آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هنر همواره شاخه ای از فلسفه دانسته شده که در آن نظر و عمل با هدف ابداع و آفرینش به هم می پیوندند. از سوی دیگر، هنر سنتی و قدسی یکی از نقاط مشترک میان فلسفه و دین، به ویژه از نظر زبان رمزی آنهاست. هر دین برای بقا و استمرار نیاز به قالبی بیرونی متناسب با ابعاد درونی خود دارد و هنر مربوط به آن دین موظف به خلق این قالب است، که شامل فضای ساخته شده و اشیایی است که در آن قرار می گیرد. اسلام نیز همچون گسترده ترین دین در جهان از این قاعده مستثنی نبوده است. هنر اسلامی وظیفه خود دانسته تا محیطی آرام و متعالی بسازد، به گونه ای که انسان هرگز در آن دچار غفلت نشود، جایی که کالبد فضا و اشیا مادی حاضر در آن هماهنگ با ضرورت های زندگی معنوی است. اما، در نقطه مقابل، تمدن جدید انسان را به پدیده ای صرفا زیست شناختی تنزل می دهد و به نام پیشرفت، خود را تنها مسوول رفاه جسمانی او می داند. تجدد وضعیتی نابهنجار با نابسامانی های بسیار به وجود آورده است، به طوری که در آن ساخته های هنر و معماری تنها به هیجانات و شهوات بشر دنیامدار توجه می کند.این هنر تا حد خفقان آوری با معیارها و آرمان های ذهنی و معنوی انسان مسلمان در ستیز است. از آنجا که برای استمرار زندگی مومنانه اکثر مسلمانان یادآوری دائمی حقائق الهی که هنر و دست ساخته های سنتی در صور بیرونی منعکس کرده است، ضرورت تام دارد، از میان رفتن هنر و معماری سنتی و قدسی به معنای غفلت، یعنی فراموشی از یاد خداوند خواهد بود. مقاله حاضر درباره نیاز به فضا و محیط سنتی برای زندگی مسلمانان در دنیای متجدد از جوانب گوناگون به بحث می پردازد.

هنر در ساحت عرفان، نوعی سیر و سلوک است که در طی آن هنرمند با الهامی آسمانی و معنوی به کشف و شهود می رسد. در حقیقت هنر و معماری اسلامی پرتو و بازتابی از وحی الهی در جهان خاکی است که لطائف و ظرائف آن، اهل معرفت را به مکاشفه و شهود می رساند. بناهای سنتی در معماری اسلامی - ایرانی مصادیقی از عالم قدس و مظاهری از سنت الهی به شمار می روند که فنون و ظرافت های به کار رفته در آن با اصول روحانی و معنوی مرتبط است. کثرت آیات قرآنی در کتیبه ها و تزئینات مساجد و بقاع و امامزاده ها و گنبدها از جمله گنبد سلطانیه را که جای جای آنها را متیمن و متبرک ساخته، می توان مرتبط با مساله «ذکر» و «تسبیح» دانست که یکی از مسائل اصلی تصوف و عرفان اسلامی است. هم چنین نقش یا تصویر «ستاره» به عنوان نماد روشنایی و زیبایی که در مرکز آن کلمه «الله» و در اضلاع آن کلمه محمد (ص) یا علی (ع) قرار گرفته، از نظر عرفانی نشانه ای از ولایت معنوی خدا و اولیاء الهی در هدایت باطنی و ظاهری اهل طریقت است که به وفور در نقش و نگاره ها و تزئینات گنبدها به ویژه گنبد سلطانیه دیده می شود. اتحاد میان شریعت، طریقت و حقیقت یکی از مسائل مهم عرفانی است که در قسمت هایی از کتیبه ها و نگاره های بناهای اسلامی از جمله گنبد سلطانیه در قالب نام «الله، محمد (ص)، علی (ع)» در کنار یکدیگر به -چشم می خورد.

جغرافیا به عنوان یکی از علوم قدیم به جهت ریشه داشتن در عمق پدیده های طبیعی و انسانی همواره به بررسی ارتباط بین این دو پدیده که پایه اصلی نظام هستی است می پردازد. این دو پدیده دارای جوهری است که با ذات وجود باری تعالی و باورهای اعتقادی و عرفانی در یک رابطه تنگاتنگی قرار گرفته است. این فرایند را در یک تفکر فلسفی می توان از پرستش سنگ و کوه و قداست رودخانه ها و تاثیر معنوی آن در پاک کردن زشتی ها تا به امروز می توان دید و چه تابلوهای بسیار زیبا و هنرمندانه ای که در آن قدرت لایزال خدواند با تصویر کشیدن قله ای برای نشان دادن استواری سرزمین مادری نقاشی شده است که این قدرت در کنار یک رودخانه جاری جریان زندگی را نشان می دهد که ذات درونی، غائبی را که قابل مشاهده نیست را در برون جغرافیایی تصویر به نمایش گذاشته است. ما انسان را بدون جغرافیا و در خلاء نمی توانیم به سر مقصد درک واقعی جهان برسانیم. در عالم معنا در ظهور و بلوغ موسیقی و آواز، ملودی و طنین جغرافیا در محیط با نوای جوشش چشمه و خروش رود، غرش آسمان و آواز پرندگان مولود آواز و موسیقی است. در این پژوهش با متغیر مستقل هنر و ادبیات عارفانه که وابسته به متغیرهای جغرافیایی است به این نتیجه می رسیم که جغرافیا به عنوان یکی از علوم کهن در هر دو دیدگاه عرفانی اصالت به ماده و اصالت به تصور هم در هنر و هم در ادبیات عارفانه و باورهای مذهبی نقش مهمی را ایفا می کند.

این رساله با هدف جستجوی ویژگی های نظام سیاسی مطلوب در اندیشه های سید حسین نصر شکل گرفته است. از آنجایی که در نزد سنت گرایان و از جمله دکتر نصر، تصریحات آشکار در مورد مباحث سیاسی و به بیان بهتر مباحث مشخصا مرتبط با فلسفه سیاسی کمتر یافت می شود، این جستجو مستلزم تبیین دقیق آرای ایشان بود تا از این طریق امکان دستیابی به دلالت ها و قابلیت های اندیشه ای، پیرامون ویژگیهای نظام سیاسی مطلوب وی فراهم گردد. از این رو در این رساله جهت بررسی مولفه ها، عناصر و اجزاء گفتمان سنت گرایی سید حسین نصر و استخراج ویژگی های نظام سیاسی مطلوب او، از مدل جستاری توماس اسپریگنز بهره برده شد. این مدل به ما کمک کرد که علاوه بر بازسازی منطق درونی اندیشه دکتر نصر، آرای او را در پرتو اوضاع زمانه تحلیل کرده و به این ترتیب نه تنها زمینه های شکل گیری و تکوین این گفتمان را دریابیم، بلکه در پروژه فکری وی ویژگی های نظام سیاسی مطلوب را استخراج نماییم.بررسی اندیشه سید حسین نصر بر مبنای چارچوب تئوریک اتخاذ شده،به نتایج ذیل منجر شد:به نظر می رسد گفتمان سنت گرایانه سید حسین نصر در پاسخ به بحران قداست زدایی از جهان(از میان رفتن پیوند میان معرفت و امر قدسی) قوام یافته است. از منظر او، دلیل بروز این بحران، گسست از سنت(قداست زدایی از معرفت و اصالت فرد) است. آرمان نصر به مثابه راه حل یا تصویرسازی برای نظام سیاسی مطلوب، عبارت از بکارگیری فلسفه جاودان و ایجاد الگویی برآمده از جاودان خرد است که از طریق احیای سنت در دوران متجدد و تلاش برای قداست بخشی دگرباره به معرفت به دست خواهد آمد.

---

‫برخي تجدد را به‌مثابه ساختار اجتماعي، فرهنگي دوراني خاص مي‌نگرند، و بعضي ديگر تجدد را به‌مثابه يک رويکرد فلسفي و جهان‌بيني خاص مورد توجه قرار مي‌دهند. به نظر مي‌رسد که مدرنيته يا تجدد، نوعي از انديشه است که ظهور و بروز آن در اروپا، پيامدهاي اساسي و مهمي را در تمام حوزه‌هاي اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگ جوامع انساني به‌دنبال داشته و سراسر جهان را در بر گرفته است. کارآمدي در مطالعه طبيعت، ارتقاي سطح زندگي مادي، فناوري ماشيني، نوآوري در توليد صنعتي، ليبراليسم، فرهنگ دنيوي، فردگرايي، عقل‌گرايي و انسان‌گرايي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي تجدد مي‌باشد. در مقابل آن، سنت قرار مي‌گيرد که آن نيز نوع خاصي از انديشه و جهان‌بيني بوده و بر عرف و عادت و آداب و رسوم خاصي تأکيد دارد که در اثر تجدد رو به ضعف نهاده است. اگرچه سنت و تجدد، ناسازگار به نظر مي‌رسند، اما در عمل مي‌توان جوامعي را مشاهده کرد که عناصري از سنت را در کنار تجدد حفظ کرده‌اند. دکتر طباطبايي که تمدن ايراني را در بن‌بست و انحطاط مي‌بيند، براي خروج از وضعيت موجود، شناخت سنت و نقادي ايدئولوژي را پيشنهاد مي‌کند. او با الهام از هگل، خواستار شناخت و در نهايت استحاله سنت مي‌باشد. از نظر او سنت متعلق به دوران گذشته بوده و با تجدد ناسازگار است. در مقابل، دکتر نصر که از مشهورترين سنت‌گرايان جهان است، درصدد نقد تفکر فلسفي معاصر غرب، بر اساس تعاليم سنت‌گرايانه برآمده است. او همچنين به‌دنبال ترسيم چهره واقعي اسلام و معرفي آن به جهان مي‌باشد. تعريف نصر از تجدد، سلبي است؛ او تجدد را بريدن و جداشدن از اصول عالي و بلندمرتبه‌اي مي‌داند که تغييرناپذير بوده، و از راه الهام يا وحي به‌دست آمده است. او براي خروج از بحران موجود، مسأله احياي سنت و اعاده تقدس به عالم و آدم، و اجراي دستورات مقدس دين را پيشنهاد مي‌کند.

سنت آن طریقی است که شاکله‌بخش امور زندگی می‌گردد و زمانی که جایگزینی غیرخودی بیابد باید نام غیرخودی نیز برآن نهاد. معماری مهم‌ترین جنبه‌ای است که خودی بودن آن اَهم بر تمامی موضوعات زندگی بشر است. رابطه‌ای که سنت با معماری‌اسلامی دارد همچون رابطه علت و معلول است که بدون حضور سنت دیگر نام نیز تشخص حضور ندارد. در این نوشتار نگارنده با دیدی بی‌طرفانه براساس نظرات دکتر نصر به عنوان متفکری در عصر حاضر که تمامی نگاه خود را معطوف به این امور نهاده است، تلاش دارد معنای اساسی سنت را در باب ویژگی شناسی و تعریف اساسی معماری‌اسلامی براساس روشی تحلیلی-استنباطی به‌دست آورد. معماری اسلامی امری فراموش شده در بین بناهای موزه‌ای نیست، امری است که در هر زمان انجام شدنی می‌باشد اما با همراهی ویژگی‌ها و الحاقاتی که اساس آن را به همراه دارند.