آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت عمل در فلسفه اسلامی اما این مؤلفه در نگاه ملاصدرا مبهم و به اجمال بحث شده است. بر این مبنا، این پژوهش درصدد است پس از تبیین مفهوم عاملیت در فلسفه ملاصدرا با نگاه انتقادی بر مبنای نظریه اسلامی عمل بپردازد تا گامهایی در جهت افزایش دانشهای بنیادین بردارد. جهت نائل شدن به اهداف پژوهش از روش تحلیل مفهومی و روش پژوهش انتقادی استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است ملاصدرا مبادی مختلفی را برای عاملیت انسان بر می شمارد که مشتمل بر علم، شوق، اراده و در نهایت علل خارجی است. در این دیدگاه، ایجاب رابطه علی و تسلسلی، اراده مسبوق به شوق مؤکد و اراده مسبوق به تأمل از مهمترین مواضع این بحث است. لذا با توجه به آنچه مورد اشاره قرار گرفت، عاملیت انسان در فلسفه ی ملاصدرا از منظر نظریه اسلامی عمل، قابلیت بررسی انتقادی دارد از جمله ؛ فروکاهش اراده به شوق مؤکد، فروکاهش اراده به تأمل و صوری بودن اراده را می توان اشاره نمود.

بحث و بررسی پیرامون مقولات و اقسام آن همواره از جمله مباحث حائز اهمّیّت در میان مسائل فلسفی محسوب می‌گردد. مقولۀ کیف یکی از این مقولات ده‌گانه است. این مقوله مشتمل بر اقسام مختلفی است که کیف محسوس یکی از انواع آن به‌شمار می‌رود. نور، از جمله کیفیّات محسوسی است که ملّاصدرا سعی در تبیین آن دارد. به جهت تبیین این مهمّ، پس از توضیح معنای لفظی این مفهوم، در بیان نسبتی که میان نور و رنگ وجود دارد، تلاش کرده و آن را عین ظهور و آشکاری می‌داند. گرچه وی در بیان این موضوع از مطالب مشابه فخررازی در المباحث المشرقیّة متأثّر است، امّا در عین حال دیدگاه خاصّ خود دراین‌باره را که مغایر با رویکرد فخر است، تبیین نموده است. صدرالمتألّهین نور را موجودی ابداعی دانسته که مادّه در قیام آن به جاعل شرط نیست و در عین حال، نور محسوس را به معنای نحوۀ وجود جوهر جسمانی‌ای که نزد نفس حاضر است، می‌داند. این مقاله با بهره‌گیری از روش تحلیلی- تطبیقی، برآنست که ابتدا رویکرد ملّاصدرا توضیح داده شود، سپس با بیان اشکلات وارد شده، در دفاع از رویکرد وی بکوشد

SUBJECT & OBJECTIVES: The emergent spiritualities have a special and new look at man and his relationship with the Almighty God, leading to humanism in some cases. Deepak Chopra believes man has a lot of ability due to his mind and he can know God without the need for divine religions. He can also behave like God and participate in the creation of the Universe with the Almighty God and control the material world and the universe. On the other hand, Mulla Sadra considers all human abilities to be related to his Nafs (soul), which can possess abilities and dominate existence if connected to God Almighty. METHOD & FINDING: This article is a critical research answering the question of what the position of humans in the universe is. The findings of the research show that Chopra imagined that divine religions were created to nurture and develop human abilities, especially the physical type; While the purpose of divine religions is the spiritual evolution of man. CONCLUSION: Using the qualitative method in the analysis of Chopra's writings based on Mulla Sadra's views, we can draw the following conclusion: Although man is composed of two domains, Nafs (soul) and the body, his most important domain is his soul, for which, although man has abilities, his abilities are due to his connection to the Almighty God.

کتابنامه: ص. ۲۴۸ - ‎۲۵۸؛ همچنین بصورت زیرنویس // رساله حاضر که تحت عنوان انسان شناسی ملاصدرا با توجه به حرکت جوهری تدوین شده از یک مقدمه و چهار فصل و یک خاتمه فراهم آمده است. برای این منظور ابتدا در فصل اول تحت عنوان کلیات مفاهیم اصلی مورد نظر در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. سپس مباحثی کلی در رابطه با انسان شناسی مطرح شده و رهاورد این بحث چنین است که انسان شناسی ملاصدرا تلفیق و ترکیبی از انسان شناسی دینی، عرفانی و فلسفی است. سپس در فصل دوم، حرکت جوهری به عنوان یکی از مبانی انسان شناسی صدرایی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این فصل نگارنده، تلاش کرده است تا ضمن معرفی اجمالی مواردی که در مکتب فلسفی ملاصدرا بر اساس حرکت جوهری قابل توجیه است، بیان کند مهمترین ویژگی نفس- جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء و التعقل- نیز از آثار متربت با حرکت جوهری می باشد. زیرا بدون حرکت جوهری، کمال پذیری نفس و صعودش به مراحل بالاتر و رسیدن به مقام تجرد امکان پذیر نیست. هم چنین در این فصل از مقومات حرکت جوهری، مبانی فلسفی حرکت جوهری و شبهات وقوع حرکت در جوهر و... سخن به میان آمده، به این هدف که نکاتی عمده را از خلال این مباحث استخراج کرده تا بتوان به بررسی انسان شناسی صدرایی در پرتو حرکت جوهری پرداخت. در فصل سوم نمایی کلی و عمومی از انسان در منظ.مه فکری صدرا ترسیم شده است. این که این نظام فکری حقیقت انسان را چه می داند؟ ساحتهای وجودی او و ارتباط آنها با یکدیگر چیست؟ و اهم اوصافی که بدو مسبت می دهد کدام است؟ چارچوب این نمای عمومی است. در فصل آخر، سوال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چیستی ارتباط حرکت جوهری با انسان شناسی ملاصدرا، محور بحث قرار گرفته است. در اسن فصل نشان داده شده که حرکت جوهری در حقیقت زمینه تکامل نفس را فراهم می کند لذانگارنده به تبیین مراتب استکمالی نفس می پردازد و به این نتیجه می رسد که طبق نظریه ابداعی صدرا، نفس از آغاز خلقت تا نهایت حیات طبیعی و دنیوی خویش، مراحل تکامل خود را به صورت لبس به لبس، فعلیتی بعد فعلیتی، کمالی فوق کمالی، طی می نماید تا اینکه به مرحله ای می رساند که خلع لباس مادی نموده و در آخرت طبق ملکات اخلاقی ای که کسب کرده است یا بصورت فرشته و یا بصورت حیوانات مختلف الانواع محشور می شود، هر چند انسان در این جهان نوع واحد است.

بدون شک، تفسیر واقعیت عالم طبیعت، یکی از مباحث اساسی فلسفة اولی محسوب میشود و از آغاز پیدایش فلسفه و عرفان، همیشه مورد بحث بوده ¬است. ملاصدرا بر اساس نظریة حرکت جوهری، کل عالم طبیعت را مساوی با حرکت و صیرورت دانسته و به حرکت ذاتی آن، بسمت عالم ثبات، رأی داده است. اکنون پرسش اینست که آیا این نظریه، نظریه‌یی بکلی ابتکاری است، یا مسبوق به سوابق تاریخی است؟ نوشتار پیش رو، با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی، نشان میدهد که این مسئله مسبوق به سابقه بوده و در یونان باستان، برخی فیلسوفان به حرکت تمام موجودات عالم طبیعت باور داشته‌اند؛ در عالم اسلامی نیز برخی فیلسوفان، تنها به حرکت در حوزۀ اعراض اعتقاد داشته و با انواع مناقشات و استدلالها، به رد نظریۀ حرکت جوهری پرداخته‌اند، اما دسته‌یی دیگر، از منظری متفاوت به عالم نگریسته‌اند و با نگاه عرفانی و با استناد به تجارب شهودی، کل کائنات را متجدد دانسته‌اند. ملاصدرا بر پایۀ این زمینه و گنج آماده، و تأثیرپذیری از آن، حرکت جوهری را متناسب با فلسفۀ وجودی خود، مطرح و بازنگری کرده و با اثبات آن و مبنا قرار دادنش برای بسیاری از مسائل فلسفی، طرحی دیگر درانداخت و بر آن اساس، هستی را در نگاهی کلان، به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم نمود و بدنبال آن، نتایجی را در امور عامه و خداشناسی استنتاج کرد.

برهان صدیقین درصدد است بدون وساطت مخلوقات، وجود حق ـ‌تبارک و تعالی‌ـ را اثبات نماید. این منهج را فارابی طرح کرده و ابن‌سینا با تقریر برهان «امکان و وجوب»، بر آن جامه تحقق پوشاند. صدرالمتألهین به «صدیقین بودن» به تقریر ابن‌سینا معترض شده و خود او برهانی مبتنی بر روش مذکور ارائه کرده است. حال پرسش اینست آیا با توجه به ضوابط منطقی، میتوان این برهان ـ‌که نتیجۀ تلاشهای بزرگان فلاسفۀ اسلامی، از فارابی تا ملاصدراست‌ـ را از قرآن‌کریم استنباط نمود و ادعا کرد قرآن این حقیقت را چندین قرن قبل از فارابی، بوعلی و صدرالمتألهین، بیان نموده است؟ این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و با کاربرد قواعد علم منطق، برهان مزبور را از آیۀ 53 سورۀ فصلت کشف و استنباط کرده و با تبیین هر کدام از صغرا و کبرای برهان، نشان داده است که چگونه میتوان هر یک را از آیۀ مذکور استنباط نمود. بثمر نشاندن این تحقیق، اولاً، نمونه‌یی از عقلانی بودن مفاهیم قرآن، ثانیاً، جلوه‌یی از تفکیک‌ناپذیری قرآن و برهان بصورت عینی و مصداقی، و ثالثاً، جنبه‌یی از اعجاز علمی این کتاب آسمانی است.

«غفلت» از مسائل مهم در معرفت‌شناسی، علم¬النفس، روانشناسی و اخلاق است. در معرفت‌شناسی، بیشتر دربارۀ محدودیتی که از ناحیۀ غفلت بر شناخت آدمی تحمیل میشود، بحث میگردد و تأثیر عوامل غیرمعرفتی در شناخت، مورد توجه قرار میگیرد. در علم¬النفس، به حالت نفسانی غفلت، بعنوان نوعی ضعف و نقص در قوای شناختی نفس نظر میشود. نوشتار حاضر با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به بررسی مسئلۀ غفلت در اندیشۀ ملاصدرا پرداخته و ابعاد این مسئله با توجه به نفس‌شناسی وی و دیدگاهش دربارۀ قوای نفس، مراتب نفس و سلوک و تعالی آن، مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس نظریۀ «قوای نفس»، عمدتاً غفلت به دو معنا مطرح شده است: بیتوجهی و فراموشی. بحث دربارۀ این‌دو معنا، مستلزم تحلیل دیدگاه ملاصدرا دربارۀ نقش توجه در ادراک و نیز سازوکار حافظه و یادآوری (تذکر) است. مطابق نظریۀ «مراتب و شئون نفس»، غفلت عمدتاً به دو معنای: نقص گسترۀ وجودی یا غیبت، و عدم احاطه یا جهل (بیخبری) است. نظریۀ دوم، یعنی نظریۀ «مراتب نفس»، با مبانی ویژه حکمت صدرایی ـ‌مانند تشکیک وجود، حرکت جوهری و...‌ـ سازگاری بیشتری دارد. منظر سوم برای تحلیل مسئلۀ غفلت، سیر و سلوک معنوی نفس است که در آن، غفلت بطور عمده بمثابه مانع سلوک الی الله و حجاب معرفت و لقای الهی تلقی میشود. این معنای غفلت، طیفی از موانع تعالی نفس ـ‌مانند سهل¬انگاری، تهاون، بی‌احتیاطی، کوتاهی در عمل، بیهمتی، لجاجت، اعراض و انکار‌ـ را دربرمیگیرد.

اندیشۀ صدرالمتألهین در سیر تکامل خود، سه رویکرد را شاهد بوده است؛ نگرش اصالت ماهوی، نگرش اصالت وجودی با نگاه وحدت تشکیکی و نگرش اصالت وجودی با نگاه وحدت شخصی. مبحث «مواد ثلاث» بتبع این سه رویکرد فلسفی صدرایی، دچار تحول اساسی شده¬ است. در مرتبه¬‌یی متناسب با رویکرد اول، مقسَم، ماهیت است و به «وجوب، امکان و امتناع» تقسیم میشود. مراد از امکان در این مرتبه، امکان ماهوی است. در رویکرد دوم، مواد سه¬گانۀ مرسوم، به وجوب و امکان ارتقا می¬یابند. مراد از امکان در این مرتبه، امکان فقری و وجودی است. در رویکرد سوم، این سه ماده، به دوگانۀ «حق و باطل» تحول پیدا میکنند. تعبیر «حق» در این مبحث، با سه معنای دیگر از «حق» که در رویکرد سوم مطرح شده است ـ‌یعنی تقدم بالحق، وجود حق و وحدت حقه‌ـ اشتراک معنوی و اتحاد مصداقـی، و با حـق مطـرح در ام‌القضایا، رابطـۀ «مَثَل و ممثـل¬له» دارد؛ یعنـی ام‌القضایا مَثل حـق‌تعالی در میـان قضایاست. از حق‌تعالی به احق‌الوجودات و از اصل عدم تناقض، به احق¬الاقاویل و احق‌الاوایل تعبیر میشود. همۀ «حق»های یاد شده، بر اساس مبانی رویکرد فلسفی سوم صدرالمتألهین، قابل طرحند.