جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر درصدد تحقیق مسائل مستحدثه در زمینه تحدید نسل است و مسأله را صرفاً از ناحیه احکام اولیه و بدون پرداختن به ضرورتها و مصلحتهای عارضی و ثانوی و تغییر شرایط زمان و مکان بررسی می‏نماید. در این راستا، مؤلف ابتدا به تبیین چهار نظریه مطرح پیرامون جمعیت می‏پردازد که عبارتند از: 1ـ نظریه طرفداران افزایش جمعیت؛ 2ـ نظریه مخالفین افزایش جمعیت؛ 3ـ نظریه طرفداران جمعیت ثابت؛ 4ـ نظریه طرفداران جمعیت متناسب. سپس انطباق نظر اسلام با یکی از نظرات مطروحه پیرامون جمعیت را مورد بررسی قرار می‏دهد. در ادامه نگارنده سعی در یافتن پاسخ به دو پرسش عمده در این زمینه دارد. اول اینکه در صورت عدم وجوب توالد، کدام راههای جلوگیری از این امر، مباح می‏باشند و دیگر اینکه ترویج و اجبار عدم توالد توسط حکومت چه حکمی دارد؟ در پایان فرآیند تلقیح ، نحوه تشکیل نطفه و پیدایش جنین؛ طرق مختلف جلوگیری از تکثیر نسل بیان می‏شود و ضمن بیان احکام موجود در هر زمینه، حکم فقهی (اولیه) استفاده از این طرق بررسی شده است.

همواره بحث از جمعیت، و بررسی آثار و پیامدهای آن از جمله مباحث مهم و جذاب بوده است. در مقاطعی از تاریخ کشور ما، سیاست دولت مردان بر فزونی جمعیت و در مقاطعی دیگر بر کنترل و کاهش آن بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بحث کنترل جمعیت به یک سیاست راهبردی تبدیل شد. نتیجة آن سیاست، امروز به بار نشسته و جامعة ایران را با معضل گسل و گسست نسلی، و پیری مفرط جمعیت مواجه ساخته است. از این رو، امروز تأکید مسئولان امر بر فزونی جمعیت و دست شستن از سیاست کنترل جمعیت می باشد. به نظر می رسد، این موضوع و اتخاذ سیاست پیشگیرانه، نیازمند توجه به زیرساخت های نهادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ساختاری، زمینه ای، و امکانات، ظرفیت ها، محدودیت ها و مؤلفه های فرهنگی، دینی و اجتماعی است. به یک باره نمی توان فزونی جمعیت را امری ناپسند و کنترل آن را امری مطلوب تلقی کرد و یا به عکس.این مقال، با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی به واکاوی سیاست کنترل جمعیت و آثار و پیامدهای آن می پردازد.

یكي‌ از مشكلات‌ اجتماعي‌ كه‌ جامعة‌ ايران، بويژه‌ طي‌ دو دهة‌ گذشته، با آن‌ دست‌ به‌ گريبان‌ بوده، رشد نامتناسب‌ و بي‌روية‌ جمعيت‌ است. افزايش‌ چشمگير زاد و ولد از يك‌ سو و محدوديت‌ منابع‌ مالي‌ و امكانات‌ رفاهي‌ از ديگر سو، مشكلات‌ بسياري‌ را، هم‌ در قلمرو عمومي، يعني‌ برنامه‌ريزي‌هاي‌ توسعة‌ اقتصادي‌ و فرهنگي، و هم‌ در حوزة‌ خصوصي، يعني‌ تنظيم‌ امور خانواده‌هاي‌ ايراني، پديد آورده‌ است. از طرف‌ ديگر، واقعيت‌ها حاكي‌ از اين‌ است‌ كه‌ اكثريت‌ قريب‌ به‌ اتفاق‌ مردم‌ ايران‌ خواهان‌ آن‌ هستند كه‌ امور اجتماعي‌ خود را به‌ گونه‌اي‌ تنظيم‌ كنند و سامان‌ بخشند كه‌ با قوانين‌ اسلامي‌ و موازين‌ شرعي‌ مغايرت‌ نداشته‌ باشد. آنان‌ اين‌ پايبندي‌ را بخشي‌ از هويت‌ تاريخي‌ و فرهنگي‌ خود مي‌شمارند. با اين‌ همه، به‌ نظر مي‌رسد به‌رغم‌ رشد شايان‌ توجه‌ علم‌ فقه‌ در حوزه‌هاي‌ علميه، به‌ منظور تبيين‌ روزآمد موازين‌ فقهي‌ در زمينه‌هايي‌ از اين‌ دست‌ هنوز نيازمند تحقيق‌ و تتبع‌ بيشتر در فهم‌ و درك‌ زوايا و ظرايف‌ صورت‌ مسائل‌ هستيم. كتاب‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ مجموعة‌ چهار گفتار از آيت‌ الله‌ شهيد دكتر1 بهشتي،3 بهشتي‌ است‌ كه‌ در بهار سال‌1351 در جلسات‌ انجمن‌ اسلامي‌ پزشكان‌ با عنوان‌ «بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ از نظر اسلام» ايراد شده‌ است. سابقة‌ طرح‌ بحث‌ به‌ اندكي‌ پيش‌ از آن‌ جلسات‌ بازمي‌گردد. در اوايل‌ دهة‌ پنجاه‌ سازمان‌ بهداشت‌ جهاني‌ تصميم‌ گرفت‌ كنفرانسي‌ را در رباط، پايتخت‌ كشور مراكش، برگزار كند و ديدگاه‌ انديشمندان‌ مسلمان‌ را در زمينة‌ تنظيم‌ خانواده‌ به‌ دست‌ آورد. بدين‌ منظور از صاحبنظران ‌22 كشور مسلمان‌ دعوت‌ كرد تا مقالاتي‌ در اين‌ زمينه‌ ارائه‌ دهند. در ميان‌ دانشمندان‌ شيعي‌ از دكتر بهشتي‌ نيز خواسته‌ شد تا به‌ يكي‌ از موضوعات‌ مورد بحث‌ كنفرانس‌ بپردازد. ايشان‌ موضوع‌ نازا كردن‌ و سقط‌ جنين‌ را در فقه‌ اسلامي‌ و بويژه‌ فقه‌ شيعه‌ انتخاب‌ كرد و مورد بحث‌ و بررسي‌ قرار داد و صورت‌ مكتوب‌ آن‌ را با عنوان: «حكم‌ الاجهاض‌ و التعقيم‌ في‌ الشريعة‌ الاسلامية» ارسال‌ كرد. ايشان‌ معتقد بود كه‌ بحث‌ پيشگيري‌ تا حد مطلوبي‌ مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و در ميان‌ فقهاي‌ اسلامي‌ تحت‌ عنوان‌ عزل‌ از آن‌ بحث‌ شده‌ است، اما بحث‌ نازا كردن‌ و سقط‌ جنين‌ نيازمند بررسي‌ جدي‌تري‌ است، لذا اين‌ بحث‌ را ادامه‌ داد. پس‌ از آن‌ فرصتي‌ فراهم‌ شد تا ايشان‌ بتواند در داخل‌ ايران، در محفلي‌ علمي، زاويه‌هاي‌ مختلف‌ اين‌ بحث‌ را بكاود؛ در جمعي‌ كه‌ از زبده‌ترين‌ محققان‌ كشور با تخصصهاي‌ مختلف‌ در آن‌ حضور داشتند. حاصل‌ اين‌ بحثها نوارهايي‌ بود كه‌ پياده‌ شده‌ و به‌ صورت‌ كتاب‌ درآمده‌ است. بي‌گمان‌ بحث‌ تنظيم‌ خانواده‌ متضمن‌ تأكيد بر رعايت‌ مصالح‌ خانواده‌ و پيش‌بيني‌ مشكلات‌ كثرت‌ عائله‌ از جنبه‌هاي‌ اقتصادي، تربيتي‌ و اجتماعي‌ است. دانش‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ براي‌ توالد و تناسل، رعايت‌ فاصله‌ ميان‌ زايمانها، و درمان‌ كودك‌ و مادر، نظمي‌ را پيشنهاد مي‌كند و معتقد است‌ براي‌ هر خانواده‌ رعايت‌ تناسب‌ معيشت‌ با تعداد عائله‌ ضروري‌ است. آنچه‌ در باب‌ پيشگيري‌ از نگاه‌ فردي‌ و خانوادگي‌ مطرح‌ است، فقط‌ تنها كم‌ شدن‌ تعداد فرزندان‌ نيست، بلكه‌ برنامه‌ريزي‌ توأم‌ با آينده‌نگري‌ براي‌ رسيدگي‌ به‌ وضع‌ اطفال‌ و رعايت‌ فاصله‌ ميان‌ تولد نوزادان‌ است. نكتة‌ ديگر، يادآوري‌ اهميت‌ مسئوليتهاي‌ پدر و مادر و جامعه‌ در برابر فرزندان‌ است. بسياري، به‌ گمان‌ اينكه‌ حكومتها در امر برنامه‌ريزي‌ و تغذيه‌ و تأمين‌ نيازهاي‌ اقتصادي‌ كوتاهي‌ مي‌كنند و از امكانات‌ بالقوة‌ كشور و جهان‌ استفاده‌ نمي‌كنند، رعايت‌ اصول‌ تنظيم‌ خانواده‌ را ضروري‌ نمي‌دانند. به‌ همين‌ دليل‌ دكتر بهشتي‌ در آغاز سخن‌ به‌ ضرورتهاي‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ مي‌پردازد و واقعيتهاي‌ زندگي‌ كنوني‌ را توصيف، و تأكيد مي‌كند كساني‌ كه‌ در اين‌ زمينه‌ كار مي‌كنند عمدتاً‌ تحت‌ تأثير روحية‌ انساني‌ و عاطفة‌ عمومي‌ و متأثر از ناهنجاريها و نابسامانيهاي‌ كشورهاي‌ پرجمعيت‌ به‌ اين‌ سمت‌ و سو روي‌ آورده‌اند، و قدرتهاي‌ جهاني‌ نيز حتي‌ اگر انگيزه‌هاي‌ ديگري‌ داشته‌ باشند، دست‌ كم‌ در كشورهاي‌ خود اين‌ توصيه‌ را عمل‌ كرده‌ و داراي‌ خانواده‌هاي‌ كم‌فرزند هستند. مهمترين‌ فراز بحث‌ دكتر بهشتي، كه‌ در عين‌ حال‌ طولاني‌ترين‌ قسمت‌ را تشكيل‌ مي‌دهد، بحث‌ سقط‌ جنين‌ است؛ زيرا از نظر اكثر متفكران‌ و انديشمندان‌ مسلمان، و همچنين‌ صاحبنظراني‌ كه‌ در اين‌ بحث‌ علمي‌ حضور داشته‌اند، تنظيم‌ خانواده‌ و روشهاي‌ پيشگيري‌ چون‌ عزل‌ و مانند آن‌ بدون‌ اشكال‌ است، اما نسبت‌ به‌ سقط‌ جنين‌ بحث‌ و ترديد وجود دارد. مهمترين‌ نگراني‌ در نظر اين‌ گروه‌ شائبه‌ قتل‌ نفس‌ است. براي‌ همين‌ است‌ كه‌ دكتر بهشتي‌ تلاش‌ مي‌كند تا توضيح‌ دهد طبق‌ مباني‌ فقهي، جنين‌ پيش‌ از چهار ماهگي‌ موجود انساني‌ نيست، لذا سقط‌ جنين‌ در چنين‌ حالتي‌ قتل‌ نفس‌ نيست. مهمترين‌ دليل‌ ايشان‌ در اين‌ زمينه‌ رواياتي‌ است‌ كه‌ در بخش‌ ديات‌ آمده‌ و جنين‌ را پيش‌ از نفخة‌ روح، انسان‌ تلقي‌ نمي‌كند و دية‌ كامل‌ براي‌ آن‌ قائل‌ نيست. ايشان‌ خود را در اين‌ ميدان‌ تنها نمي‌انگارد و به‌ آرأ كساني‌ چون‌ محقق‌ حلي‌ در شرايع‌ الاسلام‌ و نجفي‌ در جواهر الكلام‌ استشهاد، و گاه‌ استناد، مي‌كند. يكي‌ از نكات‌ جالب‌ توجه‌ و خواندني‌ اين‌ كتاب‌ مباحث‌ و نقدهايي‌ است‌ كه‌ از سوي‌ انديشمنداني‌ همچون‌ استاد شهيد آيت‌ الله‌ مرتضي‌ مطهري‌ و علامه‌ فقيد آيت‌ الله‌ محمد تقي‌ جعفري‌ و شادروان‌ دكتر كاظم‌ سامي‌ طرح‌ مي‌شود، كه‌ به‌ نوبة‌ خود بر ارزش‌ كتاب‌ حاضر مي‌افزايد. گرچه‌ قالب‌ بحثهاي‌ موجود در اين‌ كتاب‌ به‌ شكل‌ سخنراني‌ است، اما آن‌ بحثها چنان‌ با طراوت، در محيطي‌ باز و با سعة‌ صدر طرح‌ شده‌ كه‌ جلسات‌ را به‌ ميزگردي‌ گرم‌ و گيرا تبديل‌ كرده‌ است. استاد مطهري‌ با تنظيم‌ خانواده‌ و ضرورتهاي‌ آن‌ با دكتر بهشتي‌ همراهي‌ مي‌كند و قبول‌ دارد كه‌ پيش‌ از انعقاد نطفه‌ همه‌ كار براي‌ مانع‌ شدن‌ آن‌ مي‌توان‌ انجام‌ داد، اما اعتقاد دارد عمل‌ سقط‌ جنين‌ خالي‌ از اشكال‌ نيست. سپس‌ استاد جعفري‌ به‌ ميدان‌ مي‌آيد. نكتة‌ مهم‌ ايشان‌ در نقد سخنان‌ دكتر بهشتي‌ اين‌ است‌ كه‌ از همان‌ زاوية‌ روايتي‌ و فقهي‌ به‌ نقد نظرية‌ حليت‌ سقط‌ جنين‌ مي‌پردازد. استاد جعفري، برخلاف‌ استاد مطهري، براي‌ استنباط‌ حكم‌ حرمت‌ به‌ استشمام‌ فقها (نه‌ استحسان، كه‌ دكتر بهشتي‌ نسبت‌ به‌ آن‌ اشكال‌ دارد) استناد مي‌كند؛ يعني‌ فضا و جو فقها را حول‌ دو روايت‌ مورد بررسي‌ قرار مي‌دهد و مي‌خواهد استنباط‌ كند كه‌ اين‌ عمل‌ نه‌ تنها كفاره‌ و ديه‌ دارد، بلكه‌ حرمت‌ هم‌ دارد؛ آنگاه‌ از تعبير «جنايت» در اسقاط‌ جنين‌ در كلمات‌ فقها براي‌ دليل‌ حرمت‌ سود مي‌جويد. دكتر بهشتي‌ به‌ اشكالات‌ و شبهات‌ پاسخ‌ مي‌دهد و با متانت‌ هميشگي‌ اصول‌ و مباني‌ خود را يادآور مي‌شود. در آغاز تأكيد مي‌كند اين‌ اشكالات‌ به‌ نظرية‌ ايشان‌ آسيبي‌ نمي‌رساند و سقط‌ جنين‌ پيش‌ از ولوج‌ روح، قتل‌ انسان‌ به‌ حساب‌ نمي‌آيد و اگر ميان‌ زن‌ و مرد توافق‌ حاصل‌ شد حرمت‌ ندارد. اما با اين‌ همه‌ يادآور مي‌شود كه‌ مطالبش‌ فتوا نيست‌ و اين‌ بحثها جنبة‌ راهبرد عملي‌ ندارد، و مي‌افزايد كه‌ بايد روي‌ اين‌ مسأله‌ بيش‌ از اين‌ مطالعه‌ و بررسي‌ كرد تا بتوانيم‌ وضع‌ خودمان‌ را در برابر اين‌ ادله‌ مشخص‌ كنيم، و از ياد نبريم‌ كه‌ گرايش‌ به‌ احتياط‌ امري‌ است‌ و بحث‌ علمي‌ و تحقيق، مسألة‌ ديگري‌ است. به‌ منظور تكميل‌ ديدگاهها، در كنار سخنان‌ دكتر بهشتي‌ نقطه‌ نظرات‌ ديگر حاضران‌ و سخنرانان‌ در آن‌ جلسات‌ را نيز در اين‌ كتاب‌ آمده‌ است، به‌ گونه‌اي‌ كه‌ خوانندگان‌ با مطالعة‌ اين‌ اثر با ديدگاههاي‌ مختلفي‌ در مورد كنترل‌ جمعيت‌ مواجه‌ خواهند شد كه‌ صاحبان‌ آنها سعي‌ داشته‌اند هر يك‌ را به‌ انديشة‌ ديني‌ مستند يا منسوب‌ سازند. همچنين، جهت‌ استفادة‌ بيشتر، مقالة‌ ارسالي‌ دكتر بهشتي‌ به‌ كنگرة‌ «الاسلام‌ و تنظيم‌ الاسرة» كه‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نگارش‌ يافته‌ و تقريباً‌ همين‌ محتوا را به‌ زباني‌ فني‌ بيان‌ كرده، به‌ همراه‌ ترجمة‌ آن‌ پيوست‌ كتاب‌ حاضر شده‌ است. افزون‌ بر موضوعات‌ مطرح‌ شده،– مانند ضرورت‌ كنترل‌ مواليد در جامعة‌ اسلامي، استفاده‌ از عوامل‌ پيشگيري‌ از نظر اسلام، مسأله‌ تعقيم‌ و نازا كردن‌ طبي‌ زن‌ و مرد از نظر اسلام‌ و سقط‌ جنين‌ در مراحل‌ گوناگون‌ رشد آن‌ از نظر اسلام،– شيوة‌ استدلال‌ و استنباط‌ فقهي‌ دكتر بهشتي‌ در برخورد با مسايل‌ روز، جايگاه‌ نظرات‌ كارشناسي‌ در آن، دقت‌ نظر و موشكافي‌ مطالب‌ از سوي‌ شركت‌ كنندگان‌ در بحث‌ نيز در خور تأمل‌ بسيار است. افزون‌ بر اين، انتشار اين‌ گونه‌ مباحث‌ مي‌تواند به‌ لحاظ‌ تاريخي‌ نيز مفيد باشد، چرا كه‌ نمايانگر بستر فكري‌ نهضت‌ مردم‌ مسلمان‌ اين‌ مرز و بوم‌ است‌ كه‌ به‌ انقلاب‌ شكوهمند سال‌1357 انجاميد، و نيز حاكي‌ از بضاعت‌ فرهنگي‌ آن‌ است.

هدف: بررسی و ارزیابی تحولات باروری و سیاست های جمعیتی و تنظیم خانواده. روش: اسنادی و تحلیل سیاست های جمعیتی در سه دهه اخیر.یافته ها: جمهوری اسلامی ایران در سه دهه اخیر، تحولات چشمگیر جمعیت شناختی را تجربه کرده که بر ساختار سنی و جنسی جمعیت در آینده تاثیر قابل توجهی خواهد گذاشت. با عنایت به اینکه برنامه ریزی های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی در کشور، تحت تاثیر تحولات گذشته، وضعیت موجود و تغییرات آینده جمعیتی قرار دارد. از این رو، هر گونه برنامه ریزی جامع اجتماعی- اقتصادی، مستلزم مطالعات عمیق تحولات جمعیتی در کشور است. بدون شک، تحولات جمعیت می تواند منشا چالش های فراوانی برای دولت و کشور قلمداد شود؛ ولی در عین حال، با برنامه ریزی صحیح و به موقع می توان از ساختار و ویژگی های موجود جمعیت برای بهبود وضعیت آینده کشور استفاده کرد.نتیجه گیری: با توجه به برخی از پیامدهای تحولات باروری در ایران، راهکارها یی برای سیاستگذاری جمعیتی از جمله: احیای شورای عالی جمعیت، تدوین سیاست های جدید جمعیتی بر اساس نیازهای واقعی جمعیت و توسعه در کشور و ... پیشنهاد شده است.

هدف: بررسی روند تصویب واحد درسی «جمعیت و تنظیم خانواده» و نقد کتابهای موجود.روش: توصیفی و کتابخانه ای.یافته ها: هدف کلی از واحد درسی تنظیم خانواده، ایجاد توازن بین امکانات و تعداد فرزندان و ایجاد هماهنگی بین جمعیت و تولید در سطح جامعه است؛ اما با توجه به مدارک موجود، معلوم می شود که واحد درسی«جمعیت و تنظیم خانواده» با اینکه چند سالی است در راستای کنترل جمعیت در دانشگاه های کشور تدریس می شود، اما تدریس آن با مشکلاتی مواجه بوده است.نتیجه گیری: باید مطالب مربوط به تنظیم خانواده در زمان ازدواج و در مراکز مشاوره به دختران و پسران به صورت تفصیلی آموزش داده شود. همچنین پیشنهاد می شود درس «دانش خانواده» با محوریت معیارهای انتخاب همسر، ازدواج آسان و... در دانشگاه ها تدریس شود.

هدف: بررسی تغییرات جمعیتی در ایران و ارزیابی بخش جمعیت کتاب درسی واحد «جمعیت و تنظیم خانواده».روش: کتابخانه ای و فراتحلیل سیاست های جمعیتی در ایران.یافته ها: در چند دهه اخیر، برنامه های متفاوتی برای تحقق سیاست های جمعیتی از سوی برنامه ریزان کشور اجرا شده که تحولات جمعیتی را در پی داشته است. آموزش واحد درسی «جمعیت و تنظیم خانواده» از جمله برنامه های کنترل جمعیت است که پس از تصویب قانون تنظیم خانواده در مراکز آموزش عالی کشور ارائه شد. یکی از تبعات اجرای سیاست های جمعیتی و آموزش تنظیم خانواده،کاهش نامتعادل رشد جمعیت، افزایش پدیده سالمندی و رشد منفی جمعیت در دهه های آتی است.نتیجه گیری: ارائه خدمات تنظیم خانواده به صورت محلی و منطقه ای و اضافه کردن پیامدهای پیر- سنیِ جمعیت در واحد درسی جمعیت و تنظیم خانواده، از نتایج به دست آمده این نوشتار است.

مقاله حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی فقهی مسئله کنترل جمعیت و تنظیم خانواده پرداخته و ضمن تفکیک مفاهیم کنترل موالید، پیشگیری و تنظیم خانواده از یکدیگر، نظریه های جمعیت شناختی و دیدگاه ادیان مختلف و اسلام را با ذکر ادلّه آنها مورد مقایسه قرار داده است. همچنین احکام اوّلیه و ثانویه موضوع، بررسی و اختیارات حکومت اسلامی و ولی فقیه تبیین گردیده است. در فصل پایانی به طور اختصار به احکام پیشگیری از بارداری پرداخته شده است. از نتایج حاصل از این تحقیق آن است که مسئله تنظیم خانواده و مهار موالید به دلیل اختلاف در عوامل فعال، اهداف و سیاست های هر یک متفاوت اند. والدین عامل فعال در تنظیم خانواده هستند، که آگاهانه قدم بر میدارند. درحالیکه عامل فعال در کنترل موالید، دولت است و آگاهی و عدم آگاهی خانواده ها در این زمینه اهمیّتی ندارد به هر روی آنچه در تنظیم خانواده مطلوب بهشمار میرود سلامت مادر است که باید با رعایت فواصل بین بارداری مورد دقت و رعایت قرار گیرد. ولی در کنترل موالید، سلامت اقتصادی جامعه مورد نظر است و سیاستمداران از هر راه ممکن مانند استفاده از داروها و ابزارهای پیشگیری و یا تأخیر در ازدواج سعی در اجرای آن دارند. اهم سرفصل های این پژوهش عبارتاند از کلیات؛ تعریف واژه ها شامل الف: تنظیم خانواده؛ ب: کنترل موالید؛ ج: پیشگیری موالید؛د: مقایسه بین مفاهیم؛ نظریات جمعیت شناسی شامل الف: طرفداران افزایش جمعیت؛ ب: مخالفان افزایش جمعیت؛ ج: جمعیت ثابت؛د: جمعیت متناسب؛ حکم ثانوی در مسئله.

نوشتاری که پیش رو دارید، با نگاهی به عمده‌ترین مشکلات جوامع انسانی مانند جهل، رشد بی‌رویه جمعیت، فقر، بیماری، اعتیاد، استعمار، استبداد، آلودگی محیط زیست و پوچی، رسالتهای آموزش عالی را در قرن بیست و یکم در مواجهه با این مشکلات برشمرده است.نویسنده بر آن است که با توجه به تبدیل جهان به یک دهکده جهانی، مثل امروز جامعه جهانی، مثل کسانی است که در یک کشتی سوارند که هر خللی در آن، آینده همه سرنشینان را تهدید می‌کند، از طرف دیگر گستردگی و پیچیدگی مسایل یادشده اقتضا می‌کند که از تمامی ظرفیت کارشناسی معاصر استفاده شود.در پایان مقاله، پیشنهاد شده است دانشگاه بین‌المللی نوع‌دوستی ایجاد شود تا طلیعه‌دار ایجاد درک مشترک و همدلی و همکاری تمامی فرهیختگان جهان باشد.

إنّ مسأله تحدید وتنظیم النسل کما تقدم لا تعنی نظر أصحاب القوانین الوضعیه فحسب, أو علماء الطب والاجتماع وغیرهم, وإنما لا بد أن یکون للشرع أیضاً موقفٌ إزاءها، وإزاء الوسائل المستخدمه فی تحدید وتنظیم النسل على النسق الملائم والمنسجم مع أهداف ومضامین الشریعه الإسلامیه, لذلک سنعرض فی هذا الفصل إن شاء الله حکم کل طریقه من شأنها أن تکون حائلاً دون الإنجاب وإیجاد الأولاد، مع ذکر آثارها.حکم العزل فی الإسلام:عند المذاهب الأربعه:حصیله ما توصلنا إلیه -على سبیل الاختصار هنا- أن الأئمه الأربعه متّفقون على جواز العزل عن الزوجه إذا کان برضاها, أما إذا لم یکن برضاها فالأئمه الثلاثه مالک بن أنس، وأحمد بن حنبل، والنعمان أبو حنیفه، متّفقون على التحریم، بینما الشافعیه فی ذلک على وجهین، منهم من وافق الجمهور، ومنهم من خالفه فأجازه مطلقاً.( 1)دلیلهم على الجواز فی أصل المسأله: اعتماداً على جمله من الأحادیث الوارده عن النبی ? فی هذا الشأن وقد تقدم ذکرها، منها: عن جابر أنه قال: کنا نعزل على عهد رسول الله ? فبلغ ذلک رسول الله فلم ینهانا.( 2)ومنها: ما رواه البخاری ومسلم فی الصحیحین، وأیضاً الترمذی, وابن ماجه فی السنن, عن جابر ? قال: کنا نعزل على عهد رسول الله و القرآن ینزل.(3 ) وغیرها من الروایات التی تدل على جواز العزل لفظاً أو تقریراً. وأمّا دلیل شرط رضا الزوجه عندهم، ما ورد عن عمر بن الخطاب قال: نهى رسول الله ?أن یعزل عن الحره إلا بإذنها.(4 )وکذا تدخل تحت قاعده (لا ضرر ولا ضرار) وتقریب الاستدلال: أن للزوجه فی الولد حقًّا مع الزوج، وفی تفویت هذا الحق إضرار بها. ثم إن العزل من شأنه أن یفوت علیها لذه الجماع، فإن عزل عنها بدون رضاً منها فقد أضر بها.