت و ولايت در نشانه غيبى و انوار عقلى الهى منكشف مى‌گردد، مى‌شود و در مصباح سوم، پيرامون اسرار و رموز خلافت و نبوت و ولايت در نشانه ظاهرى خلقى و راز بعثت پيامبران و مقام و منزلت ايشان نسبت به پيامبر ما، بحث شده است و در خاتمه، وصيت مؤلف به خوانندگان كتاب نسبت به كتمان اسرار عرفانى از نااهلان و تعليم آنها به طالبان، بيان شده است. مؤلف، در تفسير خلافت الهيه مى‌فرمايد: «خلافت الهيه، از شئونات بزرگ الهى و عالى‌ترين مقام ربانى است. باب ابواب تجلى و كليد فتح عالم غيب و شهود است و در اصطلاح خاص عبارت از مقام عنديت و قرابت ويژه عبدو سالك به‌سوى حق تعالى است و مفاتيح الغيبى كه جز خدا كسى از آن خبر ندارد، در اين مقام، ظهور مى‌كند. اسماء و صفات، به سبب خلافت الهيه از عالم غيب و بطون، ظهور و بروز مى‌كند؛ اين همان حجاب بزرگ است كه كوچك و بزرگ در مقابل آن، نيست و نابود مى‌گردند و دارا و نادار در حضور آن، هلاك و فانى مى‌شوند و در يك جمله، خلافت الهيه همان روح و حقيقت خلافت محمديه(ص) مى‌باشد. در تقرير نبوت محمديه مى‌فرمايد: نبوت به معنى انباء و اخبار است و نبى به معنى منبئ و مخبر از ذات خدا و اسماء و صفات و احكام و مقاصد او است. نبوت، داراى تقسيماتى است مانند: «نبوت حقه حقيقيه و نبوت حقه ظليه»، «نبوت مطلقه و نبوت مقيده»، «نبوت عامه و نبوت خاصه» و «نبوت تشريعى و نبوت تعريفى يا انبايى». نبوت، مقام ظهور خلافت الهيه و ولايت است؛ يعنى نبوت، ظاهر خلافت و ولايت است و اين دو، باطن آن مى‌باشند. نبوت حقيقيه مطلقه، عبارت از اظهار اسرارى است كه در غيب الغيوب است در حضرت واحديت به حسب استعداد مظاهر به روش تعليم حقيقى و اخبار ذاتى. در تأويل ولايت مى‌فرمايد: خلافت الهيه در واقع، حقيقت ولايت است. ولايت، معانى مختلفى دارد مانند قرب، محبوبيت، تصرف، ربوبيت و نيابت. تمام اين معانى، شايسته اين حقيقت است و ساير مراتب، ظل و سايه آن است و آن رب و مربى ولايت علويه است كه با حقيقت خلافت محمديه در عالم معنا و ظاهر متحد است. استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى مى‌فرمايد: «اهل حق و حقيقت به اين اصل غير قابل ترديد نزد مردم دانا معترفند كه در گل‌زار معانى و حقايقى كه چمن‌آراى فكر بشر به وجود آورده است، هيچ گلى خوش‌بوتر و دل‌پذيرتر از گل عرفان نرسته است؛ اگرچه، بسيار بوده و هستند جُعَل‌صفتانى (جُعَل، نوعى حشره كه محل زندگى و غذاى آن نجاست است) كه از بوى روحانى و نفخه ربوبى اين گل، مانند شخص مبتلا به زكام كه از عطر گل فرار مى‌نمايد، مشمئزند. در اين اثر منيف، از مباحث «توحيد» و «علم الاسماء» و مسائل مهمى از قبيل بحث «بدا» و «سرّ قدر» و «علم حق به اشيا قبل از كثرت»، به طريقه حكما نيز گفت‌وگو شده است. زبان كتاب، رسا و زيبا و بهجت‌افزاست، مسائل غامض و دشوار و مباحث عاليه نبوت و ولايت در عبارات نسبتا كوتاه، ولى رسا با مهارت تقرير شده است. مصنف عظيم، همه جا به لسان خواص از عرفا با عبارات پرمعنا سخن مى‌گويد و سعى فرموده است كه اثر خود را از صورت رساله در جلباب كتاب مبسوط درنياورد و از تعرض به مسائل غير نافع احتراز نموده است. در نحوه سير يا سريان و به عبارت ديگر، ظهور حقيقت «نبوت تعريفيه» و ولايت محمديه و علويه در كافه ذرارى وجود، مطالب دقيق و تحقيقى، به قيد تحرير آورده‌اند كه خاص خواص و در بعضى از موارد، ابتكارى است. مرحوم امام خمينى در ذوق و سليقه علمى و پرهيز از ذكر مطالب غير لازم، نظير ندارند. يكى از علل جاذبه قابل توجه در آن بزرگ زمانه، علاوه بر نظم و ترتيب خاص در درس و بحث، جامعيت او بود؛ مردى كه ساليان متمادى، حوزه فلسفى منظمى داشت (تدريس شرح منظومه و اسفار، حدود 15 سال) و سطوح فقه و اصول تدريس مى‌فرمود و در عرفان و تصوف نظرى و عملى آثار باارزش تأليف نمودند». و نيز گويد: «رساله مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية، از آثار تحقيقى و دقيق و در عين اختصار، مطالب آن روان و جذاب است و محتاج به شرحى مبسوط مى‌باشد. در تحرير شرح مفصل بر اين اثر و حل و توضيح مشكلات رساله، اشخاص باذوق و طالبان مستعد، خود را نيازمند مى‌بينند كه در اثبات نبوت و ولايت، به آثارى مراجعه نمايند و به تحقيقاتى پى برند كه آنها را از مباحث سطحى و جدلى و اخذ به روايات غير متواتر بى‌نياز نمايد. بحث و تحقيق در حقيقت نبوت و ولايت محمديه و احوال وارثان مقام و علوم و احوال حضرت ختمى مرتبت؛ يعنى اولياى محمديين را بايد در آثار ارباب عرفان جست‌وجو نمود، نه در مباحث موجود در كتب متكلمان. مرحوم امام خمينى(رض) از كثيرى از اكابر ارباب عرفان به «خلّص شيعيان اميرمؤمنان(ع)» تعبير كرده‌اند». از ديگر ويژگى‌هاى اين كتاب، تحقيقى است كه مؤلف بزرگوار درباره اسفار اربعه (سفرهاى چهارگانه) عرفانى نموده است. ايشان، ابتدا، تحقيق عارف نامدار آقا محمدرضا قمشه‌اى را به‌طور خلاصه نقل مى‌فرمايند، سپس نقدى بر تحقيق مذكور مى‌زنند و آن‌گاه تحقيق خويش را تبيين مى‌كنند كه خلاصه آن به قرار زير است: «به نظر من سفر اول، سفر از خلق به حق مقيد است كه به سبب پاره نمودن حجاب‌هاى ظاهرى و مشاهده جمال حق حاصل مى‌شود. سفر دوم، سفر از حق مقيد به حق مطلق است. در اين سفر، تمام هويات وجوديه فانى مى‌شود و تعينات خلقيه به‌طور كامل مستهلك مى‌گردد و به سبب تجلى وحدت تام، قيامت كبرى قيام مى‌كند؛ در اين موقع، حق تعالى با مقام وحدانيت تجلى مى‌كند و عارف، اشيا را اصلا نمى‌بيند و از ذات و صفات و افعال خويش فانى است. در اين دو سفر، اگر از انانيت سالك چيزى باقى مانده باشد، شيطان باطنى او كه در دو پهلوى او مخفى بوده، به‌صورت ربوبيت ظهور مى‌كند و از او شطحيات صادر مى‌شود و در حقيقت، شطحيات، از نقصان سلوك و كم بودن استعداد سالك و بقاى انيت و انانيت است؛ به همين خاطر است كه اهل سلوك عقيده دارند كه سالك نياز به مرشدى دارد كه او را به طريق سلوك ارشاد نمايد و به چگونگى سلوك عارف باشد؛ يعنى خودش اين راه را به‌طور كامل و از روى علم و عرفان و آگهى پيموده باشد و به‌هيچ‌وجه از رياضات شرعى تخطى ننمايد، زيرا روش‌هاى سلوك باطنى به تعداد دم و نفس‌هاى خلايق، نامحدود است. اگر عنايت الهى در مقام تقدير استعدادها شامل حال چنين سالكى شده باشد، حق، او را به خودش برمى‌گرداند و به سفر سوم شروع مى‌كند. سفر سوم، سفر از حق مطلق به خلق حقى، با حق است؛ يعنى از حضرت احديت جمعى به حضرت اعيان ثابته سفر مى‌كند. در اين هنگام حقايق و كمالات اشيا و چگونگى سير نزولى آنها از مقام اول و سير صعودى آنها به وطن اصلى براى سالك منكشف مى‌شود. سالك در اين سفر، پيامبر باشريعت نخواهد شد، زيرا او در نشئه عينى، به خلق رجوع ننموده است، بلكه در عالم و نشئه علمى رجوع نموده است، سپس سفر چهارم شروع مى‌شود. سفر چهارم، سفر از خلقى است كه حق است؛ يعنى از حضرت اعيان ثابته به‌سوى خلق و اعيان خارجيه با وجود حقانى. در اين حال، سالك، جمال حق را در همه مشاهده مى‌نمايد و به تمام مقامات خلق عارف مى‌گردد و شيوه سلوك آنها به‌سوى حضرت اعيان ثابته و بالاتر را مى‌داند. در اين سفر، سالك، احكام ظاهرى قالبى و اعمال باطنى قلبى را تشريع مى‌نمايد و از ذات و صفات و اسماء حق تعالى و معارف حقه به اندازه استعداد طالبان خبر مى‌دهد».

«تقريب المعارف»، به زبان عربى و در موضوع اصول اعتقادات، نوشته ابوالصلاح حلبى، شيخ تقى الدين بن نجم الدين بن عبيد الله بن عبد الله بن محمد حلبى است. اين كتاب، از منابع معتبر كلامى است كه بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته است. علامه مجلسى، اين كتاب را كتابى مناسب در عقايد و داراى رواياتى جالب توجه مى ‏داند و در كتاب بحارالأنوار بسيار به آن استناد كرده است. شيخ حر عاملى نيز اين كتاب را كتابى خوب و ارزش‏مند مى ‏داند و آن را از مصادر كتاب خود، «إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات» شمرده است. علامه شوشترى در كتاب «كشف القناع في حجية الإجماع»، به اين كتاب استناد كرده و در كتاب «قاموس الرجال»، اين كتاب را در نهايت خوبى دانسته است. كتاب «تقريب المعارف»، كتابى استدلالى و برهانى است كه در چهار قسم تنظيم شده و مؤلف شيوه ‏اى منطقى را براى بحث در هر يك از موضوعات كتاب به كار گرفته است. كتاب، شامل مباحث توحيد، عدل، نبوت، امامت و بحثى درباره امام زمان (عج) است.