جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معیار فضیلت نزد خداوند متعال تقوی و پرهیزگاری است و این معیار بر همه فرزندان آدم و حوا علیهماالسلام چه مرد و چه زن بطور یکسان منطبق است. اما واقعیات جامعه و تاریخ بگونه ای دیگر رقم خورده است. ارزش و جایگاه اجتماعی زنان و مردان همواره به صورت نابرابر تحقق یافته و این نابرابری تقریبا در همه موارد به نفع مردان شکل گرفته است. مردان در راستای تقویت و تداوم برتری خود در بسیاری از موارد از حدود و حقوق خود تجاوز کرده و ستمهای فراوانی بر زنان وارد کرده اند و این اوضاع و احوال ستم آلود و تبعیض آمیز هر چند در شکلها و پوششهای جدید تا زمان حاضر استمرار یافته است. جنبش فمینیسم به عنوان مهمترین داعیه دار طرفداری از حقوق زنان در دوران معاصر، تلاش گسترده ای را در ابعاد مختلف برای معرفی نابرابریها و ستمهای جنسی و تبیین و ریشه یابی آنها و همچنین ارائه راهکارهایی برای رفع نابرابری و ستم جنسی در خانواده بطور خاص و در محیط اجتماعی بطور عام سامان داده است. این نوشتار ضمن مروری بر تلاشهای نظری فمینیستی در زمینه های یاد شده، با معرفی دیدگاه اسلام در همین زمینه ها، مقایسه ای بین دیدگاه اسلام و دیدگاههای فمینیستی را در اختیار خوانندگان قرار خواهد داد.

موضوع پژوهش « نقد دیدگاه اندشمندان غربی بهزن، با رویکرد دینی » است که شامل سه بخش است : بخش اول پژوهش که در دو فصل،کلیات موضوع و وموضوع شناسی را به خود اختصاص داده است . بخش دوم پژوهش در چهار فصل آورده شده که در فصل های اول تا سوم، نظر اندیشمندان اروپایی را در مورد زن در سه دوره ی باستان ،قرون وسطی و دوران کنونی مورد بحث قرار داده ایم و در فصل چهارم به مبحث« زن در نهضت های فمینیستی» پرداخته ایم. این مبحث عناوینی چون واژه شناسی فمینیسم، زمینه های پیدایش فمینیسم، مهمترین مکاتب فمینیستی، اهداف، دستاوردها، پیامدهای فمینیسم و در نهایت دیدگاه اسلام درباره این پیامدها را مورد بحث و بررسی قرار داده است.بخش سوم و پایانی،شامل سه فصل آفرینش زن، حقوق زن از دیدگاه غرب و اسلام و نقد دیدگاه های اندیشمندان غربی به زن با رویکرد دینی است.

فمینیسم جنبشی است برای مطالبات زنان که در پی اعتراض به برخی از نابرابریهای خانوادگی و اجتماعی ،شکل گرفت ؛ وبراساس یک سری انگاره های مشخص به تجزیه و تحلیل این نابرابریها می پردازد و راهبردهای متفاوت با دیدگاههای مختلفی را ارائه می دهد . به علت وابستگی دیدگاهها به مکتب های فلسفی و سیاسی غرب ، گرایشهای متفاوتی از فمینیسم به وجود آمد . فمینیسم های رادیکال ،مارکسیست ،سوسیالیست ،لیبرال ،فرامدرن و اسلامی از مهمترین گرایشات فمینیستی هستند که هر کدام با منظری خاص و جداگانه به مسایل زنان ،می نگرند . هدف تمام گرایشات فمینیسمی ،ایجاد جامعه ای است که درآن تفاوت گذاری بر اساس جنسیت جای خود را به تشابه بدهد ،تا آرمان برابری زن و مرد درهمه عرصه ها و فعالیت ها به وجود آید . و در صحنه فعالیت های اجتماعی ،زن و مرد به طور مساوی ،نقش بازی کنند ، بدون آنکه احساسات ؛روحیات ،استعدادها و توانایی های فکری و جسمی آنان تأثیری درایفای ،نقش های اجتماعی داشته باشد . فمینیست ها ، هستی را همچون دفتری می دانند که آغاز و سرانجامش ناپید است و در این هستی خود را بی نیاز از وحی دانسته و انسان را مصدر تشریع قرار می دهند ؛ آنان صفات زنانه را صفات برتری می دانند و جنس مذکر را عامل فرودستی ،زن معرفی می کنند . درمقابل ، اسلام براساس خدا محوری بنا شده است ؛و جهان دراین دیدگاه ،هدفمند ودارای برنامه می باشد . در اسلام ،حقیقت انسان ،هویت اوست نه جنسیت ؛ زن و مرد از یک جوهره مشترک بوده و صفات مردانه و زنانه هیچ کدام مایه برتری نسبت به دیگری نیست . اسلام قائل به تساوی زن و مرد ، درذات و تفاوت در وظیفه می باشد ؛ همچنین دستورات اخلاقی اسلام براساس ذات مشترک انسانی است و کلیه ارزشها و ضد ارزشهای اخلاقی ریشه در روح و جان آدمی دارد و نمی تواند وابسته به جنسّیت افراد باشد .اسلام راه رفع ظلم به زنان را اصلاح ذهنیت ها و توجه دادن به اهداف واقعی خلقت و آشنایی زن و مرد به شخصیت و کرامت یکدیگر و تدوین برنامه های اخلاق محور ،می داند . اسلام و فمینیسم دو مقوله کاملاً جدا از هم با مبانی ،اهداف و کارکردهای متفاوت هستند و هیچ گاه با هم تلفیق نمی شوند .

این رساله ترجمه و تحقیق فصول 4 ،5 ،6 ،7، 8 آیین بوداست. نخستین فصل این رساله به بررسی آیین‌های عبادی آیین بودا می‌پردازد. گرچه با توجه به خداباور نبودن آیین بودا این موضوع عجیب به نظر می‌رسد اما باید به این نکته اشاره نمود که در آیین بودا موجودات مقدس بسیاری وجود دارند که آیین‌های عبادی‌ای نظیر تعظیم، نذورات و جشن‌های متعدد پیرامون آنها انجام می‌گیرد. دومین فصل این رساله به آداب سلوک بودایی نظیر پناه بردن و تشرف به رهبانیت و نیز مراسم ازدواج و آیین‌های درگذشت بودایی می‌پردازد. سومین فصل این رساله با بررسی مفهوم کرمه و اصول اخلاقی سنت‌های بودایی، بر دشواری تصمیم‌گیری اخلاقی برای بوداییان تأکید می‌کند. فصل چهارم این رساله به بررسی جایگاه زنان در نخستین جامعه بودایی و سپس در سنت مهایانه و وجره‌یانه می‌پردازد و نهایتاً می‌توان به این نتیجه رسید که علیرغم دیدگاه‌های نظری متفاوت، دیدگاه مساوات‌طلبانه بودا در سنت‌های بودایی، محقق نشده است. آخرین فصل این رساله با توجه به این اصل بودایی که هیچ چیز خود ثابتی ندارد، آیین بودا را علیرغم تأکیدش بر بی‌آزاری، آیینی طرفدار محیط زیست نمی‌داند.

با توجه به این‌که زنان نیمی از پیکره اجتماع انسانی هستند و شخصیت، رفتار، فرهنگ و اندیشه آنان در شکل‌گیری جامعه انسانی نقش مهمی ایفا می‌کند و از آن‌جا که دین یک نهاد اجتماعی است که چگونگی برقراری ارتباط بین زنان و مردان در جامعه را تبیین می‌کند، نگرش ادیان به جایگاه و شخصیت زنان اهمیتی روزافزون می‌یابد. هدف از انجام این تحقیق بررسی جایگاه زن از دیدگاه اسلام با رویکردی جامعه‌شناختی می-باشد. این تحقیق با روش تاریخی انجام شده است و تکنیک مورد استفاده جهت جمع‌آوری اطلاعات، اسنادی است. در این تحقیق از نظریه‌های جامعه‌شناسی، فلسفی، فمینیستی و اسلامی در مورد نگرش به جایگاه زن و دین استفاده شده است. اسلام با تغییر نگرش نسبت به زنان، آن‌ها را در شان انسانی برابر با مردان دانست. تأکید اسلام بر تعلیم و تربیت زنان آگاهی‌ها و توانمندی‌هایشان را افزایش داد و موجب حضور گسترده زنان در فعالیت‌های گوناگون اجتماع شد.

این پایان‌نامه در راستای بررسیِ روابط زن و مرد بوده که این رابطه‌ها، در پنج فصل سامان‌داده‌شده‌است. فصل اول، مربوط به کلیات بوده و شامل دو بخش است؛ بخش اول که شاملِ طرح تحقیق بوده و بخش دوم، واژه‌شناسی و تاریخچه است. فصل دوم، درباره‌ی‌ روابط زن و مردِ مسلمان با غیرِمسلمان است که شرایط ازدواج با آنان را گفته است. فصل سوم، راجع به روابط زن و مردِ مسلمانِ نامحرم است که شامل دوستی‌های عاشقانه، خواستگاری، ازدواج و... می‌باشد. فصل چهارم، درباره‌‌ی روابط زن و مردِ مسلمانِ محرمِ غیرِزوج بوده که از ارتباط والدین با فرزندان، حجب و حیا، ممنوعیت ازدواج و... بحث می‌کند. فصل پنجم، روابطِ زن و مردِ مسلمانِ محرمِ زوج را بررسی می‌کند که از کُفوبودن، معاشرت، تعدد زوجات، روابط زناشویی، طلاق و... صحبت می‌کند.دین مبین اسلام که توجهی همه‌جانبه به وجود انسان دارد، به منظورِ قراردادنِ وی در مسیر تکامل تا رسیدن به جایگاهِ اشرف‌ مخلوقات، مقرراتی بر نحوه‌ی کارکرد غریزه‌ی جنسی، حاکم گردانیده و ارضای این غریزه را صِرفاً در چارچوب عقد نکاح، مشروع دانسته‌است و همین-طور حقوق جنسی را از سوی زوجین،ضروری دانسته‌است.هدف ازدواج، تشکیل خانواده و بقای نوعِ انسان و تربیت فرزندان صالح می‌باشد.

با توجه به اهمیت مسئله جمعیت و تنظیم خانواده در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و تاثیر ان در حفظ و ارتقا سلامت جامعه بخصوص مادران و کودکان و لزوم برنامه ریزیهای دقیق در این مورد این مطالعه با هدف کلی بررسی اعتقادات و عملکرد زنان 45-15 ساله همسردار منطقه اسلام آباد کرج در مورد انتخاب تعداد فرزند انجام شده است. این مطالعه به روش توصیفی تحلیلی مقطعی و بر مبنای تکمیل پرسشنامه از طریق مصاحبه حضوری صورت گرفته است. در این مطالعه 400 نمونه از زنان واجد شرایط بطریق نمونه گیری سیستماتیک انتخاب شدند و مصاحبه با آنها بمدت 25 روز از تاریخ 20/8/72 لغایت 15/9/72 بعمل آمد. اکثریت زنان مورد مطالعه یعنی 390 نفر موافق تنظیم خانواده بودند. تنها 8 نفر مخالف تنظیم خانواده بودند که علت آنرا دلایل مذهبی و خوسبختی در داشتن فرزند زیاد ذکر کردند. ولی در همین حال ، 122 نفر از زنان عقیده به لزوم فرزند پسر بعنوان وارث خانواده داشتند و 143 نفر هم تمایل به داشتن بیش از 3 فرزند داشتند که با توجه به این نتایج آموزش زنان و مردان در این منطقه برای داشتن تعداد فرزند مناسب با توجه به اهداف بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی کشور لازم است. میانگین تعداد فرزند موجود در زنان مورد مطالعه 02/4 بوده است. 57% زنان مورد مطالعه بیش از 3 فرزند داشتند و قابل ذکر است که 8/19% از فرزند موجود این زنان را فرزندان ناخواسته تشکیل می داده است.بالا بردن سطح تحصیلات و سواد آموزی در تمام سنین قابل تعلیم اعم از زن و مرد آموزشهای لازم در زمینه خطرات و زیانهایناشی از ازدواج و حاملگی در سنین کمتر از 18 سال و بالای 35 سال و حاملگیهای با فاصله کم از یکدیگر و آموزش برای از بین بردن عقاید منفی موثر در تنظیم خانوادهو کم کردن فاصله بین داشتن عقاید مثبت ولی عملکرد منفی زنان این گونه جوامع پیشنهاد می گردد.

یکی از ویژگی های مهم اجتماعی که در دوره های تاریخی گاه به عنوان متغیر مستقل و گاه به عنوان متغیر وابسته در فرآیند های تغییر اجتماعی حضور پررنگ دارد، دینداری است. از جمله ساختارهای مهم در دینداری ایرانیان، هیئت ها هستند که پیشینه ی تاریخی طولانی دارند. یکی از مصادیق این هیئت های مذهبی در شهر مشهد روضه های زنانه است. مورد مطالعه این تحقیق، "روضه"ای است که از سابقه ای بالغ بر 70 سال برخوردار است و البته همچنان پابرجاست. به نظر می رسد در گذر زمان تا به امروز به تدریج از آثار مفید روضه کاسته شده و آسیب هایی نیز بر این پدیده ی اجتماعی مترتب شده است. اگرچه هدف چنین روضه هایی انجام مناسک دینی می باشد اما در سال های اخیر تغییرات جدی در هنجارها و کارکردهای آن ها به وجود آمده است.برای مطالعه مردم شناختی تغییر در هنجارها و کارکردهای روضه مورد مطالعه، با استفاده از مشاهده مشارکتی و مصاحبه های عمیق، داده های کیفی جمع آوری شد و بر اساس الگوی تحقیقات مردم شناختی تحلیل شد. در تنظیم مشاهده‌نامه و مصاحبه‌نامه پژوهش، مردم‌شناسانه محقق از نظریات کنش متقابل نمادین، کارکردگرایی و اقتصاد دینی بهره جست. یافته های مردم‌شناختی پژوهش نشان می‌دهند که روضه تحت تاثیر عوامل بیرونی گروه، دچار تحولاتی در کارکردهای اقتصادی (مثلا وام های قرض الحسنه و فروش اقلام خاص در روضه در حال حاضر)، اجتماعی(به عنوان مثال همسرگزینی که قبلا در روضه وجود داشته و الان نیست؛ معاشرت طولانی که در قبلا وجود نداشته است و الان هست)، فرهنگی (به عنوان مثال هنجار مصرف نمایشی که قبلا وجود نداشته است) و دینی (به عنوان مثال تغییر در اولویت تعالیم دینی مطرح شده در روضه) شده اند. همچنین تغییرات هنجاری قابل توجهی را درمناسک دین، پوشش و آرایش و پذیرایی شاهد هستیم.بر اساس یافته های مردم شناختی و به منظور بررسی سازوکارهای تغییر هنجاری، مدلی عامل محور از کنشگران روضه ساخته شد. در این مدل از ایده اساسی اپستین در مورد ویژگی های اصلی هنجار (بی فکر شدن عامل ها وقتی هنجارها مسلط می شوند؛ نقش مقایسه و تقلید در تغییر هنجارها؛ نوآوری به عنوان عاملی در تغییر هنجاری). یافته‌های مدل‌سازی عامل محور نشان می دهد مهم‌ترین پارامتر تأثیرگذاری بر نحوه‌ی استقرار هنجارها که می‌تواند منتج به بی‌فکر شدن عامل‌ها و تبعیت محض از یک هنجار و یا وارد شدن هنجار جدیدباشد پارامتر نوآوری است. دو گروه اصلی عامل ها، جوانان و سالمندان بوده اند. جوانان با سرعت بیشتری نوآوری کرده و از نوآوری های دیگران پیروی می کنند در حالی که سالمندان تکیه بیشتری بر هنجارهای موجود دارند.