آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در حوزۀ گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می‌شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین موضوع جزء نظایر قرآنی قرار می‌گیرند در حالی که در کتب وجوه و نظایر اشاره‌ای به این لغات نشده است؛ همچنین برخی واژگان متحمل معنای خاصی هستند که با توجه به سیاق آیه نمی‌توان نظایرش را جایگزین واژه مزبور نمود. نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.

یکی از مسائل مورد بحث در مورد فرشتگان در قرآن کریم، مسئله تمثّل و چگونگی تمثّل آنها می‌باشد که در فهم بسیاری از مسائل مطرح در متون دینی، تأثیرگذار است. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، به چگونگی تمثّل فرشتگان مبتنی بر آیات قرآن و بررسی دیدگاه های دانشمندان اسلامی به ویژه مفسران قرآن کریم پرداخته و به این نتیجه رسیده است که: 1. تمثّل عبارت از ظهور یک موجود به صورت و شکلی غیر از صورت واقعی خود برای موجود دیگر است. 2. فرشتگان مجرّد عقلی و مثالی می‌توانند به دو صورت تمثّل یابند: در مثال منفصل و متّصل (قوای مدرکه انسان) به صورت و هیئتی غیر صورت و هیئت ماهیت اصلی خود؛ و در عالم مادّه با انشاء یک بدن مادّی لطیف و یا کثیف. و در صورت اثبات وجود فرشتگان مادیّ چنانکه برخی بزرگان نیز به وجود چنین فرشتگانی نیز تصریح دارند، تمثّل این دسته از فرشتگان می‌تواند به صورت‌های مختلف و در بدن مادّی کثیف یا لطیف باشد.

آیه «مباهله» (آل عمران:61) از مهم‌ترین ادله قرآنی، در خصوص فضیلت و برتری اهل بیت(ع) محسوب می‌گردد. مفسران و دانشمندان فریقین در طول تاریخ از جهات مختلفی درباره این آیه بحث و گفتگو کرده‌اند، یکی از جنبه‌هایی که به آن پرداخته نشده است، ارتباط مناسبتی و درون قرانی آیه مباهله با دیگر آیات امامت، ولایت و فضائل اهل‌بیت (ع) است. این جستار درصدد است با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی و با پرداختن به قواعد روابط مناسبتی بین آیات مذکور، به تحلیل ارتباط مناسبتی آیه مباهله با عمده ترین آیات فضایل در زمینه امامت و ولایت اهل‌بیت (ع) بپردازد. پس از تحلیل و ارزیابی روابط مناسبتی آیه مباهله با دیگر آیات مذکور به این نتیجه دست‌یافته شد آیه هباهله با عمده ترین آیات فضایل اهل بیت (ع) ارتباط دارد ولی گونه‌های قواعد ارتباطی آیه مباهله با هر یک از آیات موردبحث از جهت تعداد روابط مناسبتی متفاوت و با یکدیگر مختلف است وبه صورت موردی آیه مباهله مبین مصداق آیه مباهله آیه مودت، آیه ولایت، آیه اولی‌الامر و آیه عهد می باشد؛ چنانکه آیه عهد بیانگر شرط وجودی آیه مباهله است و نیز آیه مباهله زمینه‌ساز ابلاغ امامت امام علی (ع) در آیه تبلیغ است و سرانجام بین مضمون آیه مباهله و آیه تبلیغ دلالت عقلی برقرار است.

مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه کتابی است با مضمونی عرفانی و اخلاقی که برای اولین بار توسط سید بن طاووس معرفی شده است. نویسنده این کتاب هیچ‏گاه مشخص نبوده و از آنجایی‏که تمامی باب‏های صدگانه آن با عبارت «قال الصادق۷» آغاز می‏شود، از جمله آثار منسوب به امامان: به شمار می‏آید. تاکنون داوری‏های مختلفی درباره درستی یا نادرستی این انتساب مطرح‏شده است. داوری‏های صورت گرفته در طول تاریخ درباره نگارنده این کتاب را می‏توان منحصر در هشت شخصیت دانست که عبارت‏اند از: هشام بن حکم، فضیل عیاض، شقیق بلخی، سلیمان صهرشتی، ابوالقاسم قشیری، ابوالحسن شاذلی، شهید ثانی و عارفی مربوط به اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم از صوفیه خراسان. یافته‏های تحلیلی این پژوهش با موضوع نسخه‏شناسی کتاب و تحلیل متنی درباره محتوای کتاب و بررسی‏های تطبیقی با سایر متون عرفانی و تاریخی نشان می‏دهد که هر کدام از این نظریه‏ها دارای کاستی‏هایی هستند. این یافته‏ها نشان می‏دهد که نویسنده مصباح اولاً یک عارف صوفی است؛ ثانیاً وی یک سنی‏مذهب است که وجود قراین متنی و عدم وجود دلیلی بر شیعه بودن وی آن را به اثبات می‏رساند. همچنین قول برگزیده در تحقیق حاضر آن است که نویسنده مصباح الشریعه صوفی سنی مذهبی است که به بازه زمانی دهه‏های پایانی قرن چهارم تا دهه‏های پایانی قرن پنجم تعلق دارد. نظریه برگزیده مبتنی بر تحلیل نسخ خطی و تحلیل‏های تاریخی و سبک‏شناسی آثار و اصطلاحات صوفیه است. این مقاله در حد توان، ابداع احتمالی نو را در میان آورده است.

یکی از چالش‌زاترین و شبهه‌انگیزترین موضوعات در مورد معصومان؟عهم؟، شبهات مربوط به اخلاق جنسی است که با استناد به ظاهر برخی آیات یا برخی روایات مطرح شده است. مقاله حاضر، پس از گردآوری انواع برون‌رفت‌هایی که در پاسخ به شبهه‌های جنسی مربوط به معصومان؟عهم؟ مانند حضرت یوسف؟ع؟، سلیمان؟ع؟ و رسول اکرم؟ص؟ ارائه شده، یا امکان ارائه آن به‌عنوان پاسخ جدید وجود دارد، به تحلیل و ارزیابی آنها پرداخته است. رهاورد پژوهش حاضر، این است که شبهه تمایل جنسی حضرت یوسف؟ع؟ به زلیخا، و شبهه تمایل رسول اکرم؟ص؟ به زینب بنت جحش مخالف با ظهور آیات قرآن است و روایات مربوط به شبهه تعدّد همسر درباره حضرت سلیمان؟ع؟ و پیامبر اکرم؟ص؟، یا برداشت‌های نادرست از روایات شده است یا اگر تعدّد همسر در میان بوده باشد، مطابق با عرف زمانه و برای اغراض عقلایی غیرهوسرانه بوده است. ازاین‌رو، توجیهات دیگر غیر از موارد یاد شده، از قبیل ترک اولی، نگاه و علاقه‌مندی غیراختیاری در مورد تمایل رسول خدا؟ص؟ به زینب، و خطور قلبی بدون اقدام عملی و پاسخ‌های دیگر در مورد تمایل حضرت یوسف؟ع؟ به زلیخا غیر موجّه است.

به‌باور مسلمانان، میان قرآن نازل‌شده و قرآن کنونی رابطه تساوی وجود دارد و هرآنچه که به‌عنوان قرآن نازل شده، در قرآن کنونی است، اما مطابق برخی از روایات، تعداد انگشت‌شماری از صحابه مدعی شده‌اند عبارت‌هایی را به‌عنوان قرآن به‌خاطر دارند که در مصحف وجود ندارد! مشهورترین این عبارت‌ها، آیه ادعایی رجم (الشَّیخُ وَالشَّیخَةُ إِذَا زَنَیا فَارْجُمُوهُمَا أَلْبَتَّةً) می‌باشد. چنین ادعایی به هفت نفر از صحابه، به‌ویژه عمربن خطاب نسبت داده شده است. در این مقاله با ابزار کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی، امکان قرآن‌بودن این عبارت از روزنه ادبی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه حاصل آنکه: 1- این ادعا توسط بیش از یک نفر از صحابه نمی‌تواند مطرح شده باشد. 2- عبارت رجم به‌جهت مشکلات مختلفی از جمله کثرت تکامد، فصیح نبودن، متأخر بودن و تعارض با سایر آیات نمی‌تواند قرآن باشد و احتمالاً اقتباسی از آیه 38 سوره مائده است. 3- اشتباه‌گرفتن این عبارت با آیه منافاتی با اعجاز و همانندناپذیری قرآن ندارد.

قرآن کریم به باور مسلمانان از عصر نبوی تا زمان‌ کنونی در هر نسلی توسط افرادی فراوانی نقل شده و همین، ‌بهترین دلیل تحریف‌ناپذیری آن است؛ اما در نقطۀ مقابل برخی از خاورشناسان و حتی مسلمانان مدعی تحریف، با استناد به‌ پاره‌ای از روایات مدعی شده‌اند که برخلاف این ‌تصور عمومی، تنها افراد انگشت‌شماری از صحابه، حافظ قرآن بوده‌اند و با این تعداد اندک، وثاقت تاریخی این کتاب قابل اثبات نیست. جستار حاضر در راستای بررسی این مدعا نخست اندک‌بودن شمار حافظان قرآن در عصر نزول را امکان‌سنجی و در ادامه، واژگان دال بر عمل حفظ (از بر کردن) قرآن در عصر نزول را شناسایی کرده است. در پایان، روایات مورد استناد منکرین بررسی و مشخص شد واژگانی همچون «جمع»، «اخذ» و «حمل»‌ که در این ‌روایات به ‌کار رفته‌اند، در زمان نزول به معنای «حفظ قرآن» نبوده‌اند؛ بنابراین هیچ دلیلی مبنی بر اندک‌شماربودن حافظان قرآن در عصر نبوی وجود ندارد؛ چنانکه حتی اگر آن روایات در رابطه با حفظ قرآن بودند نیز باز مشکلی از این ‌جهت، متوجه اعتبار قرآن نمی‌شد.

یکی از اساسی‌ترین ایرادات وارد بر روایات تفسیری امامیه، مخالفت مضمون این روایات با ضوابط و معیارهای حاکم بر حوزه‌ی تفسیر است. اشکالی که خواننده را یا به انکار روایات مزبور می‌کشاند و یا تعبداً به قبول تفسیری غیر ضابطه‌مند سوق می‌دهد. حال آنکه تفکیک دقیق میان حوزه‌های مختلف زبانی آیات از قبیل تفسیری یا تأویلی و ظاهری یا باطنی و نیز توجه به جایگاه اهل بیت (ع) به مثابه‌ی تعلیم‌دهندگان روش تفسیر و تأویل، امکان تحصیل معیارهای ضابطه‌مندی این روایات را ممکن می‌سازد. بر همین اساس، این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و با تمرکز بر روایات دارای مضامین بطنی و تأویلی روایات تفسیری اهل بیت (ع) ذیل آیات جزء اول قرآن، و با هدف دستیابی به مدل های به کار رفته در خوانش تاویلی اهل بیت (ع) به ارائه مدل هایی در خصوص ضابطه‌مندی چند معنایی این روایات پرداخته است و به شش معیار و مدل دست یافته است. این مدل ها عبارت اند از: تحلیل لوازم معنا، تبیین مصادیق، تشکیکی دانستن مفاهیم قرآنی، اصل وساطت و مظهریت، الغای خصوصیت و تنقیح مناط عقلی و تطابق میان سه کتاب تکوین، تدوین و نفس.

بر این اساس دعا و نیایش به‌عنوانِ بهترین عمل عبادی انبیای الاهی بوده است؛ با این حال پاره‌ای از دعاهای پیامبران در قرآن و حدیث به ظاهر از جهت درخواست نابه‌جا مورد اشکال و با عصمت معصومان (علیهم‌السلام) سازگاری ندارد. در این پژوهش تمامی دعاهایی که در مورد آنها شبهه و پرسش مطرح شده و یا خاستگاه شبهه است و با جستجوی طاقت‌فرسا از منابع متعدد گردآوری شده است، مورد تحلیل، بررسی قرار گرفته و پاسخ‌هایی که در برابر این پرسش‌ها مطرح شده است، نقد و پاسخ‌های نزدیک به واقع را تقویت و برگزیده و یا پاسخ جدید ابداع نموده و در مواردی که پاسخی ارائه نشده است، اقدام به پاسخ کرده است. روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای بوده و در نحوۀ استناد داده‌ها، از شیوه اسنادی بهره‌برداری شده و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی برگزیده شده است.

کتاب «منتخب الأثر فی الإمام الثّانی عَشَر؟عج؟»، نگاشته حضرت آیت‌الله‌ ‌العظمی لطف‌الله صافی گلپایگانی، از مراجع بزرگ تقلید شیعه؛ یکی از کتاب‌های روایی معاصر در موضوع احادیث مربوط به امام مهدی(عج) است که مؤلف محترم با تتبع طاقت‌فرسا از کتاب‌های فریقین (شیعه و اهل سنت) گردآوری و آن را مبتکرانه ساختاربندی کرده در بخش‌های متعدد ملحقات و پانوشت‌های متعدد عالمانه، به تبیین و رفع شبهه و چالش از احادیث مهدویت اقدام کرده است. این جستار که روش آن در گردآوری، کتابخانه‌ای و در تجزیه‌ و تحلیل دیدگاه‌ها و مستندات، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است؛ باهدف بازشناسی ساختار کتاب «منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» در چهار محور: 1. توصیف و ذکر ویژگی‌ها؛ 2. محاسن و امتیازها؛ 3. کاستی‌ها و نقد و ارزیابی؛ 4. پیشنهادها، به نگارش درآمده و هر یک از ریزساختارهای ده‌گانه کتاب را ساختارشناسی تحلیلی- انتقادی کرده و به این نتیجه کلی دست‌یافته است که کتاب حاضر با وجود محاسن و ابتکارهای غیرقابل ‌انکار ساختاری، در مواردی دچار کاستی است و بر اساس پیشنهادهای داده‌ شده، به تدوین مجدد نیاز دارد.