جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر نصر حامد ابوزید، متفکر مصری است که همواره به عنوان یک چهره نومعتزلی قلمداد می‌شود، اخیراً برخی محققان از ترکیبی بودن نظرات وی نتیجه گرفته‌اند که ایشان روش منحصر به خود را داشته که محصور به هیچ جریانی نیست و یا تنها با اتکاء بر یک نظریه ابوزید، پیوند وی با نومعتزله را مورد تردید قرار داده‌اند. نوشتار حاضر، با نگاهی جامع به روش تحلیلی-تطبیقی درصدد ارزیابی صحت انتساب ابوزید به مکتب اعتزال قدیم و جدید است، بدین منظور ابتدا نظریات ایشان را در چند مبحث (فارغ از ارزیابی و نقد) بیان نموده و سپس با معتزله و نومعتزله مقایسه شده است. ضمن اذعان به تفاوت‌های معتزله با نومعتزله، مشخص شد دیدگاه‌های ابوزید به رغم رویکرد عقل‌گرایانه‌اش، در مواردی با معتزلیان قدیم تفاوت دارد و در موارد متعدّدی مشابه نومعتزلیان است، لذا همسویی ابوزید با مکتب اعتزال غیرقابل انکار است، اختلاف نظریات وی با معتزلیان قدیم و کثرت مشابهت آرائش با نومعتزلیان، قرابت آراء او با نومعتزلیان را نتیجه می‌دهد.

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات، به‌ویژه برخی آیات مربوط به اسماء و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. نپذیرفتن آن به معنای نادیده‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الاهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، درباره تأویل متون مقدس، دیدگاه‌های مختلفی داشته‌اند، تا جایی که برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم شده‌اند. اولین اختلاف درباره چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم، بلکه مسئله‌ای مستقل و در قواره راسخان در علم و مطهَّرین است؛ بنابراین، برخی مانند محمدهادی معرفت و نصر حامد ابوزید با نگاه حداقلی به آن، تأویل را نوعی تفسیر، و با قواعدی ساده برای همه افراد جایز می‌دانند. این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «تأویل»، نظریه تأویل را از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه، تبیین، بررسی و ارزیابی می‌کند.

ترجمه ماشینی: آنسلم کانتربری (1033-1109)، راهب بندیکتین و دومین اسقف اعظم نورمنی کانتربری، به عنوان یکی از مهم ترین فیلسوفان و الهیدانان قرون وسطی شناخته می شود. مقالات این مجلد تمام ایده‌های فلسفی و کلامی اصلی او، از جمله آموزه‌های او درباره ایمان و عقل، وجود و ماهیت خدا، منطق، آزادی، حقیقت، اخلاق، و آموزه‌های کلیدی مسیحی را بررسی می‌کنند. آنها همچنین زندگی او، سرچشمه های اندیشه او و تأثیر او بر متفکران دیگر را پوشش می دهند.

ترجمه ماشینی: آنسلم کانتربری اگرچه کاملاً به حقیقت مسیحیت متقاعد شده بود، تلاش کرد تا دین خود را معنا کند. او آموزه های ایمان را دعوت به پرسش، تفکر و آموختن می دانست. و زندگی خود را وقف رویارویی و درک گریزان ترین جنبه های مسیحیت کرد. نوشته های او در مورد موضوعاتی مانند اختیار، ماهیت حقیقت و وجود خدا، آنسلم را به یکی از بزرگترین متکلمان و فیلسوفان تاریخ تبدیل کرده است و این ترجمه اولین فرصت را برای خوانندگان فراهم می کند تا مهمترین آثار او را در یک جلد مطالعه کنند.

«الهیات کمال» رویکردی است که با تکیه بر تعریف خدا به موجودی که در تمام جنبه‌ها کامل است، به تفسیر مفهوم خدا و تحلیل صفات او می‌پردازد. آنسلم نخستین کسی است که تحلیلی نظام‌مند از مفهومِ موجود کامل ارائه می‌دهد. از آنجا که مباحث بعدیِ فیلسوفان واکنشی به نظرات اوست، لذا تبیین آراء وی اهمیت خاصی دارد. در این مقاله بر اساس روش توصیفی، تحلیلی به این پرسش پرداخته می‌شود که بر اساس دیدگاه آنسلم، چه قواعدی را می‌توان برای شناخت تفصیلیِ موجود کامل و همچنین استخراج صفات الهی به کار گرفت. هدف این مقاله تبیین نقاط ضعف و قوت دیدگاه آنسلم است. در مجموع می‌توان پنج قانون کلی را از عبارات آنسلم استخراج کرد؛ او ابتدا سعی می‌کند بر پایه‌ مقایسه میان موجودات جهان به این هدف برسد. مهم‌ترین نقد این شیوه آن است که نمی‌تواند مهم‌ترین هدف الهیات کمال، یعنی استخراج صفات الهی را به درستی تأمین کند. آنسلم در موضعی دیگر، مقایسه میان وضعیت‌های مختلفِ یک موجود را محور کار قرار می‌دهد. او در آثار بعدی‌اش همین شیوه را دنبال می‌کند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که چون خداوند در بالاترین وضعیتِ قابل تصور قرار دارد، بنابراین هر امر قابل تصوری را که اتصاف به آن بهتر از عدم اتصاف به آن است، باید دارا باشد. می‌توان قاعده‌ نهایی آنسلم را پس از انجام اصلاحاتی، قابل دفاع دانست؛ به این صورت که با اضافه کردن قیودی، امکان تعارض بین صفاتی را که خداوند می‌تواند در نظر ابتدایی داشته باشد، لحاظ ‌گردد.

یکی از آموزه‌های اهل‌بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه‌ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آن‌ها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل قرآن از طریق اهل‌بیت(ع) می‌باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل‌بیت(ع) به‌عنوان عِدل قرآن به‌شمار می‌روند. در بسیاری از روایات تفسیری اهل‌بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته‌شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تفسیری سوره یونس چه نوع تأویلاتی نسبت به امام‌علی(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، روایات تأویلی مرتبط با امام‌علی(ع) از بین روایات تفسیری سوره یونس استخراج گردید و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این روایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارت‌اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اتمّ اطلاق آیه. همچنین دونوع دیگر تأویل قرآن یعنی تحقق مفاد آیه و معنای آیه متشابه در روایات یادشده، مشاهده نشد.